تکرار مفهوم زندگی

نکاتی درباره آلبوم «لحظه ناب»

آلبوم «لحظه ناب» اثر جدید مجید درخشانی - آهنگساز و نوازنده تار- با آواز حسین رضااسدی منتشر شد. این اولین اثر رسمی با صدای این خواننده جوان است که در بازار موسیقی کشور عرضه می‌شود. نخستین شاخصه این اثر، معرفی یک خواننده جدید به جامعه موسیقی ایران است. آنچه پیداست، خواننده با سنت‌های آوازی پیش از خود آشنایی خوبی داشته و علاوه بر مکتب استاد شجریان که امروزه زمینه اصلی شیوه آوازخوانی در موسیقی آوازی ایران است، آگاهی لازم را نسبت به دیگر مکاتب آوازی نیز داراست، علاوه بر این مطلب، با توجه به دقت و انسجام آوازهای موجود در این اثر؛ روشن است که خواننده در طراحی آواز‌ها، نحوه ادای کلمات و نظم و جمله‌بندی تحریرات، حساسیت بالایی صرف کرده است.

مهم‌ترین ابتکار و جذابیت اصلی این اثر در شیوه آواز و نوع استفاده از اشعار در آن است.

نخست اینکه اغلب آوازها کوتاه بوده و به مناسبت گوشه‌ای که آواز در آن ارایه می‌شود یک قطعه منسجم و موجز که حاوی یک یا چند گوشه بوده و در پی انتقال یک احساس ویژه است ارایه شده است. اقدام به این‌گونه ارایه آواز را باید سرآغازی مبارک دانست. امروزه با توجه به تغییر سلیقه و ذایقه‌ها و سرعت ناخوشایند امور دنیا مخاطبان به‌سختی فرصت دنبال کردن یک شعر بلند را دارند. با این شیوه آوازی، مخاطب خود را با یک گوشه و یک کلام کوتاه مواجه می‌بیند که انتقال پیامی را آغاز و به‌زودی به انجام رسانده و به‌علاوه، احساس موسیقایی و بیان شعری خود را نیز منتقل می‌کند. مخاطب می‌تواند سایر قطعات یک اثر را در فرصتی دیگر دنبال کرده و به این‌ترتیب ارایه موسیقی، نیمه‌تمام رها نمی‌شود. با این وصف، آواز که مهم‌ترین بخش یک اثر موسیقایی برای معرفی یک خواننده و ویژگی‌های صدای او است نیز مغفول نخواهد ماند.نکته دوم اینکه برای ارایه چنین قطعات آوازی باید اشعار کوتاه یا قطعاتی کوتاه از اشعار بلند که حاوی پیامی مستقل باشند را انتخاب کرد. در اشعار انتخابی از اخوان ثالث، سایه، شفیعی‌کدکنی و... محتوای کلام و وزن موسیقایی آن برای تلفیق با گوشه موردنظر کاملا بررسی‌شده می‌نماید و روشن است که حساسیت زیادی در آن لحاظ شده است.در آوازهای این اثر اشعار کوتاه یا قسمتی کوتاه از یک شعر بلند حاوی پیام مستقل ارایه شده و یک قطعه آوازی مختصر و مستقل را تشکیل داده است.

به این‌ترتیب این اثر مشتمل بر چندین قطعه آوازی است که همگی پیام موسیقایی مستقل خود را دارند.آلبوم لحظه ناب با تصنیفی در همایون که دارای ریتمی متغیر است، آغاز شده و پس از آن با فضا‌سازی توسط ساز قیچک، آواز همایون آغاز می‌شود. شعر درآمد همایون یکی از قطعات مشهور اخوان ثالث در مجموعه «از این اوستا» با عنوان «چاووشی» است که کاملا منطبق بر حالت و وزن و مضمون دستگاه همایون است، با این مطلع: «بیا ره توشه برداریم، قدم در راه بگذاریم» این شعر اخوان ثالث نه صرفا حماسی است و نه‌تنها منتقل‌کننده رنج‌های تاریخی و اجتماعی و در بیان ناامیدی است، چنان که اغلب اشعار اخوان این‌گونه‌اند بلکه می‌توان آن را به عنوان حماسه‌ای عرفانی توصیف کرد که امید و ناامیدی را توأمان دارد. چنین شعری به‌خوبی بیان‌کننده حالت خاص رمزآمیز و حزن عاشقانه و عارفانه دستگاه همایون است و خواننده به‌خوبی از پس ادای شعر و انتقال محتوا و حس و حال دستگاه همایون برآمده است.پس از درآمد، قطعه‌ای در همایون اجرا شده و سپس آواز در گوشه بیداد با دنباله شعر ادامه می‌یابد: «بیا ‌ای خسته خاطر دوست» که در اینجا نیز خواننده به بهترین وجه ممکن گوشه بیداد را اجرا کرده است.

پس از آوازی که محتوای آن جست‌وجویی برای زندگی است و آمیخته‌ای رمزآمیز از امید و ناامیدی می‌باشد، تصنیف «زندگی» روی شعری از «لایق شیر علی» شاعر فقید تاجیک در گوشه بیداد با ریتمی شورانگیز و تنظیمی مطنطن اجرا می‌شود، شعر آن ساده، اما با‌هیبت است: «زندگی خورشید بر بام من است... زندگی پرواز پیغام من است...»

ادامه کار، آواز بیات راجه است. یکی از محاسن این اثر استفاده از اشعاری است که هنوز با اجراهای بسیار، در موسیقی ایران، نخ‌نما نشده‌اند. آواز بیات راجه بر روی شعر «شبگیر» که از مشهورترین اشعار هوشنگ ابتهاج است اجرا شده: «دیگر این پنجره بگشای که من، به ستوه آمدم از این شب تنگ...» آواز این شعر در بیات راجه آغاز شده و با تغییر حالت شعر به نحوی طبیعی، حالت آواز هم متحول شده و با این بند «محو آن بانگ دلاویز که می‌آید نرم...» خواننده به نرمی به بیات‌ترک می‌رود که دقیقا مانند پنجره‌ای است که روشنایی و هوا را به درون گرفتگی و تاریکی بیات راجه نفوذ می‌دهد و باز می‌گردد. پس از چهار مضراب شوشتری، آواز با دنباله شعر: «آری این پنجره بگشای که صبح/ می‌درخشد پس این پرده تار»... روی پایه چهارمضراب ادامه می‌یابد؛ آواز بختیاری با طراحی‌ای جالب‌توجه، بر روی یک دوبیتی از اخوان‌ثالث به عنوان قطعه پایانی قرار دارد. این آواز که در انتهای اثر قرار گرفته تکمیل‌کننده حالات خاص برنامه همایون این مجموعه است. حالات ویژه و رمزی این دوبیتی اخوان‌ثالث به کمال در تلفیق شعر با ملودی آواز جای گرفته است: عقابی که در غروبی غمگین به کوه بلند می‌رود و بدون پیچ و تاب و ناله، بی‌آنکه بدانیم به چه دلیل، سر بر سنگ می‌نهد و می‌میرد. در اینجا قسمت همایون پایان می‌یابد. قسمت دوم آلبوم لحظه ناب در دستگاه ماهور است. چنانچه در دیگر آثار مجید درخشانی قابل مشاهده است، ایشان در آهنگسازی خود به ویژه در قطعات ضربی از ردیف موسیقی بسیار استفاده می‌کند و به این‌طریق با به‌کارگیری نو و روزآمد، ردیف موسیقی را از گوشه‌های خلوت به رخ گوش‌ها می‌کشاند. در این برنامه نیز، ایشان همین روش را ادامه داده ‌است. در همنوازی درآمد ماهور که بخشی از آن همراه با آواز بر روی شعری از فریدون مشیری است؛ دقیقا درآمد اول ردیف موسیقی و همچنین گوشه کرشمه به صورت گروه نوازی اجرا شده است.

بعد از این، آواز دلکش با شعری از استاد شفیعی‌کدکنی قرار دارد که بر خلاف شعر فریدون مشیری، شعری است بسیار حزین و متناسب با گوشه دلکش. همچنان‌که شعر اول به خوبی مناسب حالت و محتوای درآمد ماهور بود. این‌یک به خوبی برای گوشه دلکش که از لحاظ قالب و محتوا به کلی با درآمد ماهور تفاوت دارد گزینش شده است. آواز خیامی تنها شعر کهن این اثر است که آوازی است موزون و به راحتی می‌تواند به یک کار عمل ضربی تبدیل شود. مضمون این رباعی کاملا در هماهنگی با آواز ابتدایی و شعر تصنیف دلکش و حالت دستگاه ماهور است که: «حالی خوش باش و عمر بر باد مکن.» شعر بعدی دگربار از جناب استاد شفیعی‌کدکنی است. مضمون اصلی این شعر منطبق با کل اثر است: شب بود و نسیم بود و باغ و مهتاب/ من بودم و جویبار و بیداری آب این جمله مرا به خاموشی می‌گفتند/ کین لحظه ناب زندگی را دریاب.

تصنیف «زندگی» بر روی شعر لایق شیر علی، آواز همایون با این شعر اخوان «بیا ره توشه برداریم، قدم در راه بگذاریم» و کلیه اشعار و آوازها هریک به نوعی مفهوم زندگی را تکرار می‌کنند، البته هر یک مطابق با حال و هوای گوشه‌ای که شعر در آن اجرا می‌شود؛ و نهایتا نام آلبوم، بسیار هنرمندانه از شعر استاد شفیعی‌کدکنی برداشته شده و کاملا هماهنگ با کلیت اثر می‌باشد.

مهدی سالاری‌نسب

شاعر و پژوهشگر موسیقی