رودخانه های پرخروش جهان كجا رفته اند

وحشی ترین و پرتلاطم ترین رودخانه های جهان با سرعت در حال ناپدید شدن هستند و تازه ترین بررسی های زیست محیطی صورت گرفته حكایت از آن دارد كه به علت شتاب چشمگیر در فرایند سدزدن بر روی رودخانه ها, در آینده نزدیك دیگر اثری از رودخانه های بزرگ طبیعی برجای نخواهد ماند

در نخستین بررسی جامعی كه بر روی ۳۰۰ رودخانه از بزرگترین انواع آبراهه های موجود در زمین به انجام رسید، روشن شده است كه تنها رودخانه های بزرگ و طبیعی باقی مانده رودخانه های منطقه توندرا یعنی دشت پهناور و وسیع سرزمین های قطبی و جنگل های این نواحی هستند.

بزرگترین رودخانه طبیعی برجای مانده رودخانه یوكون در بخش های شمالی و دورافتاده كاناداست كه از حیث حجم آب بیست و دومین رودخانه بزرگ جهان به شمار می آید.

در قاره اروپا نیز تنها سه رودخانه ای كه هنوز سدی بر روی آنها زده نشده در شمال روسیه جای دارند. این سه رودخانه شامل اونگا، مزن و پچورا هستند. اما بر اساس این گزارش، ۸۲ درصد از رودخانه های موجود در مناطق صحرایی و ۹۹ درصد رودخانه های واقع در منطقه مدیترانه، دارای سدهای بزرگ و كوچك هستند. از این مهم تر، هشت رودخانه بزرگ جهان كه از مجموعه ای از محیط زیست ها گذر می كنند، یعنی رودخانه های آمازون، اورینوكو، گنگ، زامبیزی، آمور، ینی سی و ایندوس، همگی دارای سدهای متعدد هستند.

به گفته كریستر نیلسن، متخصص محیط زیست از دانشگاه امئه آ در سوئد كه ریاست هیاتی كه گزارش اخیر را تهیه كرده بر عهده داشته است در بخش هایی از زمین اساساً دیگر هیچ رودخانه طبیعی به چشم نمی خورد. به اعتقاد نیلسن دستكاری در جریان آب رودخانه ها به خصوص در بخش های خشك تر زمین آثار زیست محیطی بسیار مخربی به همراه دارد زیرا در این مناطق شمار زیادی از جانداران و گونه های طبیعی برای بقای خود به جریان طبیعی آب رودخانه اتكا دارند. نیلسن معتقد است برای نجات رودخانه های طبیعی باقی مانده در جهان می بایست اقداماتی هماهنگ در سطح بین المللی به انجام برسد، اما فشار برای سد زدن بر روی رودخانه ها بسیار زیاد است. به عنوان مثال رودخانه سالوین كه به طول ۲۴۰۰ كیلومتر بین چین و برمه و تایلند جریان دارد به زودی شاهد اولین سد خود خواهد بود و در مجموع طرح احداث ۱۳ سد بر روی این رودخانه تكمیل شده كه یكی از آنها سد عظیم تسانگ است كه در بخشی كه رودخانه وارد خاك برمه می شود، احداث خواهد شد. دیگر رودخانه های بكری كه در معرض احداث سد قرار دارند، رودخانه راجانگ در بورنئوی مالزی و جیكوئینهوا در برزیل، چا در ویتنام و آگوسان در جزیره میندانائو در فیلیپین هستند.

به نوشته هفته نامه علمی ساینس پروژه های سدسازی در زمره بزرگترین تلاش های عامدانه از سوی انسان برای تغییر در محیط زیست است.

هزاران سدی كه هم اكنون در نقاط مختلف سیاره زمین برپا شده است، سالانه ۶ هزار و ۵۰۰ كیلومتر مكعب آب را در پشت دیواره های خود نگاه می دارد. بسیاری از رودخانه ها دارای سلسله ای از سدهای پشت سر هم هستند كه حجم آبی كه در پشت دیواره های خود ذخیره می كنند از كل آبی كه رودخانه طی یك سال یا حتی چهار سال تولید می كند بیشتر است.

رودخانه ولتا در آفریقا در چنین وضعی قرار دارد. این نحوه كنترل تمام عیار خطر برپا شدن جنگ های آینده بر سر منابع آب را به همراه دارد. به عنوان مثال تركیه آنقدر مخزن انحرافی در مبدأ رودخانه های دجله و فرات احداث كرده كه قادر است برای مدت یك سال تمام، آب این دو رودخانه را بر روی دیگر كشورهای استفاده كننده از آنها مسدود كند.