همه جنجال های آرم نوشابه ها

از پپسی تا کوکاکولا

نوشابه در میان محصولات صنایع غذایی جنجالی‌تر از همه بوده است. از مسائل بهداشتی گرفته تا جنجال‌های سیاسی و روابط بین‌الملل، اما شاید یکی از جالب‌ترین جنجال‌ها، حرف و حدیث‌ها پیرامون آرم شرکت‌های نوشابه‌سازی است. این نوشتار نگاهی دارد به جنجال‌های اطراف دو برند معروف خارجی و دو برند معروف ایرانی که از قضا سهم تولیدشان هم از همه بیشتر است.

● آرم کوکاکولا و پپسی

به یک آینه و خرید یک نوشابه کوکاکولا نیاز دارید. برچسبش را باید جدا کنید، پشت‌ورو کنید و روبه‌روی آینه بگیرید. گفته‌اند در این حالت عبارتی ضداسلامی با محتوای «لا محمد، لا مکه» دیده می‌شود. البته مخالفان این فکر، چنین برداشتی را نوعی تلقین روانی می‌دانند و ضمنا به تغییرات آرم کوکاکولا در طول زمان اشاره می‌کنند. نخستین آرم کوکاکولا نگاشته‌ای از نام این شرکت بود که با حروف درشت انگلیسی و به طور ناپیوسته نوشته شده بود. البته کوکاکولا سال ۲۰۰۴ به این صحبت‌ها پاسخ هم داد و در سایت رسمی خود نوشت: این آرم سال ۱۸۸۶ در آتلانتا طراحی شده و در آن زمان اطلاعات کمی در این منطقه در مورد زبان عربی وجود داشته است. کوکا در ادامه آورده: دهه ۹۰ این مساله در شورایی بلندپایه در عربستان بررسی شده و پایه‌ای برای این حرف دیده نشده است. ضمن این‌که سخن شیخ الازهر سال ۲۰۰۰ مبنی بر نبود هیچ توهینی به اسلام در این نشان تجاری، خط بطلانی بر این ادعا بوده است.

آرم کوکاکولا یک بار دیگر هم جنجالی شد. زمانی این شرکت دعوایی در ایالات متحده علیه شرکت ایرانی نوشاب طرح کرد و مدعی شد که این شرکت بدون اجازه از برند کوکاکولا استفاده کرده است. از سرنوشت این دعوا خبری منتشر نشده است.

آرم پپسی از زاویه دیگر و تقریبا فقط در ایران جنجالی شد. خرداد امسال خبری دست به دست در شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌های ایرانی گشت که شرکت پپسی قصد دارد شانزدهم خرداد به مدت ۱۵ دقیقه آرم خود را روی ماه بیندازد. منشا خبر در ایران معلوم نبود، اما همان روزها در منابع انگلیسی اینترنت حرفی از یک شرکت بازاریابی فضایی بود که ایده این کار را در ذهن دارد و گفته است می‌توان تصور کرد که آرم سونی یا پپسی را روی ماه انداخت. ماجرای پپسی وقتی جنجالی شد که بسیاری از مردم در شب موعود روی پشت‌بام‌ها و بالکن‌ها آمدند و سعی کردند آرم پپسی را روی ماه ببینند و حتی برخی مدعی بودند که آرم را دیده‌اند. این مساله موجی از انتقادات فرهنگی از باورپذیری و احساساتی بودن مردم ایران را برانگیخت. البته نکته جالب هم این بود که بلافاصله بعد از این اتفاق، حجم زیادی از نوشابه‌های پپسی، بازار ایران را پر کرد. نوشابه‌هایی که تاریخ تولیدشان مربوط می‌شد به همان روز کذایی یا یکی دو روز عقب‌تر و جلوتر. ذهن متوهم و توطئه‌ای و شاید کمی بدبین، احتمال ساخت ماجرا از سمت سازندگان نوشابه را رد نمی‌کند.

● آرم ساسان و زمزم

طنز روزگار است یا تخصص یک گرافیست که باعث می‌شود طراح آرم دو شرکت رقیب یک نفر باشد. قباد شیوا ـ طراح ایرانی ـ توانست با جلب نظر مسئولان دو شرکت رقیب در دهه ۶۰ برای آنها آرم طراحی کند. در این میان، ماجرای آرم زمزم که اتود اولیه آن با آرم فعلی متفاوت بود حاکی از جنجال دیگری است. محمد بالایی بالنجی، کارشناس صنعت نوشابه در نوشته‌ای در این رابطه می‌نویسد: «قشنگ‌ترین و زیباترین طرح زمزم که به بزرگترین اشتباهشان نیز تبدیل شد، لوگوی تجاری زمزم بود. لوگوی زمزم یکی از زیباترین اقتباس‌های طراحان ایرانی از یک نشان مشابه خارجی است. به سبک عبارت لاتین کوکاکولا، زمزم را با حروف جدا که در فارسی متداول نیست، نوشتند.

در آن تاریخ محصول عمده بازار مصرف شیشه در گردش بود. گروه زمزم، میلیونها بطر شیشه و صدها هزار جعبه پلاستیکی با هزینه‌های هنگفت برای بیش از ده کارخانه خود در سراسر کشور تولید کرد. از سربرگ یادداشت‌های شرکت تا تبلیغات روی ماشین‌ها و جعبه و شیشه، مزین به لوگوی جدید زمزم شد. با تبلیغات وسیع، زمزم بیش از ۴۰ درصد بازار نوشابه را در اختیار گرفت. زمزم پیشگام صادرات نوشابه بعد از فروپاشی شوروی و صدور آن به بازارهای جدید آسیای میانه بود. بعد از اولین محموله‌های صادراتی، مردمان آسیای میانه که فقط با الفبای سیریلیک و اندکی لاتین آشنایی داشتند، با نوشابه‌ای از همسایه ایرانی خود مواجه شدند که قادر بودند از روی لوگو نام لاتین آن را بخوانند: پی پی!!

پی‌پی نه‌تنها در فارسی، بلکه در بسیاری از زبان‌های آن منطقه و حتی جهان، معنی جالبی ندارد. برای نام یک محصول آشامیدنی، فاجعه نیز محسوب می‌شود. مدیران زمزم متوجه اشتباه خود در این طرح زیبای فارسی شدند. بسیاری از مدیران آن دوره زمزم را می‌شناسم که از بهترین‌های بنیاد مستضعفان بودند. من شخصا در صنایع دولتی و شبه دولتی نوشابه، دیگر شاهد چنین دوران مدیریتی یکدست و باسواد نبودم. همین مدیران، طراحی آرم زمزم را به گرافیست‌ها و طراحان حرفه‌ای سپرده بودند، اما نتیجه فاجعه از آب درآمد. دلیل آن خوانش طبیعی فارسی و از راست به چپ لوگوی طرح‌شده بود. در نهایت زمزم لوگو را تغییر داد. با چسباندن میم و ز وسطی، خوانش لاتین آن، از پی پی به پی‌پی‌آی تغییر کرد.»

آرم ساسان را هم قباد شیوا طراحی کرد. این آرم، جنجال چندانی ندارد اما شنیدن داستان طراحی آن از زبان طراح، قابل توجه است: «سال ۱۳۶۵ برای شرکت ساسان این آرم را طراحی کردم که به عقیده خودم گزینه‌های بهتری نیز در اتودهای آن وجود داشت. چند نمونه اتود و ماکت برای قوطی‌های نوشابه طراحی شد که در نهایت قوطی‌ها برای ساخت به کشور سوئیس سفارش داده شدند. هنگامی که چند نمونه اتود زدم از طرف سفارش‌دهنده همه آنها مورد قبول قرار گرفت و گفتند هر کدام را روی یک نوع قوطی ثبت می‌کنند.» شیوا با مزاح از نبود نوشابه دایت در آن زمان می‌گوید و ادامه می‌دهد: «اتفاقا یکی از آرم‌ها را برای نوشابه دایت انتخاب کردند در حالی که در آن زمان هنوز مهندسان شرکت ساسان فرمول نوشابه دایت را به کار نگرفته بودند.»