فرصت های همکاری در روابط ایران و تاجیکستان

عطف توجه بیشتر به کشورهای آسیای مرکزی از جمله تحولاتی ملموس در سیاست خرجی ایران طی سال‌های اخیر است. در این بین تاجیکستان به دلیل قرابت‌های زبانی و فرهنگی برای تهران حائز اهمیت بیشتری بوده و است. خلال این سال‌ها، ایران علاوه بر مسائل فرهنگی، به برقراری روابط اقتصادی با این کشور نیز متمایل بوده و در صدد برآمده تا با انجام پروژه‌های عمرانی و عملیاتی در این کشور، زمینة نفوذ خود در سایر کشورهای منطقة آسیای مرکزی را نیز توسعه دهد. این مسئله طی سالیان متمادی مد نظر مقامات سیاسی ایران بود و در نهایت منجر به بسته شدن قراردادهایی در این زمینه با تاجیکستان شد. دو پروژه بزرگ تونل انزاب و نیروگاه سنگ توده ۲ حاصل این تلاش‌ها است که هم اکنون توسط مهندسین ایرانی در حال اجرا می‌باشد.

● مقدمه

در طول سال‌های اخیر سیاست خارجی ایران با تحولاتی مواجه بوده که از این جمله می‌توان به توجه بیشتر به کشور‌های حوزه آسیای مرکزی اشاره کرد. در بین این کشورهای این منطقه، تاجیکستان به دلیل قرابت‌های زبانی و فرهنگی برای تهران حائز اهمیت بیشتری بوده و است. خلال این سال‌ها، ایران علاوه بر مسائل فرهنگی، به برقراری روابط اقتصادی با این کشور نیز متمایل بوده و در صدد برآمده تا انجام پروژه‌های عمرانی و عملیاتی را نیز در این کشور بر عهده بگیرد. این مسئله طی سالیان متمادی مد نظر مقامات سیاسی ایران بود و در نهایت منجر به بسته شدن قراردادهایی در این زمینه شد. دو پروژه بزرگ تونل انزاب و نیروگاه سنگ توده ۲ حاصل این تلاش‌ها است که هم اکنون توسط مهندسین ایرانی در حال اجرا می‌باشد.

در این مقاله سعی می‌شود علاوه بر معرفی این دو پروژه، منافع و مزیت‌های آنها برای ایران نیز بررسی شود. لازم به ذکر است که در این راستا رئیس جمهور کشورمان سفری به تاجیکستان داشتند که دستاوردهای مهمی از جمله در این دو پروژه برای تهران به همراه داشت. از جمله برنامه‌های مهم رئیس جمهوری در این سفر افتتاح مرکز ایران شناسی و مطالعات زبان فارسی در دانشگاه پزشکی تاجیکستان، بازدید از بیمارستان قلب "ابن سینا" در شهر دوشنبه که به دست بخش خصوصی ایران ساخته شده و دیدار و سخنرانی برای شماری از ایرانیان مقیم تاجیکستان بود.

همچنین در مراسمی با حضور دکتر‌ محمود احمدی‌نژاد و امام علی رحمان، پنج یادداشت تفاهم و سند همکاری و یک بیانیه مشترک به منظور ارتقای سطح روابط و مناسبات دو کشور امضا شدند که یادداشت تفاهم تکمیل تونل استقلال و سد و نیروگاه سنگ توده ۲ و یاداشت تفاهم بین شرکت فراب جمهوری اسلامی ایران و وزارتخانه‌های حمل و نقل و انرژی تاجیکستان، یادداشت تفاهم استرداد مجرمین و سند همکاری در زمینه زمین شناسی از این جمله بودند.[۱]

● ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های تعامل در روابط ایران- تاجیکستان

روابط تهران و دوشنبه از ابتدای استقلال تاجیکستان در سال ۱۹۹۱ همواره در حال رشد بوده است. ایران اولین کشوریست که استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخت و با آن روابط دیپلماتیک برقرار کرد. سپس، در جریان ناآرامی‌های سالهای ۱۹۹۷-۱۹۹۲ ایران میزبان چندین دور از مذاکرات صلح تاجیکان بوده، یکی از اطراف مذاکرات صلح به شمار می‌رفت و در کنار روسیه و سازمان ملی متحد تلاش‌های زیادی برای به تحصیل صلح انجام داد. در زمان بازسازی تاجیکستان نیز ایران حضور پررنگی در صحنه اقتصاد این کشور داشته و دارد که روشن‌ترین نمود این مسئله ساخت تونل انزاب است.

معمولا، هنگام بررسی روابط دو کشور، تحلیل‌گران بر آنند که پیش از همه به‌این سوال پاسخ دهند که یک کشور بزرگ از سرمایه‌گذاری در یک کشور دیگر چه نفعی می‌برد؟ ایران و تاجیکستان هم از این قاعده خارج نیستند و بنابراین این سئوال مطرح است که‌ایران در تاجیکستان به دنبال چه منافعی است که‌این سرمایه‌گذاری‌هایی را در این کشور انجام داده و یا در دست انجام دارد؟ در این رابطه باید گفت که رابطه تاجیکستان و ایران خلال‌ سال‌های پس از فروپاشی با جنبه‌های متفاوتی همراه بوده است. این روابط تنها نفع یک طرفه ندارد، بلکه دارای منافع دوجانبه می‌باشد. اما در‌باره هدف و منافع ایران در تاجیکستان در صورتی که کاملاً خوش بینانه به این مسئله توجه کنیم، موارد زیر را می‌توان نام برد که با مرور روابط میان دو کشور ملموس به نظر می‌رسند؛

۱) تاجیکستان نزدیک‌ترین شریک اقتصادی و سیاسی ایران در آسیای مرکزی است. پس طبیعی است که رشد تاجیکستان باعث می‌شود، تا یک شریک کم‌نیروی منطقه‌ا‌ی ایران به شریکی قدرتمند و تاثیرگزار در آسیای مرکزی تبدیل شود که‌این بی‌شک به نفع ایران است (چرا که دوست قوی بهتر از دوست ضعیف است).

۲) تاجیکستان دروازه ورود محصولات و تکنولوژی ایرانی به بازارهای آسیای مرکزی است. زیرا این کشور در نقطه‌ای قرار دارد که در صورت استفاده از راه‌های زمینی می‌تواند ایران را با چین، قزاقستان و شرق روسیه متصل کند.

۳) تاجیکستان از موسسان سازمان همکاری‌های شانگهای بوده، عضو فعال آن است و گاهی در تصمیم‌گیری‌های این سازمان نقش‌های مهمی را به عهده می‌گیرد. از این رو می‌تواند برای عضویت ایران در این سازمان و جلب رضایت دیگر اعضای آن مساعدت نماید (این نکته در یادداشت تفاهم اخیر دو کشور ذکر شده است).

۴) تاجیکستان مهمترین تولیدکننده آلومینیوم و یکی از تولیدکنندگان مهم نخِ پنبه در منطقة آسیای مرک‍زی است و در مقابل ایران واردکنندة هر دوی این محصولات است. همچنین، صادرات میوه تاجیکستان به ‌ایران می‌تواند یکی از زمینه‌های مناسب و قابل گسترش همکاری باشد.

۵) تاجیکستان طبق محاسبات آماری در صورت استفاده بهینه از منابع انرژی خود می‌تواند تا ۹۰ میلیارد کیلووات ساعت انرژی برق در سال تولید کند که این میزان تنها نیمی از نیاز داخلی آن است. در مقابل نیاز به نیروی برق در ایران به نحو فزاینده‌ای در حال افزایش است و تاجیکستان می‌تواند در آینده صادرکننده نیروی برق به‌ ایران باشد.

۶) بودجه ‌ایران به تبع افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی رقم قابل ملاحظه‌ای را تشکیل می‌دهد که بهترین راه استفاده از این سرمایه به جریان انداختن آن در پروژه‌های پرسود داخلی و خارجی برای بازتولید آن است، زیرا نگاه داشتن این مبلغ در داخل تورم را در پی خواهد داشت. بنابراین، کشورهای نفت خیز در چنین شرایط تلاش می‌کنند، پول‌های مازاد بودجه خود را در کشورهای امن سرمایه‌گذاری کنند. مثلا، نیروگاه برق-‌آبی سنگ توده-۲، طبق توافق طرفین درآمدش به مدت ۱۲،۵ سال از آن ایران بوده و سپس در اختیار تاجیکستان قرار خواهد گرفت.

۷) تاجیکستان و ایران با چند تهدید مشترک رو به رو هستند که مهمترین آنها قاچاق مواد مخدر، تروریسم و افراط‌گرایی است. وقتی تهدید مشترک است، پس موفقیت هر دو کشور در مبارزه با آن موفقیت دیگری را در پی خواهد داشت.

۸) تاجیکستان و ایران رسالت حفظ و گسترش زبان و فرهنگ تاجیکی- فارسی را مشترکاً بر دوش دارند. در این مسیر دستاورد یکی از این دو دستاورد دیگری نیز خواهد بود.[۲]

اما نکته‌ی حائز اهمیت در این بین این است که در زمینه فعالیت‌های عمرانی که برای ایران سود اقتصادی را به همراه نداشته، باید سعی شود تا این فعالیت‌ها بر طبق آخرین قواعد روز دنیا و طبق زمان‌بندی‌های توافق شده انجام شود تا رضایت طرف مقابل جلب شود، در غیر این صورت هدف از انجام این فعالیت‌ها که در واقع، مطرح شدن در سطح منطقه و راهیابی به پروژه‌های بزرگتر است، تامین نخواهد شد. اگرچه روند مناسبات میان جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان حاکی از آن است که مناسبات دو کشور در بخش‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تجاری با پشتوانه وجود اشتراکات فراوان فرهنگی، تاریخی، دینی و زبانی از زمان استقلال تاجیکستان طی ۱۸ سال پیش همواره مسیر پیشرفت را پیموده، اما مسائل زیادی وجود دارد که نیازمند انجام مذاکره و مداقه بیشتر است.

● تونل انزاب (استقلال)، تونل قرن

همان طور که می‌دانیم تاجیکستان فقیرترین جمهوری آسیای مرکزی است و به لحاظ درآمد سرانه هم در پایین‌ترین رتبه در این منطقه قرار دارد. بنابراین با فروپاشی شوروی و در پی آن وقوع جنگ داخلی در تاجیکستان که خسارات جبران‌ناپذیری برای به همراه داشت، این کشور برای تامین نیازهای خود با مشکلات عدیده‌ای مواجه شد و برای حضور در بازارهای بین‌المللی چیزی جزء پنبه برای عرضه نداشت که آن نیز به لحاظ نیاز شدید به آب و مشکلات این کشور در جهت تامین آب و سیستم آبیاری با محدودیت جدی مواجه بوده است. بنابراین ایران توانست با تحلیل این مشکلات، اقدام به طراحی پروژه‌های عمرانی که نیاز مبرم تاجیکستان بود، کند.

در گام اول مسئله رفت و آمد مردم تاجیکستان از استان‌های شمالی به جنوبی یا به عکس (یعنی شهرهای سغد به خجند) مطرح بود که باید از مسیر صعب‌العبوری انجام می‌گرفت و حتی مردم زیادی همه ساله جان خود را در این راه از دست می‌دادند. تاجیک‌ها از طریق یک گردنه این مسافت را می‌پیمودند که در شرایط جوی مناسب حدود هشت ساعت زمان می‌برد و در زمستان نیز بر اثر یخبندان این جاده معمولا بسته بود. به همین دلیل دولت تاجیکستان در پی ایجاد تونلی در این مسیر برآمد و اجرای این طرح را طی یک مناقصه به شرکت ایرانی سابیر واگذار کرد. این تونل استان شمالی سغد و شهر تاریخی خجند را به دوشنبه و دیگر شهرهای تاجیکستان متصل می‌کند. ارزش این پروژه ‌٣٩‌ میلیون دلار است که ‌٨/٧ ‌میلیون دلار آن را دولت تاجیکستان تامین کرده، ‌١٠ ‌میلیون دلار در قالب کمک توسعه‌ای ایران و حدود ‌٢/٢١‌ میلیون دلار نیز وام ایران به تاجیکستان به این منظور است.[۳]

● افتتاح زود‌هنگام تونل!

در مرداد ماه سال ۱۳۸۶ با حضور روسای جمهور ایران و تاجیکستان، این تونل در حالی افتتاح شد اما عملیات عمرانی آن همچنان ادامه داشت. رئیس جمهور‌ ایران در مراسم بهره برداری از تونل استقلال تاجیکستان، گفت: «تونل استقلال (انزاب) هدیه مردم ایران به مردم تاجیکستان است». وی با اشاره به این که پروژه تونل انزاب را به خاطر سختی کار و عظمتش می‌توان پروژه قرن خواند، افزود: «اجرای این طرح بزرگ به دست توانای مهندسان ایرانی و همکاری دولت و مردم تاجیکستان، بیانگر عزم دو کشور برای دست زدن به اقدامات بزرگتر در راه سازندگی، توسعه و پیشرفت ایران و تاجیکستان در آینده نزدیک است». احمدی نژاد با تاکید بر این که پیشرفت تاجیکستان پیشرفت ایران است، گفت: «پیشرفت، عمران و آبادانی تاجیکستان به نفع همه کشورهای منطقه است و اقتدار تاجیکستان مانع پیشرفت هیچ ملتی نیست و این امر را می‌توان نقطه آغاز برای همکاری‌های طولانی مدت دو ملت ایران و تاجیکستان به سوی آینده ای روشن و پرافتخار دانست».

با بهره برداری از تونل ۵ کیلومتری انزاب تاجیکستان، ایران توانست شمال و جنوب تاجیکستان را پس از قرن ها انتظار به هم پیوند داده و امکان ارتباط زمینی مناسب بین پایتخت‌های کشورهای آسیای مرکزی را نیز فراهم آورد. اما همه چیز به همین سادگی نبود و این پروژه ناتمام مشکلات زیادی را به دنبال داشت. مهمترین مشکلی که اجرای پوشش بتنی تونل را با سختی روبرو کرده، تردد خودروها از داخل تونل و همچنین نرسیدن سیمان به موقع و عدم اجرای تعهدات طرف مقابل برای ایجاد روشنایی و تهویه داخل تونل است. تردد خودرو و نبود تهویه هوا در حالی که قالب‌های بتنی بزرگ در سقف تونل انزاب در حال نصب است، علاوه بر تاخیر در اجرای کار، خطراتی را نیز به دنبال دارد و ممکن ‌است حوادث ناگواری برای رانندگان خودروهایی که از داخل تونل ‪ پنج کیلومتری عبور می‌کنند و همچنین مجریان و کارگران تونل به بار آورد.

طبق قرارداد، نصب روشنایی و تهویه تونل بر عهده طرف تاجیکی است که باید به موازات عملیات پوشش بتنی تونل صورت گیرد. پس از افتتاح این تونل مقرر شد همزمان با پوشش بتنی داخل تونل، کار نصب روشنایی و تهویه هوای آن توسط طرف تاجیک انجام گیرد.[۴]طبق آخرین خبرها شرکت سابیر با تمام تلاش و با استفاده از تمامی امکانات و کارگران خود به شکل سه شیفت در حال انجام عملیات است و قول داده تا در اسرع وقت این پروژه را تمام کند.[۵]گر چه سرپرست کارگاه تونل استقلال تاجیکستان عملکرد مهندسین ایرانی در ساخت تونل انزاب را برای مهندسین تاجیک کلاس درس عنوان کرد، اما بالا بودن مشکلات در پروژه تونل انزاب موجب شده تا مهندسان ایرانی این منطقه را آخر دنیا عنوان کنند.

بهتر است تا این پروژه را به لحاظ مالی و سود اقتصادی نیز بررسی شود. طبق گفته مسئولین این پروژه، چنانچه سابیر پیش از عقد قرارداد از مشکلات مواصلاتی در فصل زمستان در این منطقه آگاهی داشت مبلغ قرار داد پروژه که ۳۹ میلیون دلار بود را بالاتر می‌برد. اما برای این که ایران و مهندس ایرانی خود را ثابت کند که می‌تواند این پروژه را بدون ضرر مالی به اتمام برسانند، با پشت کار ادامه دادند. در این میان، افزایش ۵۰۰ تومانی هر لیتر گازوئیل و ۲۰۰ دلاری هر آرماتور موجب شد تا این پروژه از لحاظ مالی سودی برای سابیر و ایران نداشته باشد.

رشد بالای قیمت سیمان که از تنی ۵۲ هزار و ۵۰۰ تومان به ۲۷۰ هزار تومان رسید موجب شد تا مشکلات زیادی برای ادامه کار در پروژه تونل انزاب به وجود آید، اما چون هدف تمام کردن پروژه با موفقیت بود کار ادامه پیدا کرد. کمبود و گرانی سیمان موجب شد تا برای تامین سیمان مورد نیاز پروژه مزبور سیمان از ایران و پاکستان وارد شود، چرا که تولید سیمان تاجیکستان پاسخگوی نیاز پروژه نبود. این مسائل باعث شد تا سابیر به این پروژه به عنوان یک پروژه سودآور و اقتصادی نگاه نکند. بنابراین موضوعی که در این پروژه بسیار حائز اهمیت بود، اتمام موفقیت‌آمیز آن و یافتن بازار کار جدید منطقه‌ای و بین‌المللی بود. مطمئنا در کنار یافتن بازار کار جدید تبادل اطلاعات و تجربیات مهندسان ایرانی با مهندسان خارجی بهترین سود برای شرکت ایرانی سابیر در پروژه تونل انزاب بوده است.

اما وجود تاخیر بیش از اندازه در اتمام این پروژه می‌تواند آثار مخربی در ذهنیت دولت تاجیکستان و همچنین سایر کشورهای منطقه که ما در پی جلب نظر آنها هستیم داشته باشد. اما با توجه به سفر اخیر آقای احمدی‌نژاد به تاجیکستان می‌توانیم شاهد ارتباطات گسترده‌تر و مستحکم‌تری میان این دو کشور باشیم. همچنین حضور رئیس جمهور کشورمان به همراه عده‌ای از مقامان عالی می‌تواند نوید بخش حل مشکلات و معضلات موجود در این پروژه‌ها باشد چنان که پس از دیدار دو رئیس جمهور و هیات‌های رسمی ایران و تاجیکستان، مراسم امضای اسناد و یادداشت تفاهم‌های همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان با حضور آنان برگزار شد.

در این مراسم منوچهر متکی و باباجان باباخان‌وف، دادستان کل تاجیکستان موافقت‌نامه استرداد مجرمین، وزیر نیروی ایران و گل شیرعلی، وزیر انرژی و صنایع تاجیکستان یادداشت تفاهم تکمیل سد و نیروگاه سنگ توده ۲، محمدرضا رئوف شیبانی، معاون وزیر امور خارجه ایران و عظیم ابراهیم، مدیر کل امور زمین‌شناسی تاجیکستان تفاهم‌نامه‌ تاسیس مرکز پژوهش‌های علمی زمین شناسی، شرکت فراب جمهوری اسلامی ایران و وزارتخانه حمل و نقل تاجیکستان یادداشت تفاهم تکمیل تونل استقلال، وزارتخانه‌های انرژی، صنایع، حمل‌ونقل و ارتباطات تاجیکستان و وزارت نیروی ایران یادداشت‌تفاهم اختصاص وام جدید برای اتمام عملیات و تجهیز تونل استقلال و گل شیرعلی، وزیر انرژی و صنایع تاجیکستان و صنعت رحیم‌‌وف، رئیس شرکت برق تاجیکستان به نمایندگی از این کشور و بیک‌زاد اساجی، مدیر عامل شرکت «فاراب» ایران به نمایندگی از وزارت نیروی ایران تفاهم‌نامه انجام پژوهش‌های فنی و ساخت سد «عین» را امضا کردند.

● پروژه سنگ توده۲، اهداف و ضرورت‌ها

در پی اراده سیاسی دو کشور ایران و تاجیکستان برای بسط و گسترش همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، ساخت تونل انزاب (استقلال) و سد و نیروگاه سنگ‌توده ۲ به پیمانکاران ایرانی واگذار شده است. حضور پیمانکاران ایرانی در پروژه‌های انرژی کشور تاجیکستان طی سنوات اخیر شاید بتواند آینده‌ای مطمئن را برای تامین انرژی این کشور رقم زند.[۶]اهمیت اجرای این پروژه برای تاجیکستان به نحوی است که‌ این کشور با تحقق آنها خواهد توانست علاوه بر تامین برق مورد نیاز خود، هرساله مقداری برق نیز به کشورهای دیگر صادر نماید. این نیروگاه برق آبی در سال پایانی پروژه یعنی ۱۳۹۰ می‌تواند دو واحد ۱۱۰ مگاواتی را برای تولید برق پیش‌رو داشته باشد.

در رابطه با مزایای این طرح همچنین می‌توان به مقرون به صرف بودن آن اشاره کرد که به ازای تولید هر کیلووات ساعت برق ۳ سنت در قرارداد در نظر گرفته شده که با توجه به پتانسیل غنی این کشور و منطقه به لحاظ بارندگی و تامین آب مورد نیاز سد، قطعاً میزان تولید برق در این نیروگاه بیشتر و به ازای آن پروژه اقتصادی‌تر خواهد بود. همچنین اگر دولت تاجیکستان توانایی خرید برق از این پروژه را نداشته باشد، شرکت سنگاب طبق قرارداد می‌تواند برق تولیدی را به کشورهای همسایه بفروشد، این درحالی است که تضمین خرید برق نیز از دولت این کشور دریافت شده است. ضمن اینکه ‌این پروژه در مجلس تاجیکستان نیز به تصویب رسیده و قطعا ردیف بودجه‌ای در بودجه سالانه این کشور دارد.

اگرچه منابع اساسی آب آسیای مرکزی در تاجیکستان و قرقیزستان موجود است، اما به دلیل عدم استفاده از این پتانسیل خصوصا در ایجاد نیروگاه‌های برق آبی برای تامین برق مورد نیاز، این کشور با محدودیت‌های فراوانی به لحاظ تامین آب و برق مردم خود روبرو است.[۷]پتانسیل تولید برق از رودخانه‌های پرآب بهاری و تابستانی از یک سو و نیاز این کشور به انرژی از سوی دیگر، زمینه بسیار مناسبی فراهم کرده تا در بستری مساعد، ایران و تاجیکستان به همکاری در تولید انرژی برق بپردازند و به نفعی مشترک بیندیشند. با اینکه وسعت تاجیکستان یک دهم وسعت ایران است اما بیش از سه برابر کشورمان پتانسیل احداث نیروگاه‌های برق آبی دارد به نحوی که ‌ایران ظرفیت احداث ۳۰ هزار مگاوات نیروگاه برق آبی و کشور تاجیکستان پتانسیل احداث ۱۰۰ هزارمگاوات نیروگاه از این دست را دارد.[۸]

هم اکنون ۷۶ هزار مگاوات از پتانسیل برق آبی کشور تاجیکستان شناسایی شده و کشورهای متعددی از جمله ‌ایران، چین و روسیه برای احداث این نیروگاه‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند. هم اکنون تولید برق از منابع فسیلی در تاجیکستان ۲ درصد و از منابع برق آبی ۹۸ درصد است به نحوی که ‌این کشور در مجموع سالانه ۱۷ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید می‌کند که در فصل زمستان نیز مشکلاتی را به لحاظ تامین برق مردم خود دارد. در مقابل این کشور در فصل تابستان و بهار مازاد تولید برق دارد که این مازاد را به کشورهای همسایه به ویژه ازبکستان صادر می‌کند و در مقابل در فصل پائیز و زمستان که از تولید نیروگاه‌های برق آبی این کشور به علت کاهش میزان آب کاسته می‌شود برق وارد می‌کند. در مجموع می‌توان گفت که واردات برق این کشور ۴ میلیارد و ۳۵۹ میلیون کیلووات ساعت و صادرات برق آن ۳ میلیارد و ۹۷۴ میلیون کیلووات ساعت است.[۹]

● پروژه سنگ توده۲، گام دوم ایران در تاجیکستان

ابتدای مذاکرات ایران و تاجیکستان برای همکاری در امر احداث سد و نیروگاه سنگ‌توده ۲ به سال ۸۱ بر می‌گردد که با امضای یادداشت تفاهم درباره تاسیس شرکت پروژه سنگ‌توده ۱ بین وزارت نیرو ایران و وزارت انرژی تاجیکستان حالت رسمی به خود گرفت. در این راستا وزارت نیرو مقدمات لازم برای تاسیس شرکتی بنام شرکت پروژه سنگ‌توده ۲ را با سهام شرکت‌های ایرانی فراهم کرده و آن را به ثبت رساند. این پروژه به صورت اجرا، مالکیت، بهره برداری و انتقال (BOT) اجرا می‌شود و نهایتا قرارداد خرید برق این طرح در حضور روسای جمهوری دو کشور به امضا رسیده است.

طبق قرارداد زمان اجرای پروژه پنج سال است که باید تا سال ۱۳۹۰ به بهره برداری برسد. به دلیل مشکلات ناشی از کمبود برق در فصول سرد، تاجیکستان علاقمند به کاهش دوره اجرا از ۵ سال به سه سال بود که این درخواست عملا با توجه به ابعاد و شرایط خاص طرح، غیرقابل امکان بود.[۱۰]در نهایت قرارداد اجرای پروژه احداث نیروگاه آبی برقی سنگ‌توده ۲ به ارزش ۲۲۰ میلیون دلار بین دو کشور در جریان سفر رئیس جمهور تاجیکستان به ایران (دی ۱۳۸۴) به امضا رسید و طی آن توافق شد که ۱۸۰ میلیون دلار آن را دولت ایران به صورت اعتبار ۱۰ ساله در اختیار تاجیکستان قرار دهد و ۴۰ میلیون دلار نیز از سوی تاجیکستان تامین شود.[۱۱]

مراسم افتتاح این پروژه در تاریخ ۱/۱۲/۸۴ با حضور وزراء نیرو ایران و افغانستان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، وزراء و دیگر مقامات کشوری و حدود ۲۰۰۰ نفر از اهالی منطقه برگزار شد که بازتاب وسیعی در محافل خبری و مردمی داشت. اجرای این پروژه از اهمیت شایانی برای این کشور برخوردار است و به همین دلیل و بر اساس پیشنهاد طرف ایرانی و همزمان با سفر وزیر نیرو کشورمان برنامه سفر وزیر انرژی افغانستان به تاجیکستان نیز برنامه ریزی شد و یک یادداشت تفاهم سه جانبه بمنظور انتقال برق از مسیر افغانستان به ایران تنظیم و به امضاء وزراء نیرو سه کشور رسید.

این پروژه توسط شرکت سنگاب و با نظارت و طراحی شرکت مهاب قدس و به مدت ۵ سال اجرا می شود که اعضاء این شرکت‌ها در حال اجرای برنامه‌ها و پیگیر امور مربوطه هستند. همچنین لازم به ذکر است که در حاشیه بازدید رسمی اخیر رییس جمهوری اسلامی ایران از تاجیکستان هیئت مشترک دو کشور متشکل از وزرای نیرو و راه و ترابری ایران و وزرای انرژی و صنایع و حمل و نقل تاجیکستان از محل پروژه نیروگاه سنگ‌توده ۲ بازدید کردند. مسئولان اقتصادی و انرژی ایران و تاجیکستان در بازدید از این پروژه، رضایت خود را از سرعت و کیفیت اجرای این طرح که در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرق دوشنبه در حال احداث است، اعلام کردند.

کلیه مراحل ساخت این پروژه طبق اصول و استانداردهای جهانی احداث می‌شود که طی دو سال و نیم گذشته ۶۲ درصد از آن تکمیل شده و در سال ۱۳۹۰ مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت و با راه اندازی آن بخش قابل توجهی از نیازمندی‌های تاجیکستان به برق رفع خواهد شد. محمود احمدی‌نژاد پیش از ترک تاجیکستان در دیدار امام علی رحمان، تعمیق و تحکیم مناسبات در سطوح مختلف را مورد تاکید قرار داد. روسای جمهور دو کشور همچنین بر اجرایی شدن هر چه سریع تر پروژه‌ها و توافقنامه‌ها به نفع دو کشور و دو ملت تاکید کردند. امام علی رحمان، نیز در این دیدار با رضایت بخش دانستن برنامه‌های دو کشور برای افزایش سطح همکاری‌ها، خواستار گسترش مناسبات و تعاملات تهران، دوشنبه و تسریع در اجرایی شدن برنامه‌ها گردید.[۱۲]

● نتیجه‌گیری

برقراری تعامل میان ایران با کشورهای آسیای مرکزی و در این مورد خاص با تاجیکستان، نیازمند سیاست‌وزری و برنامه‌ریزی طولانی مدت است. تهران باید سعی کند تا در این منطقه یک هدف و مطابق با آن استراتژی خاصی داشته باشد تا بتواند تصویری قابل اطمینان و مورد اعتماد برای کشورهای این آسیای مرکزی از خود به جای بگذارد. ایران در این منطقه دارای امتیازات و کارت‌های بازی زیادی است که می‌تواند به راحتی با آنها در موقعیت‌های مختلف مورد استفاده قرار دهد. دولتمردان ما باید تلاش کنند تا با برقراری ارتباط با این کشورها از این فرصت طلایی نهایت استفاده را ببرند و به جای سرمایه‌گذاری در کشورهایی که آینده‌ای کاملاً مبهم و اقتصادی ضعیف دارند، به ‌آسیای مرکزی که با کشورهای حاضر در آن دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی هستیم، بپردازند. البته برای حضور در این منطقه نیاز به تدوین یک دیپلماسی و مشی سیاسی مشخص است تا بتوانیم حضوری مقتدر، دائم و مفید داشته باشیم. کشورهای این منطقه و به خصوص تاجیکستان، می‌توانند سکوی پرتابی برای ایران باشند تا وارد بازارهای جهانی شویم.

اما متاسفانه ما در این زمینه راهبردهای مناسبی تدوین نکرده و حتی پروژه‌ها و عملیات عمرانی ما در تاجیکستان با موفقیت چشم‌گیری پیش نرفته و با تاخیر های مکرر در تحویل، نتوانسته‌ایم چهره قابل قبولی از خود به جای بگذاریم. در اینجا باید خاطر نشان شد که برنامه‌ریزی جهت انجام سفرهای متعدد و البته کارگشا و ارتباطات مستحکم میان دو کشور نظیر سفر اخیر آقای احمدی نژاد به تاجیکستان و البته ترکمنستان، می‌تواند کمک شایانی جهت حل سریع‌تر موانع در برقراری یک ارتباط همه‌جانبه با این کشورها باشد. این را نیز باید افزود که تهران باید همواره منافع ملی را در برقراری رابطه با این کشورها در نظر گیرد و برای هرگونه انجام هرگونه اقدامی این مهم را به یاد داشته باشد که در سیاست هیچ گاه دوست و دشمن دائمی وجود ندارد .

منابع

[۱]. " رئیس جمهوری اسلامی ایران وارد تاجیکستان شد." سایت ایران شرقی، ۱۴ دی ۱۳۸۸

http://www.iransharghi.com/index.php?newsid=۳۱۷۵

[۲]. "تاجیکستان و همکاری‌های رو به رشد با ایران"، سایت ایران شرقی، ۱ مهر ۱۳۸۸

http://www.iransharghi.com/index.php?newsid=۲۹۱۱

[۳]. رضا زندی،"دو جای پای ایران در تاجیکستان"، سایت شهروند امروز، ۲ آذر ۱۳۸۸

http://www.shahrvandemrouz.com/content/۷۵۶/default.aspx

[۴]. "ساخت سد "سنگ‌توده۲" توسط پیمانکاران ایرانی"، خبرگزاری ایرنا، ۱۸ خرداد ۱۳۸۶

http://www.topiranian.com/topiranian/archives/۲۰۰۷/۰۶/_۲.html

[۵]. "بازدید قائم مقام وزیر نیرو از پروژه‌های در دست اجرا در جمهوری تاجیکستان"، سایت وزارت نیرو، ۳ آبان ۱۳۸۸

http://bes.moe.org.ir/DesktopModules/News/NewsView.aspx?TabID=۰&Site=bes.moe.org&Lang=fa-IR&ItemID=۵۳۷۵&mid=۲۱۹۲۲&wVersion=Staging

[۶]. " معاون وزیر نیروی ایران با وزیر دارایی تاجیکستان گفتگو کرد."، خبرگزاری ایرنا، ۲ آبان ۱۳۸۸