چرا آزادی را نمی توانیم حفظ كنیم؟

جامعه ما اگر چه ظاهری مدرن دارد! جامعه ای كاملاً سنتی است. حكومت محمدشاه قاجار مصادف با جنبش های روشنفكری در ایران است. این جنبش ها در حكومت ناصرالدین شاه اوج گرفت كه حاصل آن انقلاب …

جامعه ما اگر چه ظاهری مدرن دارد! جامعه ای كاملاً سنتی است. حكومت محمدشاه قاجار مصادف با جنبش های روشنفكری در ایران است. این جنبش ها در حكومت ناصرالدین شاه اوج گرفت كه حاصل آن انقلاب مشروطه بود و نهایتاً در دوره مظفرالدین شاه منجر به تشكیل اولین دوره مجلس شورای ملی شد. جنبش روشنفكری در حكومت دكتر مصدق نیز تكرار شد كه در نتیجه ملی شدن صنعت نفت را در پی داشت. با شگفتی تمام هر دو جنبش شكست خوردند. علت شكست در ذات این جنبش ها بود. اگر نگوییم تنها علت ذاتی شكست، می توانیم بگوییم مهمترین علت ذاتی شكست این جنبش ها التقاطی فكر كردن رهبران این جنبش ها بوده است. رهبران این جنبش ها برای اینكه جامعه روحانیت و به تبع آن مردم را به صحنه بیاورند این چنین عنوان كردند كه بین دین و مدرنیته هیچ تناقضی وجود ندارد و جمع بین دین و مدرنیته ممكن است. غافل از اینكه با این كار تیشه به ریشه خود و جنبش می زنند. زیرا در نهایت نه دین را خواهند داشت و نه دنیا را! در واقع ما ایرانی ها با تفكر التقاطی مصداق آیه (خسر الدنیا و الاخره) شدیم! آخرت را كه به دست نیاوردیم هیچ، دنیایمان هم مانند آخرت یزید شد!! اگر كمی به مبانی دین و مدرنیته با دقت اندیشه كنیم تباین ذاتی بین این دو را آشكارا خواهیم دید. دین براساس اصالت خدا و در نتیجه زندگی جاوید در جهات آخرت استوار است. مدرنیته براساس اصالت انسان و در نتیجه بهره وری تمام و كمال از دنیا استوار است. در دین انسان باید فقط تابع وحی یعنی سخن خدا باشد و دنیا راه و مسافرخانه ای موقت است كه از طریق آن به جهان آخرت می رسد تا در آنجا جاودانه زیست كند. در مدرنیته اما همه چیز معطوف به انسان است. او اصیل ترین موجودی است كه حتی خدا قائم به اوست. (تامل در نظرات دكارت در این باب راهگشا است.) انسان مدرن باید از دنیا حداكثر بهره برداری را بنماید. در دین انسان تابع یكسری قوانین ازپیش تعیین شده است. در مدرنیته اما انسان بنابر مصالح خود قوانین را وضع می كند. متاسفانه كمتر كسانی به تباین ذاتی بین دین و مدرنیته توجه كردند. شیخ شهید شیخ فضل الله نوری «در میان متدینین» از نوادری بود كه با درایت این تباین را تشخیص داد و صادقانه آن را بیان كرد و جان بر سر این صداقت نهاد. میرزا فتحعلی آخوندزاده در میان طرفداران مدرنیته نیز تنها كسی بود كه این تباین ذاتی را به خوبی متوجه شده و آن را بیان كرد. (مطالعه كتاب مشروطه ایرانی به این مسئله كمك بسیار می كند.)

محمدحسین خورشیدی