نگاهی به تحولات موسیقی در دوران ریاست جمهوری خاتمی

ریاست جمهوری محمد خاتمی سبب شد تا موسیقی در ایران از یک وضعیت برزخی و بلاتکلیفی به در آمده و گام در دوران ثبات خود بگذارد

پیش از این و در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی برخی حرکتها در حوزه موسیقی صورت گرفته بود که به نوعی آن را می توان پایه گذار حرکتهای بعدی در موسیقی به شمار آورد. اما تحولات سیاسی اجتماعی به همراه رشد فناوری اطلاع رسانی آن نهالهای کوچک سالهای پیشین را به درختانی پرشاخ و برگ در دوره خاتمی تبدیل کرد.اگرچه رشد تولیدات موسیقی (‌به صورت آلبوم‌) در سالهای ۷۱ تا ۷۴ به گونه ای بود که حتی در طلایی ترین دوره حکومت خاتمی نیز تکرار نشد. برابر آمار ی که از تولیدات موسیقی در دوره یاد شده موجود است، سالانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ مجوز تولید آلبوم موسیقی از سوی مرکز موسیقی صادر و همین تعداد اثر به بازار موسیقی عرضه شده است. این رقم در سالهای ۷۷ تا ۸۰ که دوران طلایی فعالیتهای موسیقی بود به ۱۲۰ تا ۱۸۰ ساعت آلبوم رسید.این کمیت آماری اگرچه بالاست اما در مقابل تنوع تقاضاها در دوران خاتمی شکل گرفت. رشد مطالبات اجتماعی، افزایش سطح سواد افراد و نیز شکل گیری طبقه متوسط نیازهای تازه ای را در میان نسل جوان پس از جنگ به وجود آورد تا در نهایت تحولات جدی در موسیقی به خصوص در حوزه موسیقی پاپ، آغاز شود. تحولاتی که کلید آن ابتدا در سالهای آغازین ریاست علی لاریجانی در صدا و سیما زده شد

موسیقی سنتی؛ از اوج تا نشیب

هنگامی که عطاء الله مهاجرانی تصدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت خاتمی را بر عهده گرفت، تقاضای بازار برای موسیقی سنتی بسیار بالا بود.

از دو سال قبل،‌ وقتی صدا و سیما راه اندازی جریان موسیقی پاپ را با به میان کشیدن برخی خوانندگانی که صدایی مشابه خوانندگان موسیقی پاپ در لس آنجلس داشتند، ‌به عهده گرفته بود و از طریق ایجاد شبکه های مختلف رادیویی و تلویزیونی شبانه روز در جهت ترویج این موسیقی می کوشید، رقابتی جدی در گرفتن بازار تولیدات موسیقی بین این دوگونه موسیقایی آغاز شد.

در سال ۷۴ محمد رضا شجریان در نامه ای به رئیس وقت سازمان صداو سیما و در اعتراض به آنچه که وی "بی توجهی به حق مولف و مصنف اثر می نامید" ‌از لاریجانی خواست از پخش آثارش در صدا و سیما جلوگیری کند. این خود فرصت و خلائی را به وجود آورد تا موسیقی پاپ بروز و ظهور بیشتری در صداو سیما یابدموج موسیقی پاپ بازار اقتصادی موسیقی سنتی را نیز سخت تحت تاثیر قرار داد و برای نخستین بار در پس از انقلاب این‌ آثار موسیقی پاپ بود که در صدر تقاضاهای مخاطبان قرار می گرفتوضعیت بازار موسیقی سنتی در سالهای پایانی دوره خاتمی به گونه ای شد که بخش خصوصی به جز برای آثاری که در آن خوانندگانی چون شجریان، ناظری، سراج، مختاباد، افتخاری، تعریف و گروه کامکارها می خواندند، ‌در بقیه کارها رغبتی برای سرمایه گذاری نداشتند.در مقابل مرکز موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، که تا سال ۱۳۷۸ مرکز سرود و آهنگهای انقلابی نام داشت، ‌با راه اندازی ارکستر ملی به رهبری فرهاد فخرالدینی سعی کرد از موسیقی جدی و سنگین ایرانی حمایت کند.برای این کار نیز شجریان اعلام آمادگی کرد که در آغاز به کار این ارکستر به عنوان خواننده به مدت ۵ شب کنسرت اجرا کند. ارکستر ملی اما در تداوم کار خود و پس از اختلافاتی که بین شجریان و مسولان ارکستر به وجود آمد، و نیز به جهت بوروکراسی غیر شفاف خود نتوانست بار تحولی را در موسیقی سنتی به دوش بگیرد.موسیقی سنتی هرچه در داخل به سمت فترت و ضعف سوق داده شد، در خارج از ایران به توفیقاتی دست یافت که در تاریخ موسیقی ایران منحصر به فرد بود. نامزدی آلبوم غزل، کار مشترک کیهان کلهر، شجاعت حسین خان و نیز نامزدی آلبوم بی همگان به سر شود (‌کار مشترک شجریان،‌ علیزاده، کلهر) ‌برای جایزه گرمی ‌و توفیق گروه دستان و گروه کامکارها دراجراهای آمریکا، اروپا و کانادا سبب شد تا موسیقی سنتی ایران در این سالها همان موقعیتی را به دست آورد که موسیقی هند در دهه های ۶۰ تا ۸۰ در غرب به دست آورده بود

موسیقی بومی نواحی ایران؛ آتش زیر خاکستر

هرچه قدر در دوره خاتمی موسیقی سنتی با پس رفت و بی اقبالی عمومی دچار شد، ‌در مقابل موسیقی بومی نواحی ایران با اقبال و سرمایه گذاری دولتی روبرو گردید.مرکز موسیقی حوزه هنری که در سالهای ریاست محمد علی زم بر حوزه هنری با بر پایی جشنواره هایی چون موسیقی حماسی، هفت اورنگ و آیینه و آواز به ملجاء و پناهگاه اصلی پژوهشگران موسیقی نواحی ایران بدل شده بود، در دوره دولت خاتمی فعالیت خود را کاهش داد و مرکز موسیقی ارشاد این وظیفه را با برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران، از سال ۱۳۷۸، با دبیری محمد رضا درویشی ( آهنگساز و موسیقی پژوه نامدار موسیقی بومی نواحی ایران) بر عهده گرفت. این جشنواره که تا به امروز ۶ دوره آن در کرمان برگزار شده است، سهمی جدی در معرفی موسیقی نواحی ایران داشته است. در کنار این کار در همین دوره طرح تکریم هنرمندان موسیقی نواحی ایران نیز به اجرا درآمد. در این طرح برخی از هنرمندان موسیقی نواحی ایران که از بضاعت مالی اندکی برخوردارند به صورت ماهانه حقوق دریافت می کنند. در همین دوره مجموعه گنجینه موسیقی نواحی ایران که کار گرد آوری و پژوهش آن را انجمن موسیقی ایران در دولت هاشمی آغاز کرده بود، به پایان رسید و در مجموع بیش از ۱۰۰ ساعت موسیقی از شاخص ترین نوازندگان و خوانندگان موسیقی بومی نواحی ایران در این مجموعه گرد آوری و انتشار یافت. پژوهشگران موسیقی ایران و بسیاری از پژوهشگران موسیقی قومی نامدار موسیقی جهان، ‌همانند استیون بلوم آمریکایی و جان بیلی بریتانیایی، معتقدند موسیقی بومی نواحی ایران آتشی زیر خاکستر را می ماند که در صورت سرمایه گذاری اصولی و درست، می تواند توجهات بسیاری را از اقصی نقاط جهان به خود جلب کند

موسیقی پاپ؛ ‌تب تندی که فرونشست

موسیقی پاپ در ایران به رغم بازار اقتصادی موثری که در سالهای آغازین دولت خاتمی به دست آورد، نتوانست با همان شدت و حدت آن مسیر را تداوم بخشد. موسیقی پاپ ایرانی به دلیل آنکه بسیار دیر مجوز فعالیت دریافت کرد هنوز نتوانسته است خود را از سیطره مام اصلی خود که همانا موسیقی لس آنجلسی است، بیرون افکند.

در دوران ۸ ساله دولت خاتمی وزارت ارشاد، به دلیل برخی مخالفتهای جناحی و سیاسی و نیز به جهت سیطره حضور کارشناسان موسیقی سنتی و کلاسیک در مراکز تصمیم گیری مرکز موسیقی ارشاد نتوانست حمایت های موثری جز دادن مجوز به آثار تولیدی در پیش گیرد. این مرکز سعی کرد با برگزاری نخستین جشنواره موسیقی پاپ در همین دوران، نوعی سیاستگذاری آرام را در حمایت و جهت دهی به موسیقی پاپ آغاز کند که با مخالفتهای برخی از گروههای فشار از این کار منصرف شد و نخستین جشنواره موسیقی پاپ که در فرهنگسرای بهمن برگزار شده بود، به آخرین جشنواره ای تبدیل شد که مورد حمایت مستقیم مرکز موسیقی وزارت ارشاد قرار گرفت.

---