چهار دیدگاه درباره قرن بیست و یكم

شاید مهمترین چالش پیش ِ روی بشر امروز خلق یك دیدگاه مشترك درباره جامعه ای مطلـوب و پایدار است جامعه ای كه با وجود تمام محدودیت ه ای بیوفیزیكی جهان واقعی, می تواند خوشبختی و سعادت جاودانه را به گونه ای شرافتمندانه برای افراد بشر, سایر جانداران و نسل های آینده به ارمغان آورد

شاید مهمترین چالش پیش ِ‌ روی بشر امروز خلق یك دیدگاه مشترك درباره جامعه ‌ ای مطلـوب و پایدار است؛ جامعه ‌ ای كه با وجود تمام محدودیت ‌ه ای بیوفیزیكی جهان واقعی، می ‌ تواند خوشبختی و سعادت جاودانه را به ‌ گونه ‌ ای شرافتمندانه برای افراد بشر، سایر جانداران و نسل ‌های آینده به ارمغان آورد .

اگر چه هنوز چنین دیدگاهی وجود ندارد، اما بذر ایجاد آن از هم ‌ اكنون پاشیده شده است. همه ما از دنیایی كه واقعاً خواهان آن هستیم، دیدگاهی داریم كه ویژه خود ماست و نیازمندیم كه با غلبه بر نگرانی ‌ ها و تردیدهای خود و بحث و گفتگو درباره این دیدگاه ‌ ها، به دیدگاهی مشترك كه مطلوب همه ماست، دست یابیم.

موثرترین عامل برای ایجاد تغییر در جهتی خاص، داشتن دیدگاهی شفاف درباره هدف مشتركی است كه از سوی تمام افرادی كه متأثر از آن هستند، واقعاً پذیرفته شده باشد. این افراد می ‌ توانند اعضای یك سازمان، افراد یك جامعه و یا یك ملت باشند.

دانیل یانكلویچ ۱، تحلیلگر مسائل اجتماعی، معتقد است كه دولت ها باید از اتكا به "انتخاب عمومی" ۲به سمت "قضاوت عمومی" ۳ حركت نمایند. (به نظر او) انتخاب عمومی در مواردی كه مردم با پیامدهای همه جانبه ‌ تر انتخاب ‌ های خود روبرو نشده ‌ اند، بسیار ناپایدار است و بنابراین نمی ‌ توان د قابل اتكا باشد. به ‌ عنوان مثال بسیاری از مردم خواهان افزایش تلاش ‌ ها در جهت حفظ محیط زیست هستند ] این یك انتخاب عمومی است [ ، اما وقتی پای افزایش مالیات ‌ ها برای چنین كاری ] همچون یك قضاوت عمومی [ ب ه میان می ‌ آید، از آن طفره می ‌ روند. اتكا به قضاوت ‌ های عمومی ، فرآیندی برای غلبه بر چنین تعارض ‌ هایی است. برای شروع بحث و نزدیك شدن به یك "قضاوت عمومی" ، ما موضوعات موردنظر را به شكل "دیدگاه" یا "سناریو" مطرح می ‌ كنیم و به توضیح آن ‌ ها می ‌ پردازیم.

به ‌ رغم دیدگاه ‌ های بی ‌ شماری كه درباره آینده وجود دارد ، چهار دیدگاهی كه در این مقاله مطرح می ‌ شود ، دربردارنده الگوهای اساسی برای وقوع بسیاری از تغییـرات هستند. هـر یك از این دیدگاه ‌ ها بر پـا ی ه فـرضیات مهمـی در مورد وضعیت واقعی جهان شكل می ‌ گیرد؛ فرضیاتی كه می ‌ تواند به وقوع بپیوندند و یا تحقق نیابد. نحوه ارائه مطالب در این مقاله به ما كمك می ‌ كند تا فرضیات را به ‌ طور شفاف تبیین كرده، اهمیت هـر یك را برحسب دیدگاه مربوطه ارزیابی نموده و پیامدهای ناشی از فرضیات غلط را تشخیص دهیم.

● چهاردیدگاه درباره آینده

ا‌ین چهاردیدگاه از آینده، از دو جهان ‌ بینی بنیادین پیرامون "پیشرفت تكنولوژیك" سرچشمه می ‌ گیرند. هركدام از این دیدگاه ‌ ها به عنوان "تاریخ آینده" ۴ ارائه شده و از منظر استراتژیك سال ۲۱۰۰ به رشته تحریر درآمده ‌ اند. این دیدگاه ‌ ها در بردارنده سناریوهای مثبت و منفی ـ امیدها و نگرانی ‌ ها ـ هستند كه با توجه به آن ‌ ها رویدادهای احتمالی آینده را در می ‌ یابیم و در نتیجه از انتخاب ‌ های پیش روی خود از میان گزینه ‌ های مختلف و پیچیده آگاه می ‌شویم.

جهان بینی "خوش ‌ بینی تكنولوژیك" ۵، از نظریاتی است كه متكی بر تداوم افزایش جمعیت و تسلط انسان بر طبیعت است. این دید ‌‌ گاه از پیش تعیین‌شده جامعه كنونی غرب و بیانگر ادامه روندهای جاری به سوی آینده ‌ ای نامعلوم است.

آین دیدگاه دارای دو نس خه است. یكی نسخه ‌ ای كه فـرضیات آن در جهان واقعی حقیقتاً بوقوع می ‌ پیوندد و دیگری مبتنی بر فرضیاتی كه تحقـق نمـی ‌ یابند. نسخه مثبت دیدگاه خوش بین ی تكنولوژیك را با الهام از یك سریال محبوب تلویزیونـی "مهاجرت به فضا" ۶ نامیده ام ‌ ؛ سریالی كه می ‌ تواند آشكارترین تجلی پرشور این دیدگاه به شمار آید. نسخه منفی این دید ‌ گاه را پس از اكـران فیلـم محبوب استـرالیایی كه در سال ۱۹۷۹ اكران شـد، "مدماكس" ۷ نامیده ‌ ام؛ فیلمی كه می ‌ تواند دربردارنده بسیاری از جنبه ‌ های منفی این دیدگاه باشد.

دیدگاه " شكاكیت تكنولوژیك " ۸ تأكید چندانی بر پیشرفت ‌ های تكنولوژیكی ندارد و بیشتر متكـی بر تـوسعـه اجتمـاع و نهـادهـای اجتماعـی است. نـوعی از ایـن دیدگاه را كه از آ ن شكـاكان درست انـدیش دربـاره ماهیـت جهان است، من " بـوم آرمانشهر " ۹ نامیده ‌ ام. بوم آرمانشهر نام كتابی است كه در اواخر دهه هفتاد منتشر شد. اگرشكاكان تكنولوژیك درباره وضعیت واقعی جهان اشتباه كنند و حق با خوش ‌ بین ‌ ها باشد، آنگاه با وضعیتی روبرو می ‌ شویم كه می ‌ توان آن را" دولت بزرگ " ۱۰نامید. این دیدگاه، سناریویی است ازخط مشی ‌ های حمایتی دولت كه بازار آزاد را ب ه شدت تحت تأثیر قرار می ‌ دهند.

هر چهار دیدگاه وضعیت جهان را از منظر سال ۲۱۰۰ به گذشته مورد بررسی قرار می ‌ دهند. برای این كه دیدگاه ‌ ها واضح ‌ تر و واقعی ‌ تر جلوه كنند، آن ‌ ها را به صورت داستان ‌ هایی با اسامی و رویدادهای مشخص بیان خواهم كرد؛ داستان ‌ هایی تخیلی كه امیدوارم جوهره دیدگاه ‌ های مربوط به خود را به‌ روشنی ارائه نمایند.

● مهاجرت به فضا: دیدگاه از پیش تعیین‌شده خوش ‌ بینان تكنولوژیك

داستان این دیدگاه از سال ۲۰۱۲، یعنی زمانی كه فشار جمعیت رو به افزایش و منابع طبیعی رو به كاهش بود، آغاز می ‌ شود. " پدیده گلخانه ‌ ای " ناشی از مصرف سوخت ‌ های فسیلی ، موجب آغاز اختلال ‌ های مهمی گردید. اما توسعه و گسترش كاربرد انرژی فیوژن، مصرف سوخت ‌ های فسیلی را به سرعت در جهان كاهش داد و سبب شد كه تقریباً تا سال ۲۰۵۰ مصرف آن به نزدیك صفر برسد. در نتیجه پدیده گلخانه ‌ ای معكوس گردید. انرژی فیوژن ، پایدار و به مراتب بهتر و ارزان ‌ تر از هر انرژی دیگری بود.

با استفاده خودروها از سوخت تمیز هیدروژنی حاصل از راكتورهای فیوژن ، آلودگی هوا بین سال ‌ های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ به طور كلی از بین رفت . انرژی الكتریكی مورد استفاده در خانه، كارخانه و سایر مصارف، به طور روز افزونی از فیوژن تأمین می ‌ شد، به طوری كه راكتورهای اتمی قدیمی و پر مخاطره به تدریج جمع می‌شدند . حتی برخی از ایستگاه ‌ های برق آبی نیز برای بازگرداندن رودخانه ‌ های بزرگ به حالت طبیعی خود جمع ‌ آوری گردیدند. سدهای رودخانه كلمبیـا ۱۱ در اُرِگون ‌ ۱۲، تا سـال ۲۰۵۰ كاملاً جمع شـدند ، تا ماهی های آزاد وحشی بتوانند محل ‌ های تخم ریزی خود را آزادانه انتخاب كنند. در حالیكه انرژی نامحدود و تمیز تا حد زیادی تأثیر انسان را بر محیط زیست كاهش می ‌ داد، جمعیت جهان روزبه روز افزایش می ‌ یافت. البته راه حل این مشكل ایجاد مهاجرنشین ‌ های فضایی بود كه با مواد اولیه به دست آمده از كره ماه و سیارك ‌ ها ساخته شدند و انرژی آن ‌ ها از راكتورهای جدید فیوژن تأمین می ‌ شد. نخستین مهاجرنشین ‌ های فضایی روی كره ماه، قمرهای مشتـری و نیز فضای آزاد بین سیاره ‌ های منظومه شمسی قرار داشتند. از این نقاط مهاجرنشین ‌ های نسبتاً كوچكتری روی سیاره ‌ های نزدیكتر به وجود آمد.

تا سال ۲۰۵۰، تقریباً یك دهم جمعیت بیست میلیاردی جهان در مهاجر نشین ‌ های فضایی ساكن شدند. هم اكنون (سال ۲۱۰۰میلادی) جمعیت چهل میلیاردی جهان تقریباً به طور مساوی بین زمین و سایر سیارات تقسیم شده است. با توجه به افزایش جمعیت انسان ‌ های ساكن در فضا، به نظر نمی ‌ رسد كه جمعیت زمین از بیست میلیارد نفر تجاوز نماید.

از آنجا كه محصولات غذایی به ‌ طور كاملا" خودكار و با استفاده از انرژی تمیز و ارزان فیوژن تهیه و تولید می ‌ شوند، اشتغال یك دهم از جمعیت جهان برای تأمین زندگی همه انسان‌ها كافی است . بیشتر مردم به كارهای مورد علاقه خود می ‌ پردازند و اغلب جهش ‌ های ۱۳ تكنولوژ یكی و اجتماعی از تلاش همین جمعیت عظیم "اندیشمندان مرفه" ۱۴سرچشمه می ‌ گیرد. مردم وقت كافی برای ارتباط با اعضای خانواده و دوستان خود دارند و خانواده چهار فرزندی هنجاری قابل قبول است.

● مدماكس: كابوس " شكاكان تكنولوژیك "

داستان این سناریو از سال ۲۰۱۲ آغاز شد. در این سال تولید نفت جهان سرانجام به اوج رسید و سپس سیر نزولی خود را آغاز كرد. ذخایر نفت سهل الوصول به راحتی به پایان رسید و قیمت آن به سرعت افزایش یافت. همه پیش ‌ بینی ‌ ها در مورد این ‌ كه افزایش قیمت نفت موجب جایگزین شدن منابع ارزان ‌ تر انرژی می شود، هرگز تحقق نیافت. هیچ جایگزین ارزانتری برای نفت پیدا نشد و همه جایگزین ‌ ها به مراتب گرانتر بودند. نفت چنان در اقتصاد اهمیت یافت، كه قیـمت همه چیـز به آن وابسته شـد و قیمـت جایگزین ‌ های نفت نیز به همان نسبت افزایش می ‌ یافت. انرژی خورشیدی كماكان در كشاورزی، ماهیگیری و جنگل ‌ داری، منبع اصلی تأمین انرژی زمین بود. اما تبدیل مستقیم این انرژی با استفاده از پدیده فتوولتائیك هرگز از نظر نسبت ‌های عملكرد به هزینه ۱۵به حدی نرسید كه بتواند با روش ‌ های قبلی ـ حتی استفاده از سوخت ذغال سنگ ـ رقابت كند.

البته این امر چندان حائز اهمیت نبود، زیرا با تداوم پدیده گلخانه ‌ ای، آب و هوای زمین و اكوسیستم ‌ های آن در وضعیت كاملاً نامساعدی قرار داشتند. بالا آمدن سطح آب دریاها بیشتر نواحی هلند، بخش عمده ‌ ای از بنگلادش، فلوریدا، لویزیانا و سایر نواحی پست ساحلی را تا سال ۲۰۵۰ به زیر آب برد.

با تغییر شكل بازارهای مالی، فاجعه به مراتب گسترده ‌ تر شد. درجریان سقوط بازار سهام در سال ۲۰۱۶، متوسط شاخص داوجونز ۱۶ در طول سه روز در ماه دسامبر، ۸۷% تنزل كرد. اگرچه پس از آن بهبودهای مختصری مشاهده شد، اما هنوز (درسال ۲۱۰۰) این شاخص دارای سیر نزولی است. همراه با محیط زیست طبیعی، زیر ساخت ‌ های فیزیكی و اجتماعی نیز به تدریج از بین رفتند. با شیوع ویروس جهانی ایربولا ۱۷ در فاصله سال های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۶،كه تقریباً یك چهارم مردم جهان بر اثر آن كشته شدند، جمعیت جهان ‌ رو به كاهش نهاد. جمعیت جهان قبلاً نیز به خاطرخشكسالی ‌ها وجنگ ‌ های منطقه ‌ ای بر سر آب و سایر منابع،كاهش یافته بود، اما شیوع این بیماری همه ‌ گیر همانند یك شوك بود. جمعیت جهان درسال ۲۰۲۰ به اوج خود یعنی تقریباً ۱۰ میلیارد نفر رسید. بیشتر از ۲ میلیارد نفر ظرف مدت كمی بیش از یك سال و نیم بر اثر شیوع این بیماری تلف شدند. از آن زمان به بعد تقریباً همه جا میزان مرگ و میر از میزان زاد و ولد بیشتر بود و جمعیت كنونی (در سال ۲۱۰۰) جهان كه حدود چهار میلیارد نفر است، با نرخ سالانه ۲ % روبه كاهش است .

دولـت ‌ های ملـی به شـدت تضعیف شده و كم ‌ كم صورت بقایایی نمادین به خود می ‌ گیرند. مدت ‌ هاست كه جهان توسط شركت های فراملیتی كه سخت مشغول رقابتی بی رحمانه بر سر منابع رو به كاهشند، اداره می ‌ شود. توزیع ثروت روزبه ‌ روز نابرابرتر می ‌ شود. اقلیتی از مردم كه مهارت ‌ هایشان باب بازار است و تعدادشان رو به كاهش می ‌ رود، با دستمزدهای بالا برای شركت ‌‌ های جهانی كار می ‌ كنند و زندگی راحتی را در محیط ‌ هایی محصور كه بیشتر به استحكامات می ‌ ماند، می ‌ گذرانند. این كاركنان زندگی خود را كاملاً وقف كار كرده ‌ اند و غالباً ۹۰ الی ۱۰۰ ساعت در هفته كار می ‌ كنند و هیچ گاه به تعطیلات نمی روند.

بقیه مردم به ساختمان ‌ های متروكه و سرپناه ‌ های موقتی در حلبی آبادها پناه آورده ‌ اند. غذا كم است، مدرسه ‌ ای وجود ندارد و تنازعی مداوم صرفاً برای زنده ماندن وجود دارد. اغلب مردم جهان در چنان شرایطی زندگی می ‌ كنند كه سختی ‌ ها و مشكلات زندگی اواخر قرن بیستم در مقابل آن بسیار نا ‌ چیز به نظر می ‌ رسد.

شورش ‌ ها و انقلاب ‌ های تقریباً دائمی اجتماعی، به روش بی رحمانه ای توسط نیروهای امنیتی شركت ‌ های فراملیتی سركوب می ‌ گردند (دولت ها ضعیف ‌ تر از آن هستند كه بتوانند ارتش ‌ های خود را حفظ كنند).

● دولت بزرگ: رجحان منافع عمومی بر منافع خصوصی

داستان از سال ۲۰۱۲ شروع شد. در این سال دولت فدرال ایالات متحده جواز شركت جنرال موتورز را به دلیل نادیده انگاشتن منافع عمومی، لغو كرد. گرچه این شركت نخستین خودروی برقی را روانه بازاركرده بود، اما حاضر نشده بود تكنولوژی پیشرفته باطری این خودروها را حتی بر پایه امتیازنامه در اختیار سایر سازندگان خودرو قرار دهد. در عوض ترجیح می ‌ داد با حفظ وضعیت تك قطبی خود در ساخت خودروی برقی، خودروهای تولید شده با نیروی كار ارزان در چین را به قیمت گزاف در جامعه آمریكا به فروش برساند. پس از شكست یك سری از مذا كرات ، وكلای دولت با توسل به قدرت تقریباً فراموش شده خود ، جواز جنرال موتورز را باطل نموده و تكنولوژی ساخت باطری را به مالكیت عمومی در آوردند. این موضوع چنان وحشتی در كل آمریكا به وجود آورد ، كه منجر به بازنگری كاملی در روابط دولت با شركت ‌ ها گردید و رفتار شركت ‌ ها تحت كنترل شدیدتر جامعه و دولت درآمد.

مآخذ :

R. Costanza; "Four Visions of the Century Ahead: will It Be Star Trek, Ecotopia, Big Government, or Mad Max" ;Exploring your future, Living, Learning, and working in the Information Age; Edited by Edward cornish; Word Future Socity; Bethesda, Maryland, USA; ۲۰۰۰.

۱. Daniel Yankelovich

۲. Public Opinion

۳. Public Judgment

۴. history of future

۵. Technological Optimist

۶. Star Trek نام سریالی بود كه قبل از انقلاب تحت عنوان "پیشتازان فضا"، از تلویزیون پخش می‌شد. وجه مشخصه این سریال تبدیل آسان ماده به انرژی و انرژی به ماده بود، به‌گونه‌ای كه شخصیت‌های این سریال در هر زمان كه اراده می‌كردند جسم خود را در نقطه‌ای از یك سیاره تبدیل به انرژی نموده، به مكانی دیگر منتقل می‌نمودند (مفهوم طی‌الارض را به‌خاطر بیاورید).

۷. Mad Max

۸. technoloical skeptic

۹. Ecotopia

۱۰ . Big Government

۱۱. Columbia River

۱۲. Oregon

۱۳. break throughs.

۱۴. Leisure thinkers.

۱۵. Price/performance ratios.

۱۶. Daw Jones

۱۷. Airbola (airborne Ebola)

۱۸. Fusion Energy ( انرژی حاصل از هم جوشی هسته ‌ ای )

۱۹. Three Mile Island

۲۰. Chernobyl

۲۱. Champagne glass

۲۲. tumbler

۲۳. Herman Daly

۲۴. The Noble prize for Human Stewardship

۲۵. the consumer lifestyle

۲۶. a sustainable lifestyle

۲۷. Sustainability, Equity, Efficiency

۲۸. basic life support ( كمك به تأمین مایحتاج اساسی زندگی یا یارانه )

۲۹. Quality of life Index (QLI)

۳۰. World views

۳۱. Potential costs of being wrong

۳۲. community first

۳۴. Game Theory

۳۵. در زمان نوشتن این مقاله این برج یكصد و ده طبقه هنوز وجود داشت ، اما در خلال ترجمه آن برج مزبور مورد حمله تروریستی قرار گرفته و با خاك یكسان شد .

---