حزب در آموزه های قرآن

حزب در فرهنگ امروز به معنای گروه اجتماعی است که به قصد مشارکت در قدرت سیاسی ایجاد می شود

حزب در فرهنگ امروز به معنای گروه اجتماعی است که به قصد مشارکت در قدرت سیاسی ایجاد می شود. احزاب سیاسی، نقش تعیین کننده در مشارکت مردم در حوزه قدرت سیاسی دارند؛ اما احزاب همان گونه که موجب افزایش مشارکت مردمی می شوند، می توانند عامل تفرقه در وحدت ملی و اجتماعی نیز باشند؛ در چنین فرضی تحزب گرایی، موجب می شود تا هر حزبی بخواهد برای رسیدن به اهدافی که در اساسنامه دیده، در چارچوب مرامنامه خود عمل کند و روش و اهداف دیگران را نادرست و رقیب بداند و علیه آن موضع گیری کند. چنین روشی عاملی مهم در واگرایی مردم و از میان رفتن وحدت و انسجام می شود.

احزاب در فرهنگ قرآنی به هر گروه فکری و روشی اطلاق می شود که ملت و آیینی را خارج از محور حق گرایی شکل می دهند و موجبات تفرقه در وحدت فکری و دینی مردم می شود.

نویسنده در این نوشتار به نقش مخرب و زیانبار احزاب در تشتت دینی و تفرقه میان امت واحد و تبدیل آن به ملل و نحل بسیار براساس آموزه های قرآنی پرداخته است.

● مفهوم شناسی حزب

حزب در لغت به معنای هر گروهی است که دارای گرایشهای واحدی باشند (ترتیب العین، ج ۱، ص ۳۷۵، «حزب») و در اصطلاح، عبارت است از سازمان سیاسی که از همفکران و طرفداران یک آرمان تشکیل شده است و با داشتن تشکیلات منظم و برنامه های سیاسی کوتاه مدت و درازمدت برای نیل به آرمانش کوشش می کند. (فرهنگ علوم سیاسی، ص ۳۰۸) مقصود از حزب در این جا، معنای اول است.

از آموزه های قرآنی برمی آید که احزاب در هر دینی همان ملل و نحل فکری و روشی است که خارج از مسیر حق گرایی و ولایت مداری در میان امتی ایجاد می شود. از این رو کسانی که پس از حضرت عیسی(ع) اختلاف کردند و هر یک دیدگاه های خاص و روشی مخصوص درباره حضرت عیسی(ع) برگزیدند به عنوان حزب معرفی می شوند (مریم، آیات ۳۴ و ۳۷؛ زخرف، آیات ۶۳ و ۶۵)

خداوند از فرقه های مذهبی که در یک شریعت ایجاد می شود به عنوان حزب و احزاب یاد کرده است. (همان) البته گاه حزب به معنای گروهی از مردم اطلاق شده که از نظر عقیده با گروه دیگر در تضاد هستند. این گروه های حزبی در میان یک جامعه و گاه در میان یک امت ایجاد می شود. از این رو به دو حزب کافر و مسلمان در عصر اصحاب کهف نیز همانند احزاب مختلف در میان امت عیسی(ع) اشاره شده است. (کهف، آیات ۹ تا ۱۲)

در عصر پیامبر(ص) در جامعه عرب آن روزگار نیز احزاب گوناگونی با گرایش های مختلف وجود داشت. (رعد، آیه ۳۶) این احزاب گوناگون در جنگ خندق یا احزاب متحد شده و به مدینه حمله کرده و آن را به محاصره درآوردند. (احزاب، آیات ۹ تا ۲۲) البته این احزاب شکست می خورند و اتحاد ظاهری آنان سودی نمی بخشد چون اختلاف گرایشی آنان و اتحاد امت اسلام اجازه نداد که حزب کفر و شیطان بر حزب الله و حزب اسلام پیروز شود. (همان و آیات دیگر)

در طول تاریخ، احزاب در هر جامعه ای وجود داشته است؛ چه این جامعه از وحدت اعتقادی برخوردار بوده باشد و به عنوان یک امت عقیدتی شکل گرفته باشد (مریم، آیات ۳۴ و ۳۷؛ زخرف، آیات ۶۳ و ۶۵) و چه از امت اعتقادی و دینی نباشد بلکه از جوامع قومی و نژادی و مانند آن باشد. (کهف، آیات ۹ تا ۱۲؛ غافر، آیات ۲۸ و ۳۰ و ۳۱؛ ص، آیات ۱۲ و ۱۳)

بنابراین، احزاب اختصاص به جامعه دینی ندارد هر چند که احزاب در جامعه دینی، ریشه در اختلاف اعتقادی دارد و به سبب اختلاف در یکی از اصول یا فروع و حتی گاه در روش ها شکل می گیرد.

● احزاب دینی، پدیده ای منفی و نادرست

از نظر آموزه های قرآنی، هرگونه تحزب در شکل ملل و نحل در حوزه دین، پدیده ای منفی و ناصواب است؛ زیرا همه اصول و فروع و حتی روش های اجرایی در دین اسلام از سوی خداوند نازل شده و این گونه نیست که پیامبری خود، اصل یا فرعی یا شریعت و روشی را بیان کرده باشد. از این رو دین اسلام از آدم(ع) تا خاتم النبیین(ص) یکی است. همه پیامبران صاحب شریعت نیز شریعت خود را از خداوند گرفته اند و به گونه ای نیست که موجب تحزب شود. بنابراین پیامبران هیچ تضاد و اختلافی در هیچ امری با یکدیگر ندارند و یکی از شرایط ایمان نیز فهم این نکته و باور به وحدت همه پیامبران و شرایع تحت عنوان اسلام است و نمی توان در میان پیامبران قایل به تفاوت ماهوی شد. (شوری، آیات ۱۳ تا ۱۵)

در میان مؤمنان شرط این است که از هرگونه تحزب بپرهیزند و تنها در حزب الله باشند که علیه حزب شیطان و کفر است. در حقیقت وحدت میان امت شرط واجب و لازمی است که همگی باید به این ریسمان الهی بیاویزند و حق تحزب و ایجاد ملت و نحله ای جداگانه را ندارند. (آل عمران، آیات ۱۰۳ و ۱۰۸)

از آنجا که وحدت در میان جامعه و امت، امری فطری و حکم عقلانی و عقلایی و شرعی است، هرگونه تفرقه و تحزب و ایجاد و ملل و نحل حرام و غیرجایز است.

از نظر قرآن کسانی به تحزب و ایجاد ملل و نحل اقدام می کنند که از فطرت سالم خود دور افتاده (روم، آیات ۳۰ تا ۳۲) و دچار جهالت و بی خردی و سفاهت شده اند. (مؤمنون، آیات ۵۲ و ۵۳؛ روم، آیات ۳۰ و ۳۲)

خداوند با اشاره به وجود ملل و نحل و احزاب در جوامع دینی، خاستگاه آن را افزون بر خروج از فطرت و گرفتار در جهالت، بی تقوایی (مؤمنون، آیات ۵۲ و ۵۳) و مخالف با تعالیم پیامبران (مومنون، آیات ۵۱ تا ۵۳) و گرایش های شرک آلود (روم، آیات ۳۰ تا ۳۲) می داند. از این رو برخلاف آموزه های فطرت و عقل و وحی، در دین ایجاد اختلاف می کنند و در اصلی یا فرعی شک و تردید روا می دارند و مردم را با شبهات و تردید افکنی به سوی اختلاف هدایت کرده و علم ایشان را به جهل تبدیل می کنند. (روم، آیات ۳۰ تا ۳۲)

بنابراین، هرگونه تحزب و ایجاد ملل و نحل در جامعه دینی، جز یک بیماری قلبی و روحی نیست؛ زیرا قلب بیمار است که گرفتار سفاهت و جهالت است و با بی تقوایی خود اجازه نمی دهد تا قلب بنا بر سلامت فطری خود، دریافت درست از حقایق داشته باشد. (بقره، آیات ۸ تا ۱۰)

آسیبی که تحزب گرایی در جامعه دینی وارد می سازد، تفرقه امت به گروه ها و احزاب گوناگونی است که هریک خود را حق دانسته و دیگری را ناحق و باطل شمرده و به تکفیر او اقدام می کند؛ زیرا هر حزبی به عقاید و روش ها و افکار و رفتار خود ایمان داشته و دیگری را نمی پذیرد. هر یک، سرخوش از این است که تنها راه نجات است و گفتمان درست در اختیار اوست. پس دیگران را در هلاکت می داند و خود به داوری پرداخته و در مقام خدایی، حکم به کفر و عذاب دیگری می کند و این گونه به قتل دیگری اقدام می کند و جان و مال و عرض غیرحزبی خود را حلال برمی شمارد.

این دلبستگی شدید احزاب و گروه های حزبی به افکار و رفتار و اهداف و مقاصد خود موجب می شود تا دچار کوری و کری نسبت به دیگران شوند و حق را نپذیرند و به حکم جهل مرکب، دیگری را باطل و مستحق نابودی بدانند. (مؤمنون، آیات ۵۲ و ۵۳؛ روم، آیات ۳۰ و ۳۲)

● باطل، محور اتحاد احزاب

از نظر قرآن، احزاب در جوامع دینی بر محور باطل متحد می شوند و هرگز اتحاد در احزاب بر مدار حق نیست. از این رو احزاب را امری منفی و باطل در جوامع دینی دانسته و با آن به شدت مبارزه و مخالفت می کند؛ چرا که با دلبستگی های باطل و اطاعت کورکورانه از فرامین حزبی و گروهی، فرصت اندیشه و شنیدن گفتمان دیگران و پیروی از بهترین سخنان از افراد گروه های حزبی سلب می شود.

خداوند در آیاتی از جمله آیه ۵۳ سوره مومنون و ۳۲ سوره روم، محور اتحاد افراد و اعضای حزب را باورها و عقاید گروهی می داند. این عقاید و باورهای حزبی هرچند موجب اتحاد گروه و اعضای یک حزب می شود، ولی سبب دسته بندی های جدید در یک امت و جامعه می گردد، و به جای اینکه قدرت و توان ایشان را متحد ساخته در برابر دشمنان قرار دهد قدرت و توان آن را در خدمت اهداف و عقاید حزبی قرار می گیرد و امت را از درون متلاشی و کارها و امورشان را مختل می سازد. این گونه است که در جهان امروز، تحزب مسلمانان به احزاب و ملل و نحل گوناگون موجب شده است تا صهیونیسم انجیلی مسیحی متحد، علیه امت اسلام قرار گیرد و به جای اینکه مسلمانان، علیه کفر و متجاوزان و اشغالگران صهیونیسم مسیحی متحد گردند در برابر هم قرار گرفته اند و آتش تهیه دشمن علیه یکدیگر می شوند. درهر کشوری از کشورهای جغرافیای امت اسلام که نگاه می کنیم گروه های حزبی از ملل و نحل مختلف به جان یکدیگر افتاده اند و آشوب ساخته و به اتهام واهی کفر، یکدیگر را ترور می کنند و خانه و جان و مال و عرض و ناموس یکدیگر را حلال کرده و اجازه تسلط بر آمریکای مسیحی و صهیونیزم بین المللی را بر جامعه و امت اسلام می دهند. آثار مخرب تحزب و ملت ها و نحله ها در جهان اسلام آن چنان روشن است که آدمی شک نمی کند که ریشه این ها جز سفاهت، جهالت، بی تقوایی، دوری از فطرت و عقل سلیم و عقاید و آموزه های الهی پیامبران نیست.

درحالی که شیطان، احزاب گوناگون را در محور شیطانی خود گرد آورده است. (مجادله، آیه ۱۹؛ فاطر، آیه ۶) مومنان در محور عقل، فطرت و وحی متحد نمی شوند و به خاطر مسایل حزبی، حزب و ملت و نحله ای را تشکیل می دهند و با عنوان طالبان و جندالله و مانند آن به جان امت می افتند و اجازه می دهند تا حزب شیطان، حزب الله امت اسلام را نابود کند. اگر دشمنان تحت لوای حزب شیطان گرد آمده اند چرا مومنان تحت لوای حزب الله گرد نمی آیند؟ (آل عمران، آیه ۱۰۳؛ انفال، آیه ۶۳)

چرا امت اسلام اجازه می دهد تا منافقان، این دشمنان داخلی، اتحاد موجود را از میان ببرند و با اهرم تحزب گرایی، آنان را متفرق و قدرت ایشان را کاهش یا نابود سازند؟ (توبه، آیات ۸۳ تا ۸۶)

به نظر می رسد که بسیاری از کسانی که به تحزب و عقاید باطل و نادرست خویش دل خوش کرده اند، در دام منافقان و شیاطین افتاده اند و اسلحه علیه یکدیگر می کشند تا به جای اینکه خواب را از چشم دشمنان بربایند، جان از یکدیگر بستانند.

محمدرضا احسانی