اسلام در دو رویکرد شیعی و سنی

از آنجا که هر دینی جماعتی با خلقیات روحی و روانی متفاوت را مخاطب خویش می سازد باید آن دین قوه و قابلیت تفسیرهای متفاوت را داشته باشد یک دین که بنابر مشیت الهی چندین نوع تفسیر متفاوت از حقیقت واحد را درون خویش دارد, می تواند نوعی کثرت و تعدد را به صورت یک نوع وحدت در آورد و تمدنی دینی ایجاد کند

از آنجا که هر دینی جماعتی با خلقیات روحی و روانی متفاوت را مخاطب خویش می سازد باید آن دین قوه و قابلیت تفسیرهای متفاوت را داشته باشد. یک دین که بنابر مشیت الهی چندین نوع تفسیر متفاوت از حقیقت واحد را درون خویش دارد، می تواند نوعی کثرت و تعدد را به صورت یک نوع وحدت در آورد و تمدنی دینی ایجاد کند. در اسلام نیز که دینی جهان شمول است و برای انواع قومی و نژادی مختلف فروفرستاده شده است، از همان آغاز امکان دو منظر متفاوت وجود داشته است، تشیع و تسنن هر دو تفاسیری از وحی اسلامی اند که بنابر مشیت خداوند در نهاد اسلام قرار گرفته اند تا این آیین بتواند با کمک آنها انسانهایی با ساخت و سرشت های روانی متفاوت را در درون خود یکپارچه سازد و جای دهد. این دو، هرکدام، یک بخش کامل سنت اسلامی را که از آغاز موجود بوده، تشکیل می دهند و تشیع و تسنن هیچ یک شورشی متعلق به دوره های بعدی در برابر یک نظام راست اندیشانه تثبیت شده نیستند و بنابراین به هیچ وجه نباید آنها را با نهضت های اصلاح طلبانه در مسیحیت یا یهودیت مقایسه کرد. در واقع تشیع و تسنن که هر دو به تمامت سنت راست اندیشانه اسلام تعلق دارند و خدشه ای به وحدت آن وارد نمی آورند. وحدت یک سنت، نه در اثر استفاده ها و کاربردهای متفاوت آن بلکه در اثر تخریب اصول و صورتها و همچنین اتصال و استمرار آن از میان می رود. لذا می بینیم که هدف از این دوشاخه از درخت تنومند اسلامی نه تنها تفرقه نیست بلکه گردآوری انسانهای بیشتر و انواع معنوی متفاوت زیر سایه سار درخت تنومند اسلامی است.

اما این را که گفتیم تشیع و تسنن برای طبایع معنوی متفاوت مقدر شده اند، نباید دقیقا به یک معنای نژادی یا اخلاقی تفسیر کرد؛ نباید تصور کرد که یک انسان خاص، همیشه بالاتفاق سنی بوده است و دیگری شیعه، البته امروزه تقریبا همه ایرانیان شیعی اند و حال آنکه اکثر اعراب و ترک ها سنی اند و این تقسیمات نژادی با توزیع تشیع و تسنن در جهان اسلام بی ارتباط نیست.

برای فهم دیدگاههای سنی و شیعه باید به تاریخ دینی اسلام، رشد و تحول این دو ساحت اسلام از منبع مشترک آنها و سرگذشت بعدی آنها نظری بیافکنیم. از منظر ظاهری تفات میان تشیع و تسنن به مساله جانشین پیامبر(ص) به عنوان رهبر جامعه بعد از وفات آن حضرت مربوط می شود. موضوع تعیین وظیفه جانشین پیامبر نیز تحت مساله مزبور قرار می گیرد.

مذهب تسنن جانشن پیامبر را فقط به لحاظ قابلیت او به عنوان حاکم یا بهتر بگوئیم مدیر جامعه نوپا، به عنوان خلیفه آن حضرت تلقی می کند، حال آنکه شیعیان معتقدند که جانشین پیامبر(ص) باید امانت دار معرفت وحیانی و معرفت باطنی رسول اکرم(ص) و نیز مفسر علوم دینی باشد. به همین دلیل است که، هرچند ظاهرا اختلاف فی مابین، اختلافی سیاسی جلوه می کند لیکن در واقع این اختلاف فراتر از اختلاف کلامی است. این اختلاف، اختلافی ناظر به طرز تلقی های متفاوت نسبت به ماهیت دین، ماهیت سیاست و نیز چگونگی تداوم امر پیامبری است.

از این رهگذر دو تفسیر متفاوت از پیام واحد الهی صورت بست. دو تفسیری که در عین حال در متن سنت کلی اسلام برجای ماندند و در اصول دین و مناسک دینی که واسطه رحمت خداوندی برای نجات آدمی و تضمین سعادت اخروی اویند متحد شدند.به اعتقاد نظریه پردازان سیاسی اهل سنت همانطور که فقط یک امت و یک قانون الهی یا شریعت وجود دارد، همین طور باید در حالت مطلوب یک خلیفه وجود داشته باشد که طبق نظر علما شریعت را اجرا می کند. بعدها وقتی که خلافت از لحاظ سیاسی تضعیف شد و شاهان قدرتمند بر جهان اسلام حاکم شدند معنای خلیفه بسط یافت و اقتدار خلیفه، قانون الهی را نیز در برگرفت. اما در نظر شیعیان، حق جانشینی پیامبر(ص) منحصرا به خانواده آن حضرت تعلق دارد که به عنوان منبع الهام و هدایت برای فهم وحی هستند. لذا در متن این شاخه از اسلام، اعضای خانواده پیامبر(ص) مجرای رحمت و برکت وحی اند و از اینرو است که می توان تشیع را اسلام به روایت امام علی(ع) یعنی روایتی قائل به ضرورت تداوم وحی و تربیت باطنی امت است نامید، همانطور که به یک معنای خاص، تسنن را نیز می توان اسلام به روایت برخی دیگر از اصحاب پیامبر خواند.

---