انتخاب کریم اف و آینده ازبکستان

با اعلام نتایج رسمی انتخابات ریاست جمهوری در ازبکستان که در روز یکشنبه دوم دی ماه ۱۳۸۶ برگزار شد, همان طور که انتظار می رفت اسلام کریم اف رئیس جمهوری ازبکستان به پیروزی قاطعی دست یافت

با اعلام نتایج رسمی انتخابات ریاست‌جمهوری در ازبکستان که در روز یکشنبه دوم دی ماه ۱۳۸۶ برگزار شد، همان‌طور که انتظار می‌رفت اسلام کریم اف رئیس جمهوری ازبکستان به پیروزی قاطعی دست یافت.

به این ترتیب او که از زمان استقلال ازبکستان در سال ۱۹۹۱ تاکنون زمام امور را دراین پرجمعیت‌ترین کشور آسیای مرکزی برعهده داشته به مدت هفت سال دیگر رئیس‌جمهوری ازبکستان خواهد بود.

البته اگر اجل به او چنین مهلتی را بدهد چرا که در سن ۶۹ سالگی برای هفت سال دیگر کار فشرده در کشوری که همه چیز به او ختم می‌شود بسیار دشوار خواهد بود.

صفرمراد نیازاف رئیس‌جمهوری مادام العمرترکمنستان همسایه ازبکستان نتوانست دور سوم ریاست‌جمهوری خود را به پایان برساند. برای ارزیابی دقیق‌تر تحولات ازبکستان، ابتدا مروری داریم براطلاعات پایه که برای رسیدن به تحلیل دقیق‌تر و واقع بینانه تری از آنچه ازبکستان در هفت سال آینده در پیش روی دارد، لازم است.

انتخابات روز یکشنبه سومین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ازبکستان بعد از استقلال (۱۹۹۱)در ۱۶ سال اخیر محسوب می‌شود. در واقع مردم ازبکستان تجربه شرکت در انتخابات را در دوران پس از استقلال در شرایطی تقریبا مشابه آنچه در زمان شوروی جریان داشت تجربه کردند.

در این دوره از انتخابات علاوه براسلام کریم‌اف رئیس‌جمهوری فعلی که ازسوی حزب لیبرال دمکراتیک، نامزدشده بود سه نامزد غیرجدی دیگر به اسامی اصل‌الدین رستم‌اف از حزب دمکراتیک خلق، دلارام تاش محمد آوا از حزب دمکراتیک اجتماعی و اکمل سعیداف از گروه ابتکاری مردم، نامزد احراز پست ریاست‌جمهوری ازبکستان شده بودند. بنابراین کریم اف برای انتخاب مجدد با رقیب جدی روبه‌رو نبود.

به گفته رئیس کمیسیون مرکزی انتخابات ریاست‌جمهوری ازبکستان، بیش از هشت هزار و۲۰۰ شعبه رأی‌گیری درسراسر ازبکستان و۴۳شعبه خارج از کشور برای رأی گیری از مردم آماده شده بود.

براین اساس مردم در حوزه‌هایی که برای شرکت در انتخابات ثبت نام کرده بودند هیچ محدودیت یا کمبودی برای رأی دادن به نامزد مورد نظر خود نداشتند اما از لحاظ تعداد نامزدها با گرایش‌های مختلف به شدت در محدودیت بودند.

کمیسیون مرکزی انتخابات ازبکستان اعلام کرد، پس از پایان شمارش آرای در تمام دفاتر اخذ رأی در این کشور، اسلام کریم اف نامزد حزب لیبرال دمکرات با کسب ۸۸ در صد آرای شرکت‌کنندگان در انتخابات بار دیگر به‌عنوان رئیس‌جمهوری ازبکستان برگزیده شد.

مخالفان دولت کریم اف در مورد نتایج انتخابات ابراز تردید کرده‌اند به‌طوری که برخی از آنان مسئولان انتخابات را به استفاده ازآراء میلیون‌ها تن از غایبان و کارگران مهاجر متهم کرده‌اند بر اساس تخمینهای موجود بین پانزده تا چهل درصد از واجدان شرایط برای شرکت در انتخابات ازبکستان در حال حاضر در روسیه یا قزاقستان کار می‌کنند.

ازبکستان بیش از ۲۷میلیون نفر جمعیت دارد که ازاین میان بیش از ۱۶ میلیون نفر واجد شرایط شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور بودند. به گفته کمیته انتخاباتی در روز یکشنبه درمجموع بیش از نود و شش درصد از واجدین شرایط در انتخابات ریاست‌جمهوری ازبکستان شرکت کردند.

یعنی بیش از ۱۴ میلیون و ۷۶۵ هزارنفراز واجدین شرایط این کشورشرکت داشتند. به این ترتیب شمار آرا از حد نصاب قانونی ۳۳ درصد که برای معتبر بودن نتیجه انتخابات ضرورت داشت، فراتر رفت.

دراین انتخابات حدود ۳۰۰ ناظر خارجی و۲۳ هزار ناظر داخلی بر روند انتخابات ریاست‌جمهوری ازبکستان نظارت داشتند.

عبدالسلام‌اف، رئیس کمیسیون انتخابات ازبکستان گفته است، موارد تخلف از قانون انتخابات ‌مشاهده و گزارش نشده است. وی گفت، انتخابات ریاست‌جمهوری طبق قانون اساسی ازبکستان و مطابق با مقررات و استانداردهای جهانی برگزار شده است.

عبدالسلام‌اف، تأکید کرد که مردم در انتخابات ریاست‌جمهوری ازبکستان به‌طور داوطلبانه حضور یافتند و نامزد مورد نظر خود را آزادانه انتخاب کردند.

اما ارزیابی کاملا متفاوتی ازصحت نتایج آن ارائه شده است ازیکسو دیده‌بانان اروپایی اعلام کرده‌اند، انتخابات ریاست‌جمهوری درازبکستان خارج ازچارچوب استانداردهای بین‌المللی است.

به گفته والتر سیگل رئیس سازمان امنیت وهمکاری اروپا، انتخابات عمومی برگزار شده در ازبکستان خارج از هرگونه معیارهای دمکراتیک از سوی نهادهای امنیت و همکاری اروپا OSCE بوده است.

وی یکی از موارد عدم حصول استانداردهای رقابت دمکراتیک درانتخابات روز یکشنبه‌ را اظهارات علنی هر سه رقیب کریم اف در حمایت از وی دانست.

از سوی دیگر ناظران کشورهای هم سود اعلام کرده‌اند انتخابات منصفانه و سالم برگزار شده است. ناظرین جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع (همسود) به سرپرستی ولادیمیرگارکان معاون کمیته ویژه این جامعه برانتخابات نظارت داشتند.

براساس آخرین تغییرات قانون اساسی ازبکستان دوره ریاست‌جمهوری از پنج سال به هفت سال افزایش یافت به این ترتیب زمینه برای تداوم حکومت کریم اف حداقل تا سال ۲۰۱۴ فراهم شد.

کریم‌اف در ۳۰ ژوئن ۱۹۳۸ از پدری تاجیک و مادری ازبک در شهر تاریخی سمرقند به دنیا آمد و دررشته اقتصاد تحصیلات عالی را طی کرد. وی درزمان شوروی سابق مسئولیت‌های زیادی ازجمله وزارت دارایی وریاست کمیته مرکزی حزب کمونیست ازبکستان را برعهده داشت.

اگربخواهیم به‌صورت دقیق تردر باره عملکرد او دررهبری ازبکستان قضاوت کنیم باید گفت اواز ژوئن ۱۹۸۹ یعنی دوسال قبل از فروپاشی شوروی زمانی که به‌عنوان دبیر اول حزب کمونیست انتخاب شد، زمام امور ازبکستان را در دست گرفت.

اما او موفق شد در دسامبر۱۹۹۱ به‌عنوان اولین رئیس‌جمهوری ازبکستان پس از استقلال نام خود را در تاریخ این کشور ثبت کند. با آنکه قرار بود پنج سال پس از آن برای باردوم در انتخابات شرکت کند، تحت شرایط ویژه آن زمان تصمیم گرفت با برگزاری همه پرسی در مارس ۱۹۹۵ مدت ریاست‌جمهوری خود را تا سال ۲۰۰۰ تمدید کند.

در ژانویه سال ۲ هزار مجددابرای دومین بار درانتخابات پیروز شد اما این‌بارهم تنها پس از ۲ سال با اصلاح قانون اساسی درسال ۲۰۰۲ دوره ریاست‌جمهوری را از ۵ سال به هفت سال افزایش داد.

مهم‌ترین بحران دوره حکومتی ۱۸ ساله کریم‌اف در سیزده ماه می‌۲۰۰۵ در جریان تظاهرات مردم شهر جنوبی اندیجان که به گفته مسئولین ازبکستان حدود ۱۹۰ نفر کشته شدند، شکل گرفت.

اما منابع دیگر شمار قربانیان عملیات ارتش دراندیجان را به مراتب بیشتر دانسته‌اند. سرکوب تظاهرات اندیجان با واکنش انتقادآمیز کشورهای غربی از جمله ایالات متحده مواجه شد و در نتیجه، اسلام کریم اف، که تا آن زمان سیاستی متمایل به غرب را دنبال می‌کرد، روابط دولت خود با این کشورها را محدود کرد و در مقابل، روابط با روسیه و چین را گسترش داد به نحوی که درحال حاضراز این کشور به‌عنوان یکی از متحدان اصلی روسیه در آسیای مرکزی یاد می‌شود.

کریم اف همواره تأکید داشته که ازبکستان را به سوی جامعه‌ای آزاد و مرفه هدایت کرده است اما ناظران بین‌المللی آنچه را که محدودیت آزادی‌های اساسی در این کشور خوانده‌اند مورد انتقاد قرار داده‌اند. رئیس‌جمهوری ازبکستان گفته است که محدودیت‌های موجود برای جلوگیری از نفوذ و به قدرت رسیدن تندروهای اسلامگرا ضرورت داشته است.این درحالی است که اکثر منابع روسی آمریکا را به سازمان دهی انقلاب رنگی علیه کریم‌اف متهم می‌کنند.

درانتخابات روزیکشنبه برای نخستین بار تعداد نامزدهای ریاست‌جمهوری بیش از دو نفر بود و نخستین زن ازبک امکان حضور در رقابتهای انتخابی را برای تصدی پست ریاست‌جمهوری بدست آورد.

همچنین به گفته مسئولان انتخابات ازبکستان، در این دوره زمینه برگزاری بیش از۵۰۰ همایش انتخاباتی در سراسر این کشور برای رقبای انتخابات فراهم شده بود و نامزدها در دیدار با مردم برنامه‌های خود را ارائه کردند. اما اکثر قریب به اتفاق مطبوعات و رادیو تلویزیون دولتی برای برنامه‌های اسلام‌ کریم‌اف تبلیغ می‌کردند.

به گفته مسئولان ستاد مرکزی انتخابات ریاست‌جمهوری ازبکستان، حدود۳۰۰ خبرنگار داخلی و خارجی کارت ویژه خبرنگاران را ازستاد انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور برای پوشش روند این انتخابات اخذ کردند.

دولت ازبکستان از ورود نمایندگان برخی از سازمان‌های بین‌المللی و رسانه‌های همگانی خارجی، از جمله بی‌بی سی، برای گزارش این انتخابات جلوگیری کرد. به گفته خبرنگاران رأی گیری ازمردم درحوزه‌های انتخاباتی درفضای آرام وکم ترافیک برگزار شد.

درحالی که نیروهای امنیتی و پلیس بر حفظ امنیت انتخابات کنترل داشتند، مردم در فضای آرام آرای خود را در صندوقهای شفاف و شیشه‌ای ریختند.

ازبکستان کشوری محصور در خشکی و با قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ترکمنستان همسایه است. پایتخت این کشور تاشکند است و جمعیت آن اکثرا مسلمان و از نژاد ازبک هستند.

ازبکستان، از قدرت نظامی بالایی درآسیای میانه بهره مند است. وجود بخشی از جاده تاریخی ابریشم و مناطق و شهرهای تاریخی و باستانی زیاد ازجمله سمرقند و بخارا این کشور را از نظر فرهنگی و تجاری در جایگاه ویژه در آسیای مرکزی قرار داده است.

ازبکستان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پنبه در جهان و دارای منابع طبیعی غنی نفت، گاز و طلا است. مساحت آن ۴۰۰ هزار و ۴۴۷ کیلومتر مربع است. دین رسمی ازبکستان اسلام و زبان اکثریت مردم این کشوربه ترتیب ازبکی، تاجیکی و روسی است.

صادرات عمده ازبکستان، پنبه، طلا، گاز طبیعی، کود معدنی، فلزات، منسوجات و ماشین آلات بوده و سرانه درآمد ناخالص ملی آن ۵۱۰ دلار است. با وجود اینکه ازبکستان غنی از گاز و پنبه است اما از زمان استقلال از شوروی در سال ۱۹۹۱ در شکوفا شدن از منظر‌های مختلف ناکام بوده‌ است.

کریم‌اف به این موضوع شهرت دارد که حتی به گروهی اندک از مخالفانش نیز اجازه نمی‌دهد اعتراض کنند.

حسن بهشتی‌پور