جـامـعـه‌شـنـاسـان از لبـاس شـمـا چـه می‌فـهـمـنـد؟

شاید بتوان گفت که نوع لباس پوشیدن و رنگ پوشش خانم‌ها یا آقایان یا افرادی که در قوم و قبیله‌ها و شهرهای مختلف زندگی می‌کنند، نوعی قرارداد اجتماعی محسوب می‌شود. هر کدام از پوشش‌هایی …

شاید بتوان گفت که نوع لباس پوشیدن و رنگ پوشش خانم‌ها یا آقایان یا افرادی که در قوم و قبیله‌ها و شهرهای مختلف زندگی می‌کنند، نوعی قرارداد اجتماعی محسوب می‌شود. هر کدام از پوشش‌هایی که تاکنون به وجود آمده‌اند با توجه به مقتضیات طبیعی و فرهنگی جامعه، مناسبت داشته است....

مثلا دکمه‌های سر آستین مردان به این خاطر است که آنها از قدیم تاکنون پایین آستین‌های کت یا پیراهن خود را به وسیله آنها ببندند و پوشش مرتبی داشته باشند. به‌طور کلی در طول تاریخ ایران، نوع و رنگ لباس‌های زنانه و مردانه کاملا از یکدیگر جدا بوده‌اند. نمونه این گفته را می‌توانید در فرش پازریک که مربوط به دوران هخامنشیان است، مشاهده کنید. اگر از دیوار جنوبی موزه ایران باستان وارد شوید، دو بانوی دوره ساسانی را خواهید دید که گل مارگرت به دست دارند و لباس مخصوص زنان دوره ساسانی را به تن کرده‌اند.

این نمونه‌های مختلف به ما ثابت می‌کنند که لباس زنان و مردان ایرانی در طول تاریخ، شکل‌های مشخص و باهویتی داشته‌اند و امروزه هم مردان یا زنان برای نشان‌دادن شخصیت، فرهنگ، بومیت یا رتبه اجتماعی خود از لباس‌های خاصی با رنگ‌های مخصوصی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال نوع پوشش بومیان شمال خراسان یا کردستان با لباس جنوبی‌ها در تمام تاریخ ایران متفاوت بوده است. چرا؟ چون اقلیم و آب و هوای این مناطق با یکدیگر تفاوت داشته‌اند و هر منطقه هم پوشش خاص خودش را می‌طلبیده است.

در بیشتر موارد ما می‌توانیم اقوام مختلف ایران را از روی پوشش آنها هم بشناسیم. ویژگی‌های قبیله‌ای یا خانوادگی هم می‌تواند در نوع پوشش ما تاثیر بگذارد. در برخی از دوره‌ها و حتی در همین دوره، مردمی در طبقه‌های اجتماعی مختلف، پوشش‌های متفاوتی هم دارند. از زمانی که انسان به پوشش روی آورد، سعی کرد که نوع طبقه و جایگاه اجتماعی خود را هم با استفاده از لباسی که می‌پوشد به دیگران نشان دهد. مثلا ما می‌توانیم شغل و طبقه اجتماعی، ارتشی، کارگر، پرستار و... را در بسیاری از موارد از روی پوشش آنها تشخیص دهیم.

حتی در برخی از قبایل هم فردی که به رهبری می‌رسد، یک شنل قرمز به تن می‌کند. با این حساب آقایان یا به‌طور کلی افرادی که با پوشش منظم، تمیز و مرتب در عرصه‌های مختلف اجتماعی مانند کار و تحصیل پا به جامعه می‌گذارند، می‌توانند به نوعی ارزش اجتماعی خود را هم در ذهن دیگران ترسیم کنند. به همین دلیل به تمام افراد توصیه می‌شود که حتما از رنگ‌ها و پوشش‌های مناسب با سن و جنسیت خود برای حضور در فعالیت‌های مختلف اجتماعی استفاده کنند تا بتوانند ارزش و اعتبار خود و احترام قائل شدن به دیگران را با نوع پوشش‌شان به اطرافیان نشان دهند. اصلا به همین دلیل است که ما می‌توانیم به صراحت عنوان کنیم که لباس نشانه شخصیت افراد است. نوع پوشیدن لباس می‌تواند نشانگر طبقه و منزلت اجتماعی و سطح درآمد افراد هم باشد. جالب است بدانید که پس از انقلاب کمونیستی برای اینکه مردم چین و روسیه احساس کنند که همه در یک سطح قرار دارند، دولت وقت آنها اقدام به یک‌جور و یک مدل‌کردن لباس تمام افراد کرد. پس می‌بینید که پوشش افراد می‌تواند به‌طور مستقیم نشان‌دهنده نوعی قرارداد اجتماعی هم باشد.

دکتر امان‌ا... قرایی مقدم

جامعه‌شناس، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس