بخورنخورهای کودکانه

توصیه ها و هشدارهای دکتر نسرین امیدوار

نگرانی بسیاری از والدین، مطمئن نبودن از رشد کافی و به موقع فرزندشان است. متاسفانه کم نیستند کودکانی که به‌دلیل فقر خانواده، دچار سوء‌تغذیه، کم‌وزنی و کوتاهی قد می‌شوند...

البته نداشتن رشد کافی به کودکان خانواده‌های کم‌بضاعت محدود نیست. بسیاری از کودکانی که در رفاه کامل زندگی می‌کنند نیز گاهی دچار این مشکلات هستند و دلیل آن نامناسب‌بودن الگوی غذایی و تمایل بیش از حد آنها به مصرف غذاهای کم‌ارزش است. از دکتر نسرین امیدوار، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به مناسبت روز جهانی کودک خواستیم در مورد نمودار رشد و دوره‌های مهم رشدی در کودکان برایمان بگویند و راهنمایی‌مان کنند تا بدانیم چگونه می‌توانیم با اصلاح الگوی غذایی از رشد کامل فرزندمان مطمئن شویم.

▪ در چه دوره یا سنی رشد کودکان بیشتر است؟

کودکان از ابتدای تولد تا پایان بلوغ و در تمام دوره‌های سنی در حال رشد هستند و اندازه اندام‌های بدن آنها افزایش می‌یابد اما از نظر سرعت رشد، ۲ دوره رشدی مهم وجود دارد که یکی در ۲ سال اول زندگی است و دومی در سال‌های اولیه بلوغ.

▪ بر چه اساس رشد کودکان بررسی می‌‌شود؟ عوامل مهم چه هستند؟

معیار رشد معمولا نمودارهای رشد و بررسی وزن و قد و برخی محیط‌های بدن مانند دور سر و سینه است. سرعت رشد به اینکه کودک چگونه تغذیه می‌شود و چه شرایطی از نظر سلامت دارد، بستگی دارد. تا ۲ سالگی علاوه بر قد و وزن، لازم است اندازه دور سر و سینه کودک نیز اندازه‌گیری تا رشد مغزی‌اش نیز بررسی شود. درکل، اندازه‌گیری منظم قد و وزن کودکان و مقایسه آن با جمعیت مرجع یا همان خط‌های روی کارت رشد، معیار سنجش رشد کودکان است.

▪ از میان عوامل نامبرده می‌توان گفت که بررسی مرتب وزن کودک اهمیت بیشتری در کنترل وضعیت رشد او دارد؟

نه، رشد تمام محیط‌های بدن به‌طور متوازن و در کنار هم است که مهم تلقی می‌شود. اگر کودکی وزنش بالا می‌رود اما قد کوتاهی دارد، یعنی در مقاطعی به دلایلی رشد قدی‌اش کند شده و موادمغذی کافی به بدنش نرسیده است و تکرار نارسایی دریافت در درازمدت نتیجه‌ای جز کوتاه ماندن قد کودک در مقایسه با سایر کودکان در آن سن ندارد. البته وزن سریع‌تر از قد به وضعیت غذاخوردن کودکان و سلامت آنها جواب می‌دهد و اگر کودکی خوب غذا نخورد، فورا تاثیر آن بر وزن قابل‌مشاهده است به همین دلیل معمولا همیشه اول وزن بررسی می‌شود اما وزن در تناسب با قد است که معنی پیدا می‌کند.

▪ کودکی که در سنین رشد است، به چه گروه‌های غذایی یا ریزمغذی‌ها بیشتر نیاز دارد؟

وقتی از رشد صحبت می‌کنیم، یعنی سلول‌ها مرتب تقسیم می‌شوند و طبیعی است که بدن به پروتئین و تمام موادی که در پروتئین‌سازی نقش دارند، نیاز خواهدداشت. در عین حال باید انرژی کافی برای تکثیر سلولی به بدن برسد. پس در سنین رشد، بدن کودک‌ بیش از هر چیز به دریافت انرژی کافی نیاز دارد. در غیر این صورت، پروتئین‌ها هم می‌سوزند تا انرژی تولید کنند. بعد از انرژی، بدن به پروتئین کافی نیاز دارد تا بتواند تقسیم سلولی و ایجاد بافت‌های جدید را انجام دهد. در کنار پروتئین، تمام ریزمغذی‌ها به‌خصوص آهن، کلسیم، ویتامین A و D موردنیاز هستند. به دلایل مختلف، کمبود این ریزمغذی‌ها در جامعه وجود دارد و لازم است والدین حساسیت بیشتری در این مورد داشته باشند. با توجه به شرایط (بیماری و الگوی غذایی نامناسب)، بدن کودکان به ریزمغذی‌های دیگر هم نیاز دارد.

▪ برای آنکه به اندازه کافی انرژی به بدن کودک برسد چه باید بکنیم؟

اولا کودک نباید گرسنه شود و باید به او به‌طور منظم غذا داد. در ضمن لازم است در وعده‌های غذایی منابع اصلی انرژی یعنی کربوهیدرات‌ها، (نان و غلات) و چربی‌ها گنجانده شود. می‌توان کمی کره یا خامه به وعده غذای کودکان کم‌سن که حجم وعده‌های غذایی‌شان کم است و در عین حال انرژی بالایی می‌سوزانند، افزود. با افزودن آرد یا مقدار کمی از مغزدانه‌ها هم می‌توان غذاها را مقوی و با افزودن سبزی، میوه و لبنیات مغذی‌تر کرد.

▪ پروتئین کافی را چطور به بدن کودک برسانیم؟

مهم‌ترین منابع غذایی تامین‌کننده پروتئین در درجه اول گروه گوشت، حبوبات و تخم‌مرغ و بعد از آن شیر و لبنیات هستند. گندم و برنج هم تا حدی پروتئین دارند، اما قطعا منبع اصلی پروتئین محسوب نمی‌شوند.

▪ ریزمغذی‌ها چطور؟

گوشت منبع خوب آهن است، شیر و لبنیات هم کلسیم و فسفر فراوانی دارند و در کنار این گروه‌های غذایی، دریافت کافی نور خورشید لازم است. در شهرهای بزرگ به دلیل آلودگی هوا، با کمبود ویتامینD مواجه هستیم و لازم است این کمبود با مصرف موادغذایی غنی شده یا در صورت لزوم با مصرف مکمل‌ها جبران شود.

▪ والدین چطور می‌توانند مطمئن شوند رشد فرزندشان کافی و تغذیه‌اش مناسب است؟

یک روش ساده این است که اولا توجه کنند کودکان وعده‌های غذایی منظم داشته و در این وعده‌ها گروه‌های غذایی متنوع به اندازه نیاز گنجانده شوند و تنوع کافی وجود داشته باشد. غذاها باید با روش‌های پخت مناسب تهیه شوند. در سنین رشد داشتن وعده‌های غذایی منظم و متنوع، غذا خوردن درست در بزرگسالی را یاد کودک می‌دهد. کودکانی که به خوردن وعده‌های منظم عادت دارند، طعم‌های مختلف را چشیده‌اند و فقط به خوردن یک نوع غذای خاص عادت نکرده‌اند، در بزرگسالی انتخاب‌های درست‌تری دارند و سالم‌تر غذا می‌خورند و آمادگی پذیرش طعم‌های جدید را خواهند داشت.

▪ یکی از شکایت‌های بیشتر والدین این است که فرزندشان تنقلات صنعتی را دوست دارد و با خوردن آنها تمایلش را به مصرف وعده‌های اصلی غذا از دست می‌دهد. برای حل این مشکل چه توصیه‌ای دارید؟

برخی از علاقه‌مندی بچه‌ها را والدین شکل می‌دهند. در خانه‌ای که در لحظات شاد و در دور هم بودن‌ها میوه‌ یا مغزها مصرف می‌شود، کودکان نیز به مصرف این مواد گرایش پیدا می‌کنند. انتخاب میان‌وعده‌ها در کودکان به این بستگی دارد که در سنین پایین، والدین آنها را با چه غذاهایی شرطی کرده‌اند. البته باید موضوع رسانه‌ها و تبلیغات را هم مورد توجه قرار داد. خانواده و نهادهای آموزشی باید تلاش کنند جایگاه موادغذایی تجاری را کمرنگ کنند و به کودک آموزش دهند انتخاب‌های بهتری داشته باشد.

▪ یعنی نباید تنقلاتی مثل شکلات، آبنبات، بیسکویت، پاستیل یا چیپس و پفک را در برنامه غذایی کودکان گنجاند؟

اگر مصرف میان‌وعده‌های تجاری محدود باشد، ایرادی ندارد. اشکال میان‌وعده‌های تجاری این است که مقدار زیادی نمک، شکر و انرژی بالا دارند اما ریزمغذی‌های آنها کم است. آنها غذاهای کم‌ارزشی هستند که فقط کالری به بدن می‌رسانند. مصرف زیاد این مواد احتمال چاقی را در کودک بالا می‌برد و در عین حال باعث سیری او می‌شود به‌طوری که دیگر تمایلی به مصرف غذاهایی که به بدنش ریزمغذی می‌رساند، نخواهد داشت. این کودکان اگرچه سیر می‌شوند، اما مواد موردنیاز را دریافت نمی‌کنند و احتمال کم‌خونی و کوتاه‌قدی در آنها بالا می‌رود بنابراین مادران باید بدانند چه موقع و چه مقدار این خوراکی‌ها را به کودکشان بدهند.

سمیه مقصودعلی