اشغالگران, مانع تشکیل دولت در عراق

عراق که ۷ سال اشغال را تحمل کرده این روزها دورانی بس پرالتهاب را سپری می کند که می تواند تعیین کننده آینده این کشور باشد

عراق که ۷ سال اشغال را تحمل کرده این روزها دورانی بس پرالتهاب را سپری می‌کند که می‌تواند تعیین‌کننده آینده این کشور باشد. حساسیت‌های ایجاد شده در زمینه تشکیل دولت جدید و روند سیاسی عراق در کنار مواضع و اقدامات اشغالگران و ده‌ها مولفه دیگر، شرایطی ویژه را برای این کشور رقم زده است؛ امری که رقابت‌های پنهان و آشکار داخلی و خارجی را به همراه داشته که بعضا با ناآرامی‌های امنیتی نیز همراه بوده است. تحولات اخیر عراق از چند منظر قابل بررسی است.

الف) تلاش برای تشکیل دولت

انتخابات پارلمانی عراق برای انتخاب ۳۲۵ نماینده در حالی ۱۶ اسفند برگزار شد که به رغم تمام رایزنی‌های صورت‌گرفته گروه‌های سیاسی نتوانسته‌اند به توافق جامع برای تشکیل دولت جدید دست یابند. ساختار موزاییکی و قومیتی عراق به گونه‌ای است که سهم‌خواهی‌های گروه‌های سیاسی را به همراه داشته است. براساس نتایج انتخابات ۴ ائتلاف بزرگ العراقیه به ریاست ایاد علاوی، ائتلاف دولت قانون به ریاست مالکی، ائتلاف ملی به ریاست عمار حکیم و ائتلاف کردها در صدر قرار گرفته‌اند که با رایزنی‌های خود می‌توانند تشکیل‌دهنده دولت باشند. با توجه به این‌ که ائتلاف دولت قانون به رهبری مالکی و ائتلاف ملی به رهبری حکیم با داشتن ۱۵۹ کرسی ائتلاف بزرگ شیعیان را تشکیل داده‌اند به طور قانونی می‌توانند تعیین‌کننده سمت نخست‌وزیری و چینش کابینه باشند. آنها تاکید دارند در ترکیب دولت قطعا باید گروه‌های اهل سنت و اکراد حضور داشته باشند تا دولتی فراگیر و کارآمد تشکیل شود.

به رغم توافقات همه گروه‌ها بر سر تشکیل دولت ملی، اختلافات در زمینه معرفی نخست‌وزیر و تقسیم برخی سمت‌ها این روند را با چالش مواجه کرده است. عدم تحقق اصل تشکیل دولت وحدت ملی نه تنها چالش‌های سیاسی بلکه مشکلات امنیتی و حتی اختلال در خدمات‌رسانی را به همراه داشته که قطع برق در برخی مناطق از آن جمله است.

با وجود این با تاکیدات مکرر مردم عراق و مراجع و علمای دینی بر لزوم پایان سهم‌خواهی سیاستمداران، چرخه تشکیل دولت در مسیر قابل توجهی قرار گرفته و گروه‌ها از توافق برای پایان اختلافات خبر داده‌اند؛ امری که مسلما دستاوردهای بسیاری برای عراق به همراه خواهد داشت.

ب) بازیگران نقش‌های منفی

محور دیگر بازیگران عراق را برخی جریان‌های سیاسی سکولار، گروه‌های القاعده و بازماندگان حزب بعث تشکیل می‌دهند. آنها که در ۷ سال گذشته با پشتیبانی آمریکا و برخی کشورهای عربی به بحران سازی در عراق پرداخته‌اند شرایط کنونی بویژه نابسامانی سیاسی و نارضایتی مردم از این وضعیت را در چارچوب اهداف خود می‌دانند. این جریان‌ها که در کنار آمریکا، صهیونیست‌ها و برخی کشورهای عربی، تشکیل دولت مستقل و مقتدر در عراق را مغایر با اهداف خود می‌دانند تلاش دارند با تشدید بحران‌های امنیتی و افزایش نارضایتی مردم، ضمن جلوگیری از تشکیل دولت مقتدر بویژه با محوریت ائتلاف شیعیان، شرایط را برای حضور خود در قدرت فراهم آورند. البته این تحرک آنها با حمایت‌های خارجی بویژه آمریکا و صهیونیست‌ها همراه است، چراکه آنها نیز بقای خود در عراق را در گروی بحران‌آفرینی و ناامن‌سازی فضای عراق جستجو می‌کنند. نتیجه این ائتلاف انفجارهای خونین در بسیاری از نقاط عراق بوده که صدها کشته و زخمی بر جای گذاشته است.

ج) آمریکا و تثبیت اشغالگری

یکی از مهم‌ترین بازیگران عرصه عراق، آمریکاست؛ هرچند آمریکا با تبلیغات گسترده، خروج یگان‌های رزمی خود از عراق (۹ شهریور) را نشانه‌ای بر پایان اشغال این کشور عنوان کرده، اما روند تحولات نشان می‌دهد این اقدام بیشتر فضاسازی تبلیغاتی بوده که با هدف انحراف افکار عمومی از بحران‌های اقتصادی آمریکا، نمایش تحقق شعار تغییر اوباما در نطق وی در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل و بهره‌برداری تبلیغاتی دموکرات‌ها در انتخابات میان دوره‌ای کنگره بوده است. با توجه به روند عملکردهای آمریکا می‌توان گفت واشنگتن با چند محور به دنبال تثبیت اشغالگری خود برای ده‌ها سال آینده است.

نخست آن که مهم‌ترین بخش از سیاست‌های آمریکا را تحرکات نظامی تشکیل می‌دهد. اوباما رئیس‌جمهور آمریکا که در شعارهای تبلیغاتی خود شعار خروج از عراق را مطرح کرده بود برای رسیدن به اهداف داخلی و خارجی بویژه استفاده تبلیغاتی در انتخابات میان دوره‌ای کنگره ۹ شهریور رسما خروج یگان‌های رزمی را از عراق اعلام کرد. آمریکا ادعا کرده که وعده خود برای واگذاری امور به عراقی‌ها را محقق کرده است. این ادعا در حالی مطرح شده که با بهانه‌های امنیتی بویژه مساله آموزش نیروهای عراقی، حفظ ۵۰ هزار نیروی نظامی و افزایش شرکت‌های امنیتی خصوصی تا ۷ هزار نیرو را طراحی کرده است و با این بهانه احداث پایگاه‌های نظامی را در مناطق حساس در دستور کار قرار داده است. برای حفظ موقعیت نظامی طرح‌هایی را نیز مبنی بر خروج امور امنیتی و نظامی از سیطره نخست‌وزیر و واگذاری آن به برخی جریان‌های وابسته به آمریکا مطرح کرده است. تعیین ژنرال آوستین به جای ژنرال اودرنو به عنوان فرمانده نیروهای آمریکایی در عراق خود سندی بر طرح آمریکا برای اجرای سناریوهای جدید برای حضور بلند مدت در عراق است.

واشنگتن تلاش دارد تا پیش از سال ۲۰۱۱ بندهای جدیدی را به توافق نامه امنیتی بغداد ـ‌ واشنگتن اضافه کند تا در سایه آن تمام تحرکات نظامی و سیاسی خود را برای بلندمدت در عراق اجرایی کند. آمریکا در نهایت تلاش دارد سیستم حاکم بر عرصه نظامی پاکستان و ترکیه را برای عراق حاکم کند تا با این اقدام، سیطره خود را بر این بخش گسترش دهد، در حالی که با همین حربه تلاش خواهد کرد بخش‌های سیاسی را نیز با اهداف و خواسته‌های خود همسو سازد. نتیجه پایانی طرح‌های نظامی آمریکا، تکرار سرنوشت کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی و بسیاری از کشورهای اروپایی و شرق آسیاست که به عناوین مختلف اجبارا میزبان ده‌ها هزار نظامی آمریکایی شده‌اند و بعضا باید به این دلیل، مواضع سیاسی و اقتصادی خود را نیز با آمریکا هماهنگ کنند.

دوم آن که دخالت در نحوه تشکیل دولت جدید عراق با محوریت شکستن ائتلاف شیعیان و به قدرت رسیدن جریان‌های سکولار و غربگرا از دیگر اهداف آمریکاست. ۶ ماه از انتخابات پارلمان عراق می‌گذرد، اما همچنان آنها در رسیدن به تشکیل دولت با چالش‌هایی مواجه هستند. در کنار سهام‌خواهی‌های گروه‌های سیاسی، تحرکات واشنگتن و برخی متحدان عربی آن از دلایل عدم تشکیل دولت است که شرایط نابسامانی را بر عراق حاکم کرده است. روند تحولات نشان می‌دهد که آمریکا بویژه جو بایدن، معاون اوباما با ارائه طرح‌های مختلف خود درست در زمانی که گروه‌های عراقی به دنبال رسیدن به توافق نهایی هستند، عملا مانع تشکیل دولت در این کشور می‌شود. برخی ناظران سیاسی تاکید دارند آمریکا به دنبال ورود شورای امنیت به مساله تشکیل دولت عراق است تا به این وسیله جریان‌های مخالف را از صحنه حذف و دولتی دست نشانده را تشکیل دهد.

سوم آن که محور دیگر تحرکات آمریکا در عراق را انتقال ماموریت از نظامیان به دیپلمات‌ها و پیمانکاران اقتصادی تشکیل می‌دهد. انتخاب جیمز جفری به عنوان سفیر جدید عراق و تقویت کارکنان سفارتخانه در کنار اعزام شرکت‌ها و پیمانکاران اقتصادی برای به اصطلاح بازسازی عراق محور این طرح را تشکیل می‌دهد. نکته مهم آن که آمریکا محور اصلی تحرکات خود را حضور در صنایع مادر بویژه در حوزه انرژی متمرکز کرده تا بتواند نبض اقتصاد و ساختار زیربنایی عراق را در دست داشته باشد. صدها شرکت آمریکایی در هفته‌های اخیر با عناوین مختلف به عراق وارد شده‌اند تا با اعمال فشار آمریکا ضمن مشارکت در پروژه‌های عظیم بازسازی عراق، مانع ورود سایر کشورها به این عرصه شوند. آمریکا به بهانه بازسازی عراق به دنبال حضور انحصاری در عراق است، در حالی که با ادعای حضور این شرکت‌ها و تامین امنیت آنها، حضور نظامیان خود را برای بلندمدت توجیه می‌کند.

● نتیجه‌گیری

در جمع‌بندی کلی از تحولات عراق می‌توان گفت این کشور اکنون روزهای سرنوشت‌سازی را سپری می‌کند، چراکه از یک سو این کشور در آستانه تشکیل دولت جدید قرار دارد و از سوی دیگر دوران خروج اشغالگران از این کشور فرا رسیده است. در چنین شرایطی از یک سو سیاستمداران ملی ـ‌ مذهبی و مردم عراق به دنبال تشکیل دولتی مقتدر و پایان دادن به حضور اشغالگران هستند و از سوی دیگر، برخی جریان‌ها نظیر سکولارها، بعثی‌ها و القاعده در کنار آمریکا و صهیونیست‌ها برای ادامه بقای خود در عراق برای شکست این روند تلاش می‌کنند که نتیجه آن ناآرامی‌ امنیتی و دخالت‌های مکرر و در نهایت شکست مذاکرات گروه‌های سیاسی برای تشکیل دولت است. با تمام این تفاسیر اراده دولتمردان، مراجع و علمای دینی و مردم عراق برای تشکیل هر چه سریع‌تر دولت وحدت ملی سدی محکم در برابر این توطئه‌هاست که ضمن تثبیت پایه‌های دولت عراق و برقراری ثباتی پایدار و فراگیر اصل مهم خروج اشغالگران را به بهانه امنیت و عدم تشکیل دولت برای اشغال بلندمدت این کشور برنامه‌ریزی می‌کنند به همراه خواهد داشت.

قاسم غفوری