مصر به کدام سو می رود

مصر به کدام سو می رود , آیا جمال مبارک جانشین پدر خود حسنی مبارک خواهد شد یا اینکه مرد قدرتمند تشکیلات امنیتی مصر جای او را خواهد گرفت

مصر به کدام سو می رود؟، آیا جمال مبارک جانشین پدر خود حسنی مبارک خواهد شد یا اینکه مرد قدرتمند تشکیلات امنیتی مصر جای او را خواهد گرفت؟ چرا حسنی مبارک نقش میانجی گری را بین فلسطینی ها و اسرائیل ایفا می کند و می خواهد که موضوع کشور واحد فلسطینی هرچه زودتر حل شود، آیا این موضوع ناشی از ترس او نیست که در صورتی که فرزندش جانشین وی شود، نا آرامی ها در مصر با تمسک به قضیه فلسطین این کشور را به آشوب بکشد؟ نقش آمریکا و اسرائیل در تعیین جانشین آینده حسنی مبارک چه می تواند باشد و چرا آنها هم از این موضوع نگرانی خود را پنهان نمی کنند؟

آیا مسئله تداوم حکومت یک رئیس جمهور برای چندین دوره در مصر به نقطه حساسی نرسیده است و انفجاری سیاسی در جامعه مصر قابل پیش بینی نیست؟ نقش اخوان المسلمین به عنوان گروه مخالف جانشینی تا چه حد تأثیرگذار است؟

این ها سؤالاتی است دقیق و موشکافانه که در مقاله ذیل از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد.

● جانشینی حسنی مبارک

موضوع جانشینی حسنی مبارک، در سراسر کشور باستانی مصر بحث روز به شمار می رود.

اما نام دو نفر برای جانشینی مبارک در انتخابات سال ۲۰۱۱ بیشتر بر سر زبان هاست. اول جمال مبارک فرزند ۴۵ ساله رئیس جمهور فعلی مصر است که طی سال های اخیر، نفوذ فراوانی در کشور پیدا کرده است.

نفر دوم که بعد از جمال مبارک به عنوان جانشین نام برده می شود، سرلشکر «عمرسلیمان» رئیس تشکیلات امنیتی مصر است که در حد یک وزیر دارای قدرت و شوکت فراوان در این کشور است و نقش های فراوانی به عنوان فرستاده ویژه و شخص مورد اعتماد حسنی مبارک در بحران های منطقه از جمله بحران سودان، گفت وگوهای اعراب و اسرائیل و بحران غزه تاکنون ایفا کرده است.

عمر سلیمان از مقبولیت فراوانی در آمریکا و اسرائیل و حتی کشورهای اروپایی برخوردار است و همین باعث شده است که در داخل کشور بر سر اینکه وی به عنوان رئیس جمهور آینده مصر انتخاب شود، شرط بندی می شود.

البته مسئله جانشینی چیز تازه ای در برخی از کشورهای عربی نیست و همانند آن قبلا در سوریه رخ داده است به نحوی که هم اکنون بشار به عنوان جانشین پدرش حافظ اسد بر مسند ریاست جمهوری سوریه تکیه زده است.

اما به هر حال، هنوز این موضوع تا یک سال دیگر نقل محافل سیاسی و خارجی در مصر و منطقه خواهد بود که آیا جانشین مبارک، پسرش یا وزیر وی خواهد بود؟

براساس یک تحلیل که ایستگاه رادیویی سوئز در اینترنت منتشر کرد، و با استناد به سناریوهای مطرح شده از سوی شورای روابط خارجی آمریکا، ایالات متحده، اجازه تغییر رژیم مصر را نمی دهد، حتی اگر در دریایی از خون دست و پا بزند. با این توضیح که جمال مبارک، تنها گزینه جانشینی رئیس جمهور مصر است.

اما این انتخاب باید با موافقت نیروهای امنیتی و ارتش مصر همراه باشد و ضمانت های لازم را در زمینه های امنیتی و نظامی داشته باشد، در صورتی که این موضوع جامه عمل نپوشاند، تغییری رخ نخواهد داد. با این حال به گفته بسیاری از آگاهان سیاسی، مسئله جانشینی حسنی مبارک علاوه بر اینکه در داخل این کشور به موضوع روز تبدیل شده است در زمینه خارجی نیز مورد توجه دوستان مصر (آمریکا، اسرائیل و اروپا) قرار گرفته است.

حتی در این مورد می توان به سفر اخیر حسنی مبارک رئیس جمهور مصر به آمریکا و دیدار با اوباما اشاره کرد که یکی از محورهای گفت وگوهای طرفین، مسئله جانشینی بود. در همان موضع نیز رسانه های داخلی مصر و آمریکا به این موضوع پرداختند و حتی گفته می شود، اوباما از حسنی مبارک در مورد جانشینی جمال مبارک سؤال و خواستار پاسخگویی وی در مورد موضع ارتش و نیروهای مسلح در این مورد شد.

برغم اینکه، به طور رسمی سخنی در این میان مطرح نشده است، اما حقیقت امر، نشان می دهد، موضوع تعیین جانشینی برای حسنی مبارک، اهمیت صد چندانی برای آمریکا پیداکرده است.

براساس تحلیل این رادیوی مصری، حسنی مبارک روز به روز ضعیف و خمیده تر شده است و پس از غیبت وی از انظار عمومی به دلیل مرگ نوه ۱۲ساله اش در ماه می گذشته، شایعات بسیاری در مورد بیماری اش انتشار یافت.

تحلیل گر مصری رادیو «سوئز انفو» در این مورد گفت: بعید است پس از حسنی مبارک، یک قیام عمومی صورت بگیرد و با جانشینی جمال مبارک مخالفت شود، چرا که مردم مصر به خوبی این را درک می کنند که هیچ وقت رهبران خود را، خودشان انتخاب نکرده اند و به رغم وجود مظاهر دموکراسی و پارلمان، رأی نهایی در این مورد در درون هیئت حاکمه اتخاذ خواهد شد و آنها با رأی خود، آنرا تأیید می کنند.

در این زمینه روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» در تحلیلی درباره جانشینی حسنی مبارک نوشت: رئیس جمهور آینده مصر، حتماً از درون ارتش، تشکیلات امنیتی یا حزب حاکم خواهد بود، اما می توان بر روی جانشینی جمال مبارک شرط بندی کرد، گرچه از سال ۱۹۵۲ تاکنون رهبران مصر عمدتاً از دل نیروهای مسلح بیرون آمده اند.

به گفته بسیاری، رقیب اصلی جمال مبارک در انتخابات ریاست جمهوری آینده مصر، کسی جز سرلشکر «عمر سلیمان» رئیس تشکیلات امنیتی مصر نیست چرا که به عنوان حلال مشکلات در کاخ ریاست جمهوری به شمار می رود.

اما از میان سناریوهای مطرح شده در مورد جانشینی حسنی مبارک، گزارش شورای امنیت ملی آمریکا (مرکز پژوهش ها که اکثراً رئیس جمهور را تعیین می کند) که در ۱۹آگوست سال جاری میلادی به چاپ رسید. قابل توجه است چرا که بر طبق یکی از سناریوهایی که مطرح شده بود، ارتش بایستی د رموضوع انتخابات ریاست جمهوری دخالت کند.

براساس این سناریوها، باید سلسله اقداماتی در زمینه قانون اساسی و در جهت دستیابی جمال مبارک یا شخص مورد تائید دیگری به پست ریاست جمهوری صورت بگیرد، ولی در صورتی که مشکلات امنیتی پدیدار شود و از نظر امنیتی مخاطراتی پیش آید، ارتش برای استقرار امنیت مداخله خواهد کرد.

سناریوی بعدی، کودتا توسط ارتش در مصر خواهد بود و این در صورتی است که جمال مبارک انتخاب نشود و شخص دیگری به حکومت برسد که انتخاب وی تهدیدکننده روابط ارتش با ریاست جمهوری باشد، در این صورت ارتش دست به کودتا خواهد زد و طبعاً شورش ها و مخالفت های مردمی وسیعی به وجود خواهد آمد، اما اوضاع سیاسی به گونه ای است که دخالت ارتش در امور داخلی کشور را باعث خواهد شد.

در این تحلیل ها، عنوان شده است در صورتی که ارتش مصر در امور سیاسی دخالت کند، شورش ها و ناآرامی های سیاسی وسیعی در داخل کشور روی خواهد داد و در این صورت، بر منافع آمریکا به خصوص در زمینه حقوق بشر و دمکراسی تأثیرگذار خواهد بود. بر همین اساس دخالت ارتش آن هم به صورت کودتا در امور داخلی مصر ضربه مهلکی به منافع آمریکا وارد نخواهد کرد. اما انتخاب یک فرد مورد اعتماد از سوی ارتش در این وضعیت برای قلع و قمع مخالفان می تواند دست واشنگتن را برای جایگزینی سایر انتخاب ها، باز بگذارد.

همه سناریوهای مطرح شده در مورد جانشینی حسنی مبارک در این مورد اتفاق نظر دارند که بعید است، اسلام گراها به حکومت برسند گرچه اسلام گراها در حال حاضر خواستار اصلاحات اساسی در حاکمیت مصر شده اند، اما دستیابی آنها به حکومت به نفع آمریکا نخواهد بود و چه بسا ممکن است باعث بوجود آمدن مشکلاتی برای منافع آمریکا در خاورمیانه شود زیرااسلام گراها با خط مشی آمریکا در خاورمیانه مخالفت می کنند و این موضوعی است که می تواند بر منطقه تأثیرگذار باشد. در این چارچوب است که آمریکا خواستار خویشتنداری رهبران نظامی مصر برای جلوگیری از استیلای اسلام گراها به مسند قدرت است.

به هر جهت دخالت نظامی خونین خواهد بود، اما موجب محافظت از رژیم حاکم مصر خواهد بود که به گفته تحلیل گران، رژیم فعلی مصر بهترین، حافظ منافع آمریکا در خاورمیانه به شمار می رود. یک روزنامه آلمانی نیز در تحلیلی، جمال مبارک را رئیس جمهور آینده مصر عنوان کرده است و می نویسد: بدون شک خاندان مبارک در مسند قدرت پس از حسنی مبارک خواهد ماند.

روزنامه «اکستریم نیوز» چاپ آلمان با اشاره به گرم شدن روابط آمریکا و مصر پس از انتخاب باراک اوباما به سمت رئیس جمهور نوشت: سفر حسنی مبارک به واشنگتن در واقع برای ایجاد تمهیدات لازم و رایزنی های سیاسی برای مهیا کردن زمینه جهت جانشینی فرزندش است.

رئیس بخش قانونگذاری سازمان بین المللی حقوق بشر در مورد سفر مبارک به واشنگتن خاطرنشان کرد: حسنی مبارک که از سال ۱۹۸۱ با استفاده از قانون و وضعیت فوق العاده بر مصر حکومت می کند، با استفاده از قدرت خود، برخی از حقوق مدنی شهروندان مصری را زیر پاگذاشته است، که از جمله آن حق انتخاب سرنوشت سیاسی است ولی رئیس جمهور مصر در نظر دارد، به جای یک انتخابات آزاد و قانونی فرزند خود را به مسند قدرت برساند.

در گزارش این روزنامه آلمانی آمده است: ایالات متحده آمریکا، در مورد مسئله جانشینی در مصر همچنان سکوت را پیشه کرده است، در حالی که در این کشور حقوق بشر زیر پاگذاشته می شود.

اما آمریکا ترجیح می دهد که در برابر قانون شکنی ها در مصر سکوت کند، تاهمچون گذشته از این کشور به عنوان دروازه ورود به خاورمیانه و شریک گفت وگو در مذاکرات صلح سود ببرد.

از سوی دیگر آمریکا از جایگاه مصر به عنوان یک کشور اسلامی که خاستگاه اخوان المسلمین و یک مکان فرهنگی و دینی در جهان عرب بوده به خوبی آگاه است.

از جمله مسائلی که در گزارش روزنامه آلمانی اکستریم نیوز به آن اشاره شده، جلوگیری دولت مصر از فعالیت سازمان های حقوق بشر و بازداشت بسیاری از افراد آن است.

همچنین دستگیری روزنامه نگاران، وبلاگ نویسان و ضرب و شتم مخالفان دولت از جمله مسائلی است که دولت حسنی مبارک، در مورد آنها کارنامه سیاهی دارد.

به گفته این روزنامه آلمانی، دولت مصر تحت عنوان مبارزه با تروریسم به شدت زندانیان سیاسی را شکنجه می دهد و افراد زیادی نیز بدون دلیل و مدرک بازداشت و در دادگاه های امنیتی به زندان های طویل المدت محکوم می شوند.

اما حسنی مبارک رئیس جمهور کنونی مصر در مقابل شایعات جانشینی خود می گوید: هیچ کس نمی داند که چه کسی جانشین من خواهد شد.

مبارک ۸۱ساله که ۲۷سال متوالی است بر مصر حکومت می کند، در گفت وگو با کانال تلویزیونی «سی بی اس» خاطرنشان کرد: هیچ کس نمی داند که چه کسی جانشین من خواهد شد چرا که ما، برای خودمان انتخابات ریاست جمهوری داریم و مردم تصمیم خواهند گرفت که چه کسی را انتخاب کنند.

این رئیس جمهور کهنه کار مصر، بارها و بارها شایعه جانشینی جمال مبارک برای دوره بعدی انتخابات ریاست جمهور را رد کرده است و در مورد آن می گوید: هنوز هیچ تصمیمی در مورد انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۱ نگرفته ام.

حسنی مبارک در مورد این شایعه که هر کس به عنوان رئیس جمهور مصر انتخاب می شود، بایستی قبلا به تائید ارتش رسیده باشد گفت: من با این گفته موافق نیستم و این موضوع شایعه ای بیش نیست.

رئیس جمهور مصر در مورد اجازه ندادن به اخوان المسلمین برای تشکیل حزب سیاسی گفت: قانون اساسی مصر، دینی است و این افراد (اخوان المسلمین) توانایی تشکیل یک حزب را ندارند. اما به هر جهت آنها هم اکنون در پارلمان مصر به عنوان نماینده فعالیت دارند.

● روابط مصر و آمریکا

در تاریخ ۱۸ اوت حسنی مبارک رئیس جمهور مصر برای دیدار با باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا به واشنگتن رفت و این نخستین سفر وی به ایالات متحده پس از شش سال بود.

این سفر پس از آن صورت گرفت که آمریکا تلاش کرد، موقعیت گذشته خود را در روابط سیاسی با مصر حفظ کند، چرا که جرج بوش برخلاف باراک اوباما، دولت حسنی مبارک را به دلیل رعایت نکردن دموکراسی و حقوق بشر، مورد نکوهش قرار داده بود.

سفر رئیس جمهور مصر به آمریکا از چند جهت حائز اهمیت بود، چرا که تعمیق روابط طرفین به نفع هر دوی آنها است. آمریکا از مصر به عنوان همپیمان اصلی برای پیشبرد اهداف سیاسی و راهبردی خود در منطقه خاورمیانه سود می برد و با کمک های اقتصادی رژیم فرتوت حسنی مبارک را سر پا نگه داشته است و به خوبی توانسته است، مشکلات و بحران های مالی مصر را حل کند.

در مقابل، قاهره به عنوان غلام حلقه به گوش آمریکا، نقش یک واسطه سیاسی برای ایجاد حلقه ارتباطی بین کشورهای عربی و اسرائیل را ایفا می کند و از نفوذ خود در بین فلسطینی ها، برای پیشبرد اهداف آمریکا در موضوع به اصطلاح صلح خاورمیانه سود می برد.

این چرخش سیاسی آمریکا در مورد مصر از آنجا ناشی می شود که پس از حملات ۱۱ سپتامبر، دستگاه دیپلماسی جرج بوش تلاش کرد که اصلاحات اساسی و بنیادی در مورد هپیمانان استراتژیک خود در منطقه و به خصوص مصر آغاز کند.

همچنانکه «کاندولیزا رایس» وزیر خارجه آمریکا در آن دوران طی سخنانی در قاهره در سال ۲۰۰۵ گفته بود که در «مدت دو سال واشنگتن تلاش کرد که دموکراسی در این منطقه برقرار شود، اما این امر محقق نشد.»

در همان زمان که همکاری مستمر و دائمی بین دولت جرج بوش و مصر در مورد مسائل مورد علاقه طرفین وجود داشت، در دو سخنرانی جداگانه در سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶، بوش از رئیس جمهور مصر خواست که در مسیر دموکراسی در خاورمیانه گام بردارد.

در همان سال ها دولت آمریکا برای تاثیر بیشتر در مورد اصلاحات مد نظر خود در دستگاه حکومتی حسنی مبارک، اقدام به تغییراتی در مورد نحوه اعطای کمک های مالی به دولت مصر کرد و بر انجام تغییرات سیاسی در قاهره به عنوان یک موضوع اصلی و اساسی تاکید کرد، بر همین منوال برای استفاده از اهرم مالی در سال ۲۰۰۶ دولت بوش اقدام به کمک مالی ۵۰ میلیون دلاری اقتصادی به دولت حسنی مبارک برای تعمیق و گسترش دموکراسی کرد.

اما این فشارهایی که دولت بوش بر مصر دنبال می کرد دارای دو جنبه بود، اولا که روابط مصر و آمریکا، دچار پیچیدگی هایی شد و از دیدگاه قاهره نوعی دخالت کاخ سفید در امور داخلی محسوب می شد. ثانیاً فشار مستمر از نظر ایالات متحده، باعث به وجود آمدن فضای باز سیاسی در سال ۲۰۰۵ در مصر شد و حسنی مبارک به برگزاری یک انتخابات با حضور مخالفان و رقبای خود تن داد و همچنین وسایل ارتباط جمعی مستقل مصری توانستند از فضای سیاسی به وجود آمده استفاده و نفسی تازه کنند. قضات مصر نیز جایگاه از دست رفته خود را مجدداً به دست آورده و قوانین را ساری و جاری کردند.

● مشکلات داخلی دولت مصر

طبق گزارش سازمان «فریدام هاوس» و سایر سازمان های مدافع حقوق بشر، از سال ۲۰۰۵ حقوق بشر و دموکراسی در آن کشور به شکل مستمری زیر پا گذاشته شده است.

براساس این گزارش، دولت حسنی مبارک از سال ۲۰۰۶ تدابیر بسیار شدیدی برای قلع و قمع اخوان المسلمین (مخالفان دولت) وضع کرد و این موضوع باعث تنش های سیاسی در مصر شد. از این جمله می توان به اعتراضات بی سابقه کارگری، بحران نان و... اشاره کرد که باعث شد حسنی مبارک برای فائق آمدن بر بحرانها، از جمله بحران نان از ارتش برای تهیه و توزیع نان استفاده کند.

علاوه بر آن اجرای قانون در مصر یک معضل لاینحل به شمار می رود، درحالی که مصر یک کشور اسلامی محسوب می شود که در آن قوانین اسلامی، مورد استفاده دستگاه قضایی است. مثلا می توان به قتل «میرفت عبدالفتاح» زن ۳۶ ساله حامله مصری که درسال۲۰۰۸ به دست یکی از افراد پلیس مصر به قتل رسید اشاره کرد.

این زن مصری درمقابل چشمان بسیاری از مردم بر اثر تیراندازی در اکتبر سال۲۰۰۸ کشته شد، و طبق قوانین مصر، پلیس خاطی می بایست به حداقل هفت سال زندان محکوم شود، اما فقط یک سال بازداشت و سپس از زندان آزاد شد.

یا اینکه، محدودیت هایی که ازطریق اجرای حالت فوق العاده درسال ۲۰۰۷ درمصر به اجرا درآمد و قانون اساسی به عنوان بازیچه دولت حسنی مبارک، برای ایجاد محدودیت هایی علیه کسانی که قصد نامزدی برای انتخابات ریاست جمهوری داشتند مورد بهره برداری و سوءاستفاده قرارگرفت و جمال مبارک به عنوان جانشین بلافصل پدرش کاندیدا شد که با مخالفت شدید اسلام گراها و حتی لائیک های مصر مواجه شد.

برخلاف تصویر کلی ارائه شده از مصر در زمینه حقوق بشر که روز به روز نیز صفحات سیاهی را در کارنامه دولت حسنی مبارک اضافه می کند، روابط مصر و آمریکا پس از انتخابات اوباما بهبود یافت و اخیرا نیز دولت مصر به دلیل مسائل ملی و امنیتی خاص، به اتخاذ تدابیری در مورد برخی از موضوعات مورد علاقه آمریکا که به عنوان شرط اساسی در بهبود روابط فی مابین اعلام شده، اقدام کرده است که موضوع فلسطین از جمله آنهاست.

دراین راستا، مصر از چندین ماه گذشته تاکنون، تلاش کرده است که حماس را به پیوستن به دولت تشکیلات خودگردان فلسطین قانع کند که به عنوان یک شرط اصلی برای ادامه مذاکرات صلح از نظر قاهره به شمار می رود.

اما پس از اینکه در تابستان امسال مشخص شد که کشور سوریه برخلاف نقشه دولت مصر حرکت می کند، دستگاه دیپلماسی قاهره تلاش کرد که با استفاده از تاثیر عربستان بر این کشور فشار وارد آورد و از این جهت نزدیکی بین دمشق و ریاض را به عنوان هدف اصلی خود قرار داد.

در همان زمان، فشارهای مصر بر حماس افزایش یافت و از ورود مایحتاج مردم غزه جلوگیری به عمل آمد و در این راستا در بهار گذشته پلیس مصر مبلغ ۱۲میلیون دلار اموال حماس را که قرار بود وارد غزه شود مصادره کرد و به گفته وسایل ارتباط جمعی اسراییل دولت مصر درماههای اخیر نقش بسیار موثری درجلوگیری از قاچاق توسط ساکنان غزه ایفا کرده است.

موضوع ایران، یکی دیگر از مسائل مورد علاقه دولت مصر و آمریکا است که قاهره در اجرای سیاست راهبردی واشنگتن در خاورمیانه تلاش کرده است به نحو احسن آن را اجرا کند. در آوریل ۲۰۰۹ دولت مصر از دستگیری ۲۵ نفر از اعضای یک شبکه وابسته به حزب الله که شامل ۴۹ نفر بودند خبر داد.

دولت مصر اعلام کرد که این شبکه مبادرت به قاچاق سلاح به حماس کرده است و گردشگران اسراییلی در سینا را می خواست هدف قرار دهد و علاوه بر آن، برای حمله به کشتی ها در کانال سوئز برنامه ریزی کرده است. مسئولان مصری ادعاکردند که این شبکه با تهران در ارتباط بوده است و این موضوع دخالت ایران در برهم زدن امنیت در مصر محسوب می شود. دراین راستا «احمدابوالغیط» وزیر خارجه مصر گفت: «ایران تلاش می کند که به خاک مصر و سواحل دریای مدیترانه پا بگذارد و این پیام روشنی برای جهان غرب و اسراییل، اعراب و مصر است.»

در مورد موضع ضدایرانی مصر همین بس که مصر به ناوگان جنگی اسرائیل اجازه داد که از کانال سوئز عبور کند و در تابستان امسال، مسئولان مصری اجازه دادند، زیردریایی اسرائیل موسوم به «دولفین» از مدیترانه وارد دریای سرخ شود. کمی پس از آن نیز، ناوچه های موشکی اسرائیل موسوم به «حانیت و ایلات» اجازه یافتند که از کانال سوئز عبور کنند.

گرچه این موضوع تازه ای نیست و در گذشته دولت حسنی مبارک اقدام به این کار کرده است، اما شواهد و قرائن نشان دهنده این موضوع است که یک نوع همکاری استراتژیک بر ضد ایران از سوی مصر و اسرائیل در حال شکل گیری است.

در هر حال، این گونه اقدامات باعث شد که دوران ماه عسل قاهره و واشنگتن دوباره برقرار شود و آمریکا اقدام به ارائه کمک های خارجی خود به مصر کند. دیگر موضوع حقوق بشر، به عنوان شرط اصلی و مانع در بهبود روابط فی مابین محسوب نمی شد و حتی به آن از سوی آمریکا توجهی نشد. جالب اینکه در مارس سال ۲۰۰۹ هنگامی که «هیلاری کلینتون» وزیرخارجه آمریکا در شرم الشیخ حضور داشت، کانال العربیه در یک گفت وگوی اختصاصی از وی در مورد موضوع حقوق بشر در مصر سؤال کرد و کلینتون گفت: «ما برای بهبود اوضاع تلاش می کنیم و ایالات متحده در تلاش است که برخی از مشکلات پیش رو در بهبود روابط با مصر را از پیش پا بردارد. ما موضوع حقوق بشر را مهم تلقی می کنیم و به این جهت می خواهیم که دیگران هم برای پیشبرد آن حضور داشته باشند.»

بالعکس در مقایسه با دستگاه دیپلماسی بوش، برای بهبود روابط با قاهره، دولت اوباما در مورد بازداشت های سیاسی در مصر، هیچ گونه واکنش و اعتراضی از خود نشان نداد. علاوه بر آن، دولت آمریکا وعده افزایش کمک های خود را در سال های آینده اعلام کرد.

آمریکا به این هم اکتفا نکرد، بلکه اوباما با سفر رسمی به کشوری که طی سه دهه شاهد تحولات مختلف سیاسی بوده است و سخنرانی برای جهان اسلام، عطش حسنی مبارک و سردمداران مصر را به عنوان قلب تپنده جهان اسلام سیراب کرد.

دولت اوباما این موضوع را به خوبی درک کرده است که مصر شریک بسیار مهمی برای آن کشور در منطقه پرتنش خاورمیانه و در مجاورت با اسرائیل به شمار می رود.

از دیدگاه آمریکا مصر می تواند مانع مهمی در جلوگیری از نفوذ حماس و ایران در منطقه باشد، به خصوص پس از اینکه طرح های قبلی صلح با اسرائیل با شکست مواجه شده است و علی رغم تلاش های دولت عربستان باتوجه به موقعیت استراتژیک مصر، این کشور، نقش بسزایی در پیشبرد سیاست حاکمان کاخ سفید داشته باشد.

اما واقعاً در این میان دولت مصر نقش بازیگر یا بازیچه را دارد؟ فهمی هویدی نویسنده و تحلیل گر مصری طی مقاله ای که اخیراً به چاپ رسید با اشاره به سفر حسنی مبارک رئیس جمهور مصر به آمریکا، به استهزا می گوید: «به استثنای اینکه در خبرها ما شنیدیم که حسنی مبارک صحیح و سالم از آمریکا بازگشته است چیز جدیدی نشنیدیم و از توضیح و شرح این سفر چیزی منعکس نشده است.»

● همکاری های نظامی آمریکا و مصر

همکاری مستقیم نظامی آمریکا و مصر پس از معاهده کمپ دیوید در سال ۱۹۷۹ به صورت مستقیم آغاز شد و این همکاری به عنوان یک اصل استراتژیک در روابط دو کشور به شمار می رود.

از آن زمان تاکنون آمریکا تلاش کرده است باتوجه به موقعیت سوق الجیشی مصر در منطقه خاورمیانه و آفریقا، این همکاری را هرچه بیشتر گسترش دهد.

در این زمینه می توان به میزان کمک های نظامی آمریکا از سال ۱۹۴۸ تا سال ۲۰۰۸ اشاره کرد که مبلغی حدود ۶/۳۶میلیارد دلار است و میزان کمک های نظامی آمریکا به مصر از سال ۱۹۹۸ سالانه یک میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار بوده است. این کمک ها، خرید سلاح و مهمات آمریکایی و نوسازی سلاح های ارتش مصر، برنامه تمرینات نظامی و نگهداری تجهیزات نظامی را شامل می شود که در گزارش هیئت پژوهش کنگره آمریکا در ماه مه ۲۰۰۹ به آن اشاره شده است.

این درحالی است که طبق گزارش مؤسسه پژوهش های صلح سوئد، همکاری نظامی آمریکا و مصر بر پایه خرید سه میلیارد و ۴۰۰میلیون دلار در سال پی ریزی شده است و از نظر شرکت های اسلحه سازی ایالات متحده، کشور مصر، از نظر خرید سلاح و مهمات کشور متوسطی به شمار می رود. درحالی که این مؤسسه سوئدی در پژوهش خود از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ دولت مصر را در رتبه نهم بیشترین کشورهای خریدار سلاح در جهان (یعنی سه درصد کل سلاح های خریداری شده) قرار داده است.

کشور مصر در دوره زمانی ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ پس از تایوان، دومین کشور خریدار سلاح های آمریکایی بود. یعنی هشت درصد کل سلاح های ساخته شده آمریکا در بین کشورهای جهان را به خود اختصاص داده بود. کمی پس از این تاریخ و در سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ اسرائیل به این جایگاه دست یافت و توانست خریدار ۱۳درصد از کل سلاح فروخته شده آمریکا در جهان باشد.

در واقع هنوز هم این کشور پس از اسرائیل و امارات، به عنوان سومین خریدار سلاح آمریکایی در منطقه خاورمیانه به شمار می رود. دولت مصر و آمریکا همانطور که قبلاً ذکر شد با انعقاد معاهده های نظامی گوناگون، همکاری های نظامی خود را هرچه بیشتر گسترش داده اند به طوری که می توان به معاهده ساخت ۷۰۰تانک جنگی از نوع «آبرامز ام یک آ یک» اشاره کرد که آمریکا بیش از ۶۰درصد از لوازم آن را در مصر تأمین می کند.

همچنین دولت مصر با همکاری آمریکا اقدام به نوسازی و بهبود سیستم های جنگی تانک های آمریکایی مدل M۶۰-A۳ و M۶۰-A در خاک خود کرده است و در کنار این، دو کشور اقدام به همکاری در زمینه بهبود سیستم های دفاعی تانک های تی۶۲ روسی که در اختیار ارتش مصر است، کرده اند و پیشرفته کردن هواپیماهای اف۱۶ نیروی هوایی دولت حسنی مبارک یکی دیگر از زمینه های همکاری بین قاهره و واشنگتن به شمار می رود.

این درحالی است که تبادل تجربیات جنگی و تمرین های مشترک نظامی از سال ۱۹۸۰ تاکنون به عنوان یکی از ارکان اصلی و ثابت همکاری نظامی آمریکا و مصر به شمار می رود و در این زمینه، هر دو کشور به صورت دائمی و مشترک رزمایش هایی با عنوان «ستاره درخشان» با حضور تعداد زیادی ا زکشورهای اروپایی عضو ناتو برگزار کرده اند. این رزمایش ها از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ و پس از اشغال عراق توسط آمریکا به صورت جدی و گسترده تری دنبال شد و در سال ۲۰۰۸ طرفین رزمایش مشترکی باعنوان «عقاب» برگزار کردند که شامل پروازهای اکتشافاتی، مبارزه با زیردریایی های دشمن، در راستای مبارزه با راهزنی دریایی بود.

در این راستا می توان به اجازه مصر به آمریکا برای انجام بیش از ۳۵ هزار سورتی پرواز در آسمان مصر و عبور ۸۵۰ کشتی از کانال سوئز در فاصله سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵ اشاره کرد، درحالی که در این زمینه معاهده حمل و نقل بین طرفین تاکنون به امضا نرسیده است.

جالب توجه اینکه باوجود همه امکانات ارائه شده از سوی مصر به آمریکا، حسنی مبارک رئیس جمهور مصر، مخالفت خود را با واگذاری پایگاه های نظامی هوایی و دریایی به ایالات متحده به این دلیل که این موضوع می تواند به امنیت و سیادت مصر بر خاک کشورش خدشه ای وارد کند، مخالفت کرده است.

گرچه دولت مصر در سال ۱۹۸۰ به هواپیماهای آمریکایی اجازه داد از پایگاه های هوایی «نجع حمادی» و «راس بناس» در خاک این کشور برای عملیات برضد ایران جهت رهایی گروگان های لانه جاسوسی استفاده کند.

همچنین ایالات متحده بارها از رژیم حسنی مبارک به دلیل اجازه ندادن به اسرائیل برای شرکت در مانورهای «ستاره درخشان» انتقاد کرده است و اعلام کرده که رژیم صهیونیستی از رزمایش های نظامی قاهره نگران است.

البته این موضع مصر ناشی ا زحس وطن پرستی سردمداران آن نیست، بلکه از ترس مسئولان مصری از خشم مردم نشأت می گیرد، چراکه هنوز هم باوجود گذشت نزدیک به ۳۰سال از معاهده صلح با اسرائیل، هنوز نفرت مردم از اسرائیل اشغالگر فروکش نکرده و بارها و بارها پشت رژیم حاکم را لرزانده است.

گرچه دو کشور در زمینه نظامی با یکدیگر همکاری های نزدیکی دارند ولی برخی اختلافات نیز در میان آنها نیز وجود دارد. مثلاً طبق معاهده های نظامی مصر تقاضای خرید موشک هایی از نوعTow۲B و توپ هاJDAM را مطرح کرده بود، اما امریکا با وجود دراختیار قراردادن آنها به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با ارسال آنها به مصر مخالفت می کند.

این اقدام از سوی فرماندهان نظامی مصر این طور تعبیر شده است که آمریکا مایل نیست،مصر بر اسرائیل برتری نظامی داشته باشد. در این راستا تفاوت دو دیدگاه مصر و آمریکا باعث شد که کنگره آمریکا در دسامبر سال ۲۰۰۷ یکصد میلیون دلار از کمک های نظامی به قاهره را بلوکه کند و پرداخت این مبلغ را به پایان دادن به قاچاق سلاح از مرزهای مصر به غزه منوط کرد. ایجاد سپر دفاعی برای حفاظت از جریان آزاد نفت یکی دیگر از طرح های نظامی ارائه شده از سوی آمریکا برای تحت فشار قراردادن ایران به سردمداران مصر است که به دلایلی دولت حسنی مبارک با آن مخالفت کرده است. براساس این طرح که در ۲۲ ژوئیه سال ۲۰۰۹ میلادی به نقل از هیلاری کلینتون وزیرخارجه آمریکا در روزنامه نیویورک تایمز به چاپ رسید، آمریکا اقدام به ایجاد سپر دفاعی برای منابع نفتی از دریای مازندران تا خلیج عدن و اقیانوس هند خواهد کرد که در وهله اول هدف از آن جلوگیری از نفوذ ایران و تامین جریان عبور آزادانه نفت در منطقه است. در این زمینه آمریکا اقدام به فروش هواپیماهای جاسوسی آواکس، استقرار سامانه موشکی پاتریوت و پایگاه های تجزیه و تحلیل اطلاعات در برخی کشورهای عربی کرد که هدف اصلی همانطور که گفته شد، حمایت از اسرائیل و جلوگیری از نفوذ ایران در منطقه است.

این موضوع حتی در سفر اخیر حسنی مبارک به واشنگتن از سوی رئیس جمهور فعلی آمریکا دوباره مطرح شد، اما هنوز دولت مصر رسما موافقت خود را اعلام نکرده است و ابوالغیط وزیر خارجه مصر در سوم اوت سال جاری میلادی گفت: مصر در سپر دفاعی آمریکا شرکت نخواهد کرد و این طرح پیشنهاد جدیدی از سوی آمریکا نیست، بلکه قبلا نیز مطرح شده است.

اما به گفته کارشناسان این موضوع به عنوان یکی از شرط های آمریکا برای بهبود روابط اعراب با اسرائیل همچنان مطرح است تا همه آنها تحت رهبری آمریکا بر ضد ایران گرد هم بیایند.

البته در این زمینه فشارهای لابی های صهیونیستی در آمریکا برای دستیابی اسرائیل به امنیت کامل را نمی توان مدنظر قرار نداد. این فشارها بود که باعث شد در سال ۲۰۰۷ نزدیک به یکصد میلیون دلار از کمک های نظامی آمریکا به مصر از سوی کنگره، بلوکه شود.

در این راستا «کریس هارنیش» در گزارشی با عنوان «نقش مصر در قاچاق سلاح به غزه» که از سوی انستیتو «آمریکن اینتر پرایز» و «مرکز بررسی سیاسی یهود» در واشنگتن در سوم اوت سال جاری به چاپ رسید از پیشنهاد رئیس سابق شورای عالی امنیت ملی اسرائیل برای ایجاد منطقه حائل دو کیلومتری در مرز مصر و غزه پرده برداشت که نشان می داد با وجود اینکه دولت حسنی مبارک به عنوان هم پیمان آمریکا به شمار می رود اما هنوز به آن اطمینان و اعتمادی وجود ندارد.

در این زمینه حتی وزیر سابق امنیت داخلی اسرائیل «اوی دیختر» معتقد است اگر مصر بخواهد می تواند در عرض یک روز به موضوع قاچاق سلاح از مرزهای خود با غزه پایان دهد.

این موضوعات و مسائل مرتبط با آن از جمله پیشنهاد همکاری های عمرانی و آبادانی در صحرای سینا از سوی آمریکا، نشان دهنده عمق نگرانی سردمداران واشنگتن از امنیت اسرائیل در مرحله اول و وضعیت مصر پس از مرگ حسنی مبارک است، چرا که آنها به خوبی می دانند، با مرگ رئیس جمهور فرتوت مصر، این کشور دستخوش تحولات عمیق سیاسی خواهد شد و چه بسا، نقشه های آنها، نقش بر آب خواهد شد. به این جهت موضوع تعیین جانشین برای حسنی مبارک اهمیت صدچندانی یافته است.

منبع : خبرگزاری ها

مترجم محمد معرفی