کودکان سرباز

«کودکان سرباز» مساله یی حیاتی و پیچیده است حیاتی از آن رو که حقوق اولیه کودکان با استفاده ابزاری از آنها نادیده گرفته می شود و پیچیده به این خاطر که تعداد و محدوده جغرافیایی استفاده از این کودکان همچنان نامشخص است

دنیای کنونی، تغییرات فراوانی را وارد زندگی ها ساخته که گاه آدمی را مبهوت می کند. بسیاری از ارزش ها که روزگاری نه چندان دور اهمیت فراوان داشتند، امروزه دیگر بهای خود را از دست داده اند. از جمله مباحثی که درباره کودکان و در گذشته مورد توجه فراوانی قرار می گرفت، معصومیت ایشان بود.

از آنجا که کودکان در سنینی قرار دارند که تشخیص خیر و شر برایشان دشوار است، در مقابل اعمال اجباری کمتر واکنش نشان داده و کارهایی را که از سوی دیگران فرمان داده می شوند، بدون کمترین مقاومت به انجام می رسانند. این موضوع در مواردی به سوءاستفاده از کودکان منتهی شده که درجات متفاوتی نیز دارد.

بدترین سوءاستفاده از معصومیت کودکان در کشورهای درگیر جنگ رخ می دهد؛ جایی که همه چیز (حتی کودکان)، فدای پیروزی است. تجربه اثبات کرده است یکی از بهترین نیروها برای استفاده در درگیری ها کودکانند. با وجودی که هفت سال است وارد هزاره سوم شده ایم، اما همچنان شاهد مشارکت اجباری کودکان در جنگ ها هستیم. مساله سربازان کوچک، برعکس نامش، بزرگ است و دلخراش.

● جمعیت و پراکندگی

«کودکان سرباز» مساله یی حیاتی و پیچیده است؛ حیاتی از آن رو که حقوق اولیه کودکان با استفاده ابزاری از آنها نادیده گرفته می شود و پیچیده به این خاطر که تعداد و محدوده جغرافیایی استفاده از این کودکان همچنان نامشخص است. نکته یی که باید به آن اشاره داشت، این است که گستره استفاده از کودکان در گروه ها و جنگ های چریکی است.

در واقع جنگ هایی که میان دو کشور یا دو حکومت درمی گیرد، کمتر شاهد حضور کودکان در خط مقدم نبرد است. دلیل آن اعتراضات شدید بین المللی و هجمه ها علیه دولت هایی است که از کودکان به عنوان نیروی جنگ استفاده می کنند. به دلیل این فشارهای بین المللی کمتر حکومت قانونی حاضر است قوانین ابتدایی حقوق بشر را زیر پا گذاشته و کودکان را وادار به کشتن کند.

به بیان ساده شبه نظامیانی که علیه حکومت های گوناگون قیام کرده و وارد جنگ شده اند، بیشترین استفاده را از کودکان سرباز انجام می دهند به دلیل آنکه ماهیت گروه های چریکی بر عملیات و ساختار پنهانی آنها استوار است، کسب اطلاعات از اعضای آنها (به ویژه کودکان) بسیار دشوار و (حتی در مواقعی) غیرممکن است.

با وجود موانع بسیار، آمارهای نسبی از وضعیت سربازان کودک توسط سازمان های بین المللی تهیه شده است. براساس این آمار حدود ۳۰۰ هزار کودک به عنوان سرباز در مناقشات مسلحانه حال حاضر دنیا مشغول به خدمت هستند. این تعداد تنها افرادی را شامل می شود که به صورت مستقیم در درگیری ها شرکت دارند که می توان به آنها میلیون ها کودک را نیز اضافه کرد که بر اثر مناقشات، آواره و یتیم شده اند.

از سوی دیگر می توان گفت ۳۰۰ هزار کودک سربازی که یاد شد، تقریباً در سراسر جهان پراکنده هستند؛ از امریکایی لاتین تا اروپا اما تعداد ایشان در دو قاره آسیا و آفریقا بیش از قاره های دیگر است که دلیل آن وجود مناقشات و جنگ های داخلی بیشتر در خاک آنها است.

بنابر اطلاعات غیررسمی، کودکان سرباز در کشورهای پاراگوئه، نیکاراگوئه، مکزیک، پرو، اکوادور، السالوادور و گواتمالا دیده شده اند اما بی شک مهم ترین و بیشترین حضور سربازان کوچک در امریکای لاتین به کشور کلمبیا منسوب است.

گفته می شود از هر چهار شبه نظامی کلمبیایی یک نفر زیر سن قانونی است و قریب دوسوم این کودکان زیر ۱۵ سال سن دارند. دردآورتر آنکه کوچک ترین ایشان فقط هفت ساله هستند،

استفاده از کودکان برای جنگ در هر دو جبهه چپ و راست رایج است گروه چریکی «FARC» (بال چپ)، کودکان نظامی خود را «زنبورهای کوچک» می خوانند، زیرا پیش از حمله فراگیر به رقیب، آنها به دشمن حمله کرده و آن را «نیش» می زنند. سربازان شهری آنها را «گاری های کوچک» می نامند، زیرا می توانند تسلیحات نظامی را از منابع گشتی مخفی کرده و عبور دهند، بی آنکه به آنها مشکوک شوند.

سادگی است اگر پنداریم تضییع حقوق کودکان تنها مخصوص کشورهای در حال توسعه است و جوامع پیشرفته چنین معضلی را نمی شناسند. قاره اروپا که کشورهای صنعتی فراوانی را شامل می شود، در چند جبهه شاهد استفاده ابزاری از کودکان است. هر چند بنابر شنیده ها، در آذربایجان، ارمنستان و اسپانیا هم سربازهایی زیر سن قانونی فعالیت می کنند، اما بی شک مهم ترین دغدغه در روسیه جریان دارد.

حکومت روسیه که از جمله کشورهای صنعتی جهان (G۸) محسوب می شود، سال ها است که با معضل جدایی طلبان چچن روبه رو است. ساکنان چچن از ده ها سال قبل خواستار استقلال خود و جدایی از روسیه و (شوروی سابق) بوده اند، اما تاکنون با این درخواست ایشان موافقت نشده است.

از طرفی مدت های مدیدی است که مواجهه چچنی ها، با دولت روسیه به درگیری های مسلحانه و نظامی کشیده شده و باعث کشته شدن هزاران نفر شده است. با این وجود اخبار بسیاری در زمینه استفاده از سربازان کمتر از ۱۸ سال توسط چچنی ها گزارش شده که نگرانی های فراوانی را سبب شده است. این در حالی است که مناقشه چچن و روسیه همچنان باقی است و هرازگاهی با شدت گرفتن درگیری ها، توجه جامعه بین الملل را معطوف خود می سازد.

همانطور که اشاره شد، اوضاع در آسیا و آفریقا وخیم تر از سایر نقاط است. در آسیا حکومت میانمار از معدود دولت هایی است که به صورت رسمی به استفاده از کودکان در نیروهای نظامی خود اعتراف می کند. در این کشور آسیایی کودکان ۱۲ تا ۱۸ ساله مجبور هستند برای خدمت در ارتش سال های زیادی از عمر خود را صرف کنند. چنین اعتراف رسمی از سوی یک حکومت در کمتر جایی از جهان دیده شده است.

از طرف دیگر به دلیل ازدیاد جنگ های داخلی در کشورهای آسیایی کاربری کودکان نیز افزایش چشمگیر نشان می دهد. بر این اساس در کشورهایی مانند هند، اندونزی، لائوس و فیلیپین به دلیل مناقشات مسلحانه داخلی، تعداد زیادی از کودکان در قالب شبه نظامیان به فعالیت و زندگی می پردازند. گزارش های دریافتی حاکی است استفاده از کودکان در میان شبه نظامیان افغان نیز ادامه دارد. این در حالی است که پس از حمله امریکا و متحدانش به افغانستان در سال ۲۰۰۱ میلادی هم اکنون مسوولیت امنیت این کشور برعهده نیروهای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است.

اگر بخواهیم نمونه یی دیگر در آسیا را بررسی کنیم، سریلانکا بهترین است. «ببرهای تامیل» گروهی شورشی و تروریستی است که سال ها است علیه حکومت سریلانکا در ستیزند. گزارش های بسیاری مبنی بر ربودن کودکان و وادار ایشان به جنگیدن توسط ببرهای تامیل طی سالیان گذشته موجود است.

با وجود آنکه در سال ۲۰۰۱ آتشی بسی میان شورشیان و دولت سریلانکا منعقد شد اما ببرهای تامیل همچنان به استفاده خود از کودکان ادامه می دهد. آمارهای صندوق بین المللی کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) نشان می دهد ۵۶۶۶ مورد کودک ربایی تا جولای ۲۰۰۶ توسط شورشیان تامیل به ثبت رسیده است؛ هر چند که یونیسف معتقد است آمار گزارش شده به سازمان ملل، تنها یک سوم جمعیت واقعی است، اما بی شک، بیشترین تعداد سرباز کودک در قاره آفریقا وجود دارد که تخمین زده می شود جمعیت ایشان بیش از ۱۰۰ هزار نفر باشد. از آنجا که اکثر نقاط آفریقا درگیر جنگ های داخلی است، کودکان سرباز در سراسر قاره سیاه پراکنده هستند.

در سودان و جمهوری دموکراتیک کنگو که پهناورترین کشورهای آفریقایی محسوب می شوند، تعداد گروه های شورشی و به تبع آن، جمعیت کودکان سرباز نیز بیش از سایر قسمت ها است. کشورهای کوچکی مانند رواندا، بوروندی و ساحل عاج نیز درگیر جنگ داخلی هستند. به این جمع می بایست اوگاندا و سومالی را نیز اضافه کرد. به عنوان مثال، تخمین زده می شود در جنگ دهه ۹۰ در سیرالئون، حدود ۱۵ هزار کودک ربوده و به عنوان سرباز به کار گرفته شدند.

هادی جرقوئیان

---