اینجا نفس تازه کنید

محل انباشت زباله های شهری, تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی است ساکنان محلات اطراف آن با چهره نامناسب شهری روبه رو هستند

محل انباشت زباله‌های شهری، تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی است. ساکنان محلات اطراف آن با چهره نامناسب شهری روبه‌رو هستند.

انباشت نخاله‌های ساختمانی روی آبخوان‌های زیرزمینی و قنات‌های تاریخی به ارتفاع ۱۵ متر ساکنان آن منطقه را آزار می‌دهد و آسیب‌های جدی بر تاسیسات زیربنایی حیاتی شهر تهران وارد می‌سازد. این مکان‌ها جایی نیست جز روددره‌ها و اراضی ناکارآمد که ساکنان آنها افراد مجرم هستند. اختلاف سطح از زمین این مکان‌ها را برای موادفروشان و بزهکاران به خانه دوم تبدیل کرده است.

روددره‌های شهری مهم‌ترین عامل شکل‌دهی و دوام و پایداری ساختار اکولوژیکی شهرها به شمار می‌آید و تعادل بین انسان و طبیعت را فراهم می‌آورد. تهران به دلیل همجواری با دامنه‌های البرز دارای موقعیت جغرافیایی خاصی است. رودها از بلندترین مکان‌ها به سمت پایین حرکت می‌کنند و سرشار از مواد مغذی خاک هستند.

روددره‌ها در گذشته مسیرهای تخلیه آب‌های سطحی و سیلاب‌های احتمالی بوده و علاوه بر این، ریه شهر محسوب می‌شده است. همجواری با این مکان‌ها در گذشته‌های نه‌چندان دور حس تعلق افراد را نسبت به منطقه پیرامون کاهش می‌داد، زیرا این روددره‌ها به نوعی کیفیت زندگی ساکنان مجاور را دچار تزلزل کرده و عدم امنیت در این مناطق ناهنجاری و آسیب‌های اجتماعی را به وجود آورده بود، اما در حال حاضر احداث بوستان‌هایی در حاشیه این روددره‌ها می‌تواند نقش مهمی در آشتی شهروندان با طبیعت داشته باشد.

در حرکت از سمت شرق به غرب تهران، هفت روددره بزرگ مشاهده می‌شود که عبارت است از دارآباد، گلابدره، دربند، اوین ـ درکه، ولنجک، مسیل کن و فرحزاد. رودخانه دارآباد پس از عبور از روستای دارآباد از بزرگراه ازگل عبور کرده و در کنار بزرگراه امام علی جریان می‌یابد. رودخانه گلابدره از ارتفاعات شمال تهران سرچشمه گرفته پس از پیوستن با روددره دربند به سمت جنوب شهر حرکت می‌کند.

رودخانه دربند از میدان دربند وارد محوطه کاخ سعدآباد شده در نزدیکی میدان تجریش به رودخانه گلابدره می‌پیوندد و با عبور از زیر پل تجریش به سمت جنوب شهر حرکت می‌کند.

روددره ولنجک یکی از مهم‌ترین روددره‌ها و به این دلیل که مقدار بسیار زیادی آب را از دامنه‌ها به سمت جنوب هدایت می‌کند از شریان‌های اصلی شهر تهران محسوب می‌شود.

دره اوین ـ درکه یکی از دره‌هایی است که مسیر کوهنوردان است. رودخانه جاری در این دره پس از عبور از کنار زندان اوین، در میان دره‌ای کم‌عمق و عریض به موازات اتوبان چمران به سمت جنوب حرکت می‌کند.

مسیل کن بزرگ‌ترین مسیل شهر تهران است، این دره در شمال غربی شهر تهران قرار دارد و رودخانه کن از بلندی‌های شمال البرز سرچشمه می‌گیرد.

رودخانه فرحزاد از دامنه جنوبی البرز و در شمال غرب تهران واقع شده است و در مسیر خود از روستاهای فرحزاد و پونک می‌گذرد، در ادامه مسیر راهی روددره کن می‌شود.

● گذر از بوستان‌های تهران

در محل این روددره‌ها بوستان‌هایی دایر شده که به شرح زیر است، وقتی از امامزاده داوود به سمت بزرگراه تهران ـ کرج حرکت می‌کنیم، مسیری حدود ۱۷ کیلومتر، تابلوی بوستان جوانمردان را می‌بینید. بوستان جوانمردان در حدفاصل مناطق ۵ و ۲۲ و در بستر روددره کن احداث شده است. روددره کن با دبی آب ۲۰۰ مترمکعب در ثانیه، بزرگ‌ترین روددره تهران محسوب می‌شود. این روددره، روزگاری محل انباشت زباله، تجمع افراد مجرم و محیطی ناامن بود.

بوستان دیگر بوستانی است که خانی‌آباد، یافت‌آباد، نازی‌آباد و جوادیه تهران را به هم متصل کرده است. بوستان ولایت واقع در انتهای اتوبان نواب ـ تقاطع اتوبان تندگویان ـ پادگان قلعه‌مرغی است. این بوستان منطقه ۱۹و ۱۷ را تحت پوشش قرار می‌دهد و همجوار با ایستگاه مترو است. نکته مهم درخصوص این بوستان این است که در گذشته، دیوار نه‌چندان بلند آن ساکنان و شهروندان منطقه را آزار می‌داد و به دلیل این که درختکاری در آن ممنوع بود، برای بافت‌های اطراف تهدید زیست محیطی محسوب می‌شد و به دلیل حضور مجرمان، جوانان و نوجوانان منطقه زیر تیغ آسیب‌های اجتماعی بودند.

بوستان نهج‌البلاغه یا همان دهکده گردشگری نهج‌البلاغه در بستر روددره فرحزاد واقع شده است. این بوستان با ۳۵ هکتار وسعت بین اتوبان نیایش، همت و یادگار امام واقع شده است.

● روددره‌ها در جهان

روددره‌ها فرصت‌های محیطی، اجتماعی و اقتصادی به شمار می‌آید که در کشورهای توسعه یافته سال‌هاست به بهره‌برداری می‌رسد. افزایش سرانه فضای سبز، ایجاد محیط‌هایی برای پر کردن اوقات فراغت و از همه مهم‌تر تبدیل مکان‌های جرم خیز و فاقد امنیت به مکان‌های سالم و با نشاط برای جوانان، از مزایای احداث بوستان‌ها در روددره‌هاست.

نکته: در کشورهای توسعه یافته روددره‌ها با هدف ایجاد محیط‌هایی برای پر کردن اوقات فراغت و افزایش سرانه فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد

نمونه‌هایی از این روددره‌ها در جهان عبارت است از: روددره «ساسکا چوان» در کانادا با رویکرد مدیریت محیط زیست رودخانه شهری و پارک رود کناری «گودآلوپ» در قلب شهر سن‌خوزه در ایالت کالیفرنیای آمریکا. جنوبی‌ترین بخش شهر «استین» واقع در ایالت تگزاس آمریکا از دیگر نمونه‌های جهانی روددره‌هاست که با هدف اصلی ترکیب مناطق طبیعی با فضاهای تفریحی و فرهنگی، این فضای سبز به محلی برای آموزش در کنار یک طبیعت بکر تبدیل شده است. پارک رودخانه دن منظر سبز درون ساختار شهر محسوب می‌شود که در برنامه توسعه استفاده ۵۰۰۰ نفر از ساکنان منطقه را پوشش می‌دهد. پارک خطی لیتورال واقع در شهر بارسلون ـ اسپانیا نیز در طول بزرگراهی که در کنار ساحل دریا قرار دارد، احداث شده است.

● نقش بوستان‌ها در اوقات فراغت

رود دره‌ها به دلیل طبیعت بکر، چشم اندازهای زیبا و مناسبی است. طبیعت موجودی زنده است که انسان‌ها در کنار آن احساس آرامش می‌کنند و به نوعی دلبستگی میان انسان و طبیعت وجود دارد.

دلتنگی برای چنین موجودی مختص انسان‌های شهری است. همین امر بهسازی و بهره‌وری رودره‌ها را به عنوان یک مهم ضرورت می‌بخشد. انسان‌های شهری به خصوص اگر قشر کم درآمد باشند و فضای زندگی‌شان کوچک باشد، نیازمند محیطی هستند که هزینه به آنها تحمیل نکند. در واقع بوستان‌ها هم مانند تلویزیون می‌تواند اسباب تفریحات سالم باشد به نوعی با برنامه‌ریزی در داخل بوستان‌ها، قشر ضعیف و افراد کم درآمد تحت پوشش قرار می‌گیرند و با استفاده از امکانات این مکان‌ها، افراد در مقابل استرس‌های روزمره زندگی محافظت می‌شوند.

شهرام آلبا مدیر طرح ساماندهی مسیل کن و بوستان ولایت در گفت‌وگو با «جام‌جم» با تاکید بر تاثیرات مثبت اجتماعی و فرهنگی بوستان‌ها در مناطق پیرامون و شهر تهران می‌گوید: بوستان‌ها به عنوان اولین و مهم‌ترین پایگاه نیازمندان، خانوارهای مناطق پیرامونی را که به مساعدت‌های فکری و مالی نیاز دارند، تحت پوشش قرار می‌دهد. در واقع بوستان‌ها و فضا‌های سبز شهری، با توجه به گذشته نابسامان این مناطق، با طراحی مناسب و صحیح و بهبود محیط پیرامونی حس مطلوبی را در شهروندان مناطق همجوار افزایش می‌دهد.

این طراح می‌گوید: سالمندان هم از آن دسته افرادی هستند که بیش از سایر اقشار به این بوستان‌ها نیاز دارند. این گونه پروژه‌ها برای سالمندان فضایی ایجاد می‌کند که به نوعی این افراد تعاملات مناسبی را در بوستان‌ها با یکدیگر داشته باشند و از فواید روحی و روانی و تاثیرات اجتماعی آن بهره‌مند شوند.

وی می‌افزاید: گاهی بوستان‌ها به دلیل موقعیت استقرار و وسعت زیاد آن دارای عملکردی فرا منطقه‌ای و فراملی به حساب می‌آید. در برخی بوستان‌ها می‌توان با هدف معرفی مشاهیر و جوانمردان ایرانی در ادوار مختلف تاریخ ایران با در نظر گرفتن پهنه‌های مختلف به معرفی مفاهیم مقاومت و پایداری، مشاهیر علمی و ادبی ایران، شخصیت‌های موثر تاریخی و سیاسی این مرز و بوم پرداخت.

● هزینه‌هایی که نسل‌های آینده نمی‌پردازند

مدیر طرح کوه‌سنگی مشهد می‌گوید: با به کارگیری مصالح سازگار با محیط زیست و انرژی‌های تجدیدپذیر و خورشیدی به عنوان نعمات الهی در احداث این بوستان‌ها، به نوعی توسعه پایدار را مورد توجه قرار داده‌ایم و با فرهنگسازی در سطح جامعه و آشنایی مردم با این فناوری‌ها، نسل‌های آینده، هزینه‌های تولید انرژی و برق را متحمل نمی‌شود.

● جذب گردشگران داخلی و خارجی

مدیر طرح احداث بوستان جوانمردان ایران می‌گوید: بوستان‌ها با مدیریت صحیح شهری و با جذب گردشگران داخلی و خارجی می‌تواند به حرکت فراملی در جذب فعالان امر گردشگری تبدیل شود. پروژه‌هایی از این قبیل در گسترش اقتصاد، بازار منطقه‌ای و اقتصادشهری تاثیرگذار است.

● تقویت فرهنگ احترام به طبیعت

این طراح ایجاد و گسترش و حفظ فضاهای سبز را نوعی فرهنگسازی برای نسل‌های آینده می‌داند و می‌گوید: با کاشت درختان جدید در این مناطق، نوعی پوشش مناسب فراهم می‌شود تا در آینده با پاکسازی آلودگی‌ها و اکسیژن‌سازی در کلانشهر تهران درختان وظیفه خودشان را انجام دهند و علاوه بر این امر، به نوعی فرهنگ احترام به طبیعت پیرامون برای نسل فعلی و نسل‌های آینده تقویت می‌شود.

● بوستان‌هایی که اشتغال می‌آفریند

بیکاری از جمله مواردی است که افراد زیادی در جامعه با آن درگیر هستند، اما از نکات حائز اهمیت این بوستان‌ها بحث اشتغال و کارآفرینی در زمان اجرا و در زمان بهره‌برداری است. همچنین احداث غرفه‌های گردشگری به منظور آشنایی شهروندان و گردشگران با فرهنگ‌های مختلف و جاذبه‌های گردشگری ایران در این بوستان‌ها نقش مؤثری دارد.

● برقراری امنیت؛ رکن اساسی این بوستان‌ها

امنیت یک اصل اساسی و بنیادی است و ادامه بقای انسان و طبیعت سالم را تضمین می‌کند. مهندس آلبا با تاکید بر این مساله می‌گوید: اگر شهرداری تهران احداث این بوستان‌ها را هدیه‌ای از طرف مدیریت شهری برای نسل‌های آینده می‌داند، باید این نکته را مدنظر داشته باشد که اگر برای امنیت این اماکن، برنامه‌ریزی صحیح صورت نگیرد، فضاهای ناامنی را به نسل‌های آینده تحویل می‌‌دهد. همچنین پیاده‌روی در فضای سبز، پیک‌نیک، دوچرخه‌سواری و در کنار خانواده در یک محیط زیبای شهری بودن می‌تواند تفریحی سالم و موثر در کیفیت زندگی محسوب شود.

هانیه ورشوچی