جامعه توسعه جنوب آفریقا

کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» از لحاظ انرژی چه جایگاهی دارند به طور کلی, جنوب آفریقا صادرکننده انرژی است در سال ۲۰۰۳, کشورهای جنوب آفریقا روی هم رفته ۹ ۵ کوادریلیون بی تی یو انرژی مصرف کردند ۴ ۱ درصد کل مصرف انرژی در جهان

نوشتار حاضر به مرور بخش اقتصاد و انرژی در چهارده کشور عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» (SADC) می پردازد. کشورهای آنگولا، بوتسوانا، جمهوری دموکراتیک کنگو، لسوتو، مالاوی، موریس، موزامبیک، نامیبیا، آفریقای جنوبی، سوازیلند، ماداگاسکار، تانزانیا، زامبیا و زیمبابوه در این جامعه عضویت دارند. مطالبی نیز درباره سیشل و کومور نیز ارائه می شود.

●شرح:

بیانیه و پیمانی که به شکل گیری «جامعه توسعه جنوب آفریقا» منجرشد، در هفدهم ژوئن۱۹۹۲ در شهر ویندهوک، نامیبیا، امضا شد. آفریقای جنوبی درسال ۱۹۹۴ به «جامعه توسعه جنوب آفریقا» پیوست. موریس در سال ۱۹۹۵ و سیشل و جمهوری دموکراتیک کنگو نیز درسال ۱۹۹۷ به این جامعه پیوستند. کشور کوچک سیشل در سال ۲۰۰۴ از این جامعه خارج شد.

اوگاندا نیز در پاییز سال۲۰۰۰ پیشنهاد عضویت خود در «جامعه توسعه جنوب آفریقا» را تقدیم کرد، ولی عضویت این کشور درجامعه مزبورتأیید نشده است. ماداگاسکار به عنوان عضو ناظردر«جامعه توسعه جنوب آفریقا» حضور دارد و ممكن است در اواخر سال ۲۰۰۵ میلادی به عضویت این جامعه درآید.

کشورهای سیشل، کومور و ماداگاسکار به همراه برخی اعضای «جامعه توسعه جنوب آفریقا» مانند آنگولا، جمهوری دموکراتیک کنگو، مالاوی، نامیبیا، سوازیلند، زامبیا و زیمبابوه اعضای «بازار مشترک شرق و جنوب آفریقا» هستند.

درحال حاضر پل ریمون برینگر، نخست وزیر موریتانی، ریاست «جامعه توسعه جنوب آفریقا» را برعهده دارد. این جامعه هدف های مختلفی را دنبال می کند که از جمله آنها می توان به یکپارچگی اقتصادی منطقه ای، کاهش فقر، هماهنگ سازی و منطقی سازی سیاست ها و راهبردهای توسعه پایدار در تمام زمینه ها اشاره کرد. «پروتکل تجاری جامعه توسعه جنوب آفریقا» بر کاهش ۸۵ درصدی موانع تعرفه ای داخلی تأکید دارد. کشورهای عضو این جامعه تلاش می کنند واحد پول مشترک برای خود ایجاد کنند.

در مارس ۲۰۰۴، دبیر اجرایی «جامعه توسعه جنوب آفریقا» طرحی راهبردی را ارائه کرد که جدول زمانی یکپارچگی اقتصادی در منطقه را مشخص می كرد. برخی از نکاتی که در این طرح راهبردی مطرح شده بود، عبارتند از: ایجاد یک منطقه آزاد تجاری تا سال ۲۰۰۸ میلادی؛ ایجاد اتحادیه گمرکات جامعه توسعه جنوب آفریقا و اجرای قانون مشترک تعرفه خارجی تا سال ۲۰۱۰ میلادی؛ ایجاد بانک مرکزی جامعه توسعه جنوب آفریقا و فراهم آوردن زمینه برای پول واحد این جامعه تا سال ۲۰۱۶ میلادی؛ ایجاد صندوق توسعه منطقه ای جامعه توسعه جنوب آفریقا و سازکارهای تأمین بودجه آن تا سال ۲۰۰۵ میلادی و توافقنامه ایجاد بازار مشترک (منطقه ای) تا سال ۲۰۱۲ میلادی.

در سال ۲۰۰۴، تولید ناخالص داخلی درکل کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» ۴/۲۹۶ میلیارد دلار بود. البته اقتصادهای ملی در هر یک از کشورهای عضو این جامعه به لحاظ ساختاری با یکدیگر تفاوت دارند و هر یک از آنها در مرحله متفاوتی از توسعه قرار دادند. آفریقای جنوبی بزرگ ترین و پیشرفته ترین اقتصاد منطقه را دارد. تولید ناخالص داخلی این کشور ۱/۲۱۳ میلیارد دلار بوده است که از دو برابر کل تولید ناخالص داخلی در دیگر کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» نیز بیشتر است. چالش ها و سختی های ناشی از خلع سلاح و بازسازی در آنگولا و جمهوری دموکراتیک کنگو و کشمکش ها و اختلاف های پیوسته داخلی در زیمبابوه تأثیرهای منفی چشمگیری براقتصاد این کشورها برجای گذاشته است. اقتصاد زیمبابوه در پنج سال اخیر، وضع نامساعدی داشته است؛ به گونه ای كه در این مدت، تولید ناخالص داخلی این کشور ۳۰ درصد کاهش یافته است و در سال ۲۰۰۳ تورم در این کشور ۶۰۰ درصد بوده است. اما پس از امضای قراردادهای صلح در کشورهای آنگولا و جمهوری دموکراتیک کنگو، تولید ناخالص داخلی در آنها رو به فزونی نهاده است.

اما کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» از لحاظ انرژی چه جایگاهی دارند؟ به طور کلی، جنوب آفریقا صادرکننده انرژی است. در سال ۲۰۰۳، کشورهای جنوب آفریقا روی هم رفته ۹/۵ کوادریلیون بی.تی.یو انرژی مصرف کردند(۴/۱ درصد کل مصرف انرژی در جهان). در همین سال، کشورهای جنوب آفریقا ۵/۸ کوادریلیون بی.تی.یو انرژی تولید کردند که۲ درصد کل تولید انرژی در جهان محسوب می شود.

کشورهای این منطقه در سال ۲۰۰۳ میلادی ۳۳/۱۲۶ میلیون تن گاز دی اکسید کربن وارد جو زمین کردند۸/۱ کل انتشار گاز دی اکسید کربن در سراسر جهان آفریقای جنوبی، که بزرگ ترین اقتصاد منطقه است، حدود ۱/۸۳ درصد کل مصرف انرژی این منطقه را به خود اختصاص داده است. این کشور ۹/۴ کوادریلیون بی.تی.یو انرژی مصرف می کند. آفریقای جنوبی ۴/۶۹ درصد(۹/۵ کوادریلیون بی.تی.یو) از تولید انرژی منطقه و۸/۸۸ درصد انتشار گاز دی اکسید کربن منطقه ۱۱۲ میلیون تن) را به خود اختصاص داده است.

دراین منطقه منابع عظیم زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی وجود دارد. تولید برق در جنوب آفریقا به طور عمده در نیروگاه های حرارتی یا برق-آبی صورت می گیرد. تنها تأسیسات هسته ای موجود در منطقه جنوب آفریقا در کشور آفریقای جنوبی قرار دارد. به دنبال توسعه حوزه های گاز طبیعی در موزامبیک، نامیبیا، آفریقای جنوبی و تانزانیا، مصرف گاز طبیعی در این منطقه افزایش یافته است. از آن جا که زندگی شهری در کشورهای مختلف این منطقه چندان توسعه نیافته است، دسترسی تجاری به منابع انرژی آن محدود است(تنها ۴/۲۵ درصد جمعیت کشورهای جنوب آفریقا در مناطق شهری زندگی می کنند). بیشترساکنان کشورهای جنوب آفریقا برای تأمین انرژی مورد نیاز خود از چوب و زغال (چوب)استفاده می کنند.

●نفت

آنگولا، بزرگ ترین کشور تولید کننده نفت در جنوب آفریقا، درسال ۲۰۰۴ روزانه ۰۵/۱ میلیون بشکه نفت تولید می کرد. ذخایر اثبات شده نفت این کشور ۴/۵ میلیارد بشکه برآورد شده که معادل ۹۶ درصد کل ذخایر اثبات شده نفت در منطقه جنوب آفریقا است. در مناطق فلات قاره آفریقای جنوبی و جمهوری دموکراتیک کنگو نیز منابع نفت وجود دارد. پالایشگاه های این منطقه بیشتر در آفریقای جنوبی متمرکز شده اند. آفریقای جنوبی، بزرگ ترین مصرف کننده نفت در منطقه جنوب آفریقا است. حدود ۶۸ درصد کل نفت این منطقه در آفریقای جنوبی مصرف می شود. این کشور پس از مصر بزرگ ترین مصرف کننده نفت در آفریقا است.

●اکتشاف و تولید

دربیست سال گذشته تولید نفت خام در آنگولا چهار برابر شده است. شرکت های نفتی بزرگ خارجی و بین المللی در منطقه جنوب آفریقا فعالیت دارند و سرگرم انجام فعالیت های اکتشاف و تولید هستند.

تولید نفت در آفریقای جنوبی تنها ۱۰ درصد نیاز داخلی این کشور را تأمین می کند. «پترو اس.ای»، که شرکت ملی نفت آفریقای جنوبی محسوب می شود، تلاش های خود را برسواحل غربی و جنوبی آفریقای جنوبی متمرکز کرده است. کشورهای نامیبیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، ماداگاسکار، سیشل و تانزانیا نیز قراردادهایی با شرکت های بزرگ خارجی برای اکتشاف و تولید نفت در منطقه جنوب آفریقا امضا کرده اند.

●پالایش نفت خام

بیشتر پالایشگاه های نفت جنوب آفریقا در کشور آفریقای جنوبی متمرکز شده اند. این کشور چهار پالایشگاه نفت دارد که ظرفیت پالایش آنها روی هم رفته ۴۸۹۵۴۷ بشکه در روز است. دیگر پالایشگاه های منطقه جنوب آفریقا در کشورهای آنگولا، ماداگاسکار، تانزانیا و زامبیا قرار دارند.

پالایشگاه اوآندا در آنگولا روزانه ۳۹ هزار بشکه نفت تصفیه می کند؛ پالایشگاه تواماسینا در کشور ماداگاسکار، روزانه ۱۵ هزار بشکه نفت تصفیه می کند؛ ظرفیت تصفیه نفت پالایشگاه دارالسلام، در تانزانیا، نیز روزانه ۱۴۹۰۰ بشکه است؛ و پالایشگاه ندولا در زامبیا قادر است روزانه ۲۳۷۵۰ بشکه نفت را تصفیه کند.

آنگولا اعلام کرده است در نظر دارد پالایشگاه دیگری در نزدیکی شهر ساحلی «لوبیتو» ایجاد کند. قرار است عملیات ساخت این پالایشگاه که روزانه ظرفیت پالایش ۲۰۰ هزار بشکه نفت خام دارد، تا سال ۲۰۰۶ آغاز شود. این کشور همچنین قصد دارد ظرفیت تنها پالایشگاه خود را به ۶۰ هزار بشکه در روز برساند. این پالایشگاه باید ویژگی ها و معیارهایی که «جامعه توسعه جنوب آفریقا» تعیین کرده است، داشته باشد. برای مثال، پالایشگاه مزبور باید سرب را از بنزین تولیدی خود حذف کند و اکتان موجود در آن را افزایش دهد. درسال ۲۰۰۳، یک شرکت آمریکایی مجوز ساخت پالایشگاهی در نامیبیا را به دست آورد. نامیبیا در حال حاضر پالایشگاه نفت ندارد.

●مصرف نفت

درسال ۲۰۰۴، کشورهای جنوب آفریقا روزانه ۶۸۵ هزار بشکه نفت مصرف می کردند. بخش عمده نفت مصرفی در این منطقه نفت وارداتی است. آنگولا و جمهوری دموکراتیک کنگو تنها کشورهای منطقه هستند که نفت صادر می کنند. چند کشور منطقه، به ویژه زامبیا، با کمبود دوره ای و گاهی اوقات شدید نفت روبه رو بوده اند.

کشور بوتسوانا برای تأمین نیاز خود به فرآورده های نفتی به آفریقای جنوبی وابسته است. نامیبیا نیز حدود ۹۰ درصد نیاز خود به فرآورده های نفتی را از آفریقای جنوبی تأمین می کند. مالاوی نیز بخش اعظم نفت مورد نیاز خود را از طریق بندرهای آفریقای جنوبی و تانزانیا تأمین می کند. درسال ۲۰۰۴، زامبیا توافقنامه ای را با ایران امضا کرد که براساس آن مقرر شد تهران ۳/۴ میلیون بشکه نفت به این کشور بفروشد، ولی به علت مشکلات پشتیبانی و مالی این امر هنوز محقق نشده است.

کشورهای کومور، سیشل و موریتانی نیز بخش اعظم انرژی و سوخت مورد نیاز خود را وارد می کنند. شرکت نفت هند یک پایانه ذخیره سازی فرآورده های نفتی در موریتانی ایجاد کرده است که ظرفیت آن ۱۸ هزار تن است. این شرکت در نظر دارد حضور خود را در موریتانی و کل منطقه جنوب آفریقا گسترش دهد.

احمدی

---