نگاهی به وضعیت سالن های نمایش در ایران

سرانه سالن سینما در كشور طی سال های ۷۶ تا ۸۰, منفی ۲۶ ۰ درصد رشد داشته است , این عبارت در نشریه شاخص های فرهنگی وزارت فرهنگa و ارشاد اسلامی به چشم می خورد

اگر عصر یك روز تعطیل بخواهید همراه با خانواده‌تان به سینما بروید سه گزینه را پیش روی خود خواهید داشت. شما می‌توانید بین یك فیلم خوب، یك سالن خوب و یك فیلم خوب در یك سالن خوب یكی را انتخاب كنید، اما احتمال انتخاب كردن گزینه سوم یعنی "فیلم خوب در یك سالن خوب" از سایر گزینه‌ها كمتر است. در این میان سهم سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور چیست؟ آیا وزارت مسكن و شهرسازی نیز آن طور كه برخی كارشناسان عنوان می‌كنند باید در این حوزه فعال باشد و اساساً آیا دولت می‌تواند راهگشای مشكلات صنعت سینما در بخش سالن‌های نمایش باشد؟ بخش خصوصی چه سهمی می‌تواند داشته باشد. آیا جذب بخش خصوصی می‌تواند راهگشای رفع مشكلات صنعت سینما باشد. آیا از سرمایه‌های خارجی هم می‌توان در بهبود وضعیت سالن‌های نمایش استفاده كرد.

"سرانه سالن سینما در كشور طی سال‌های ۷۶ تا ۸۰، منفی ۲۶/۰ درصد رشد داشته‌است"، این عبارت در نشریه‌ شاخص‌های فرهنگی وزارت فرهنگa و ارشاد اسلامی به چشم می‌خورد. از این قرار در سال ۷۶ به ازای هر یك میلیون نفر، ۸۷/۴ سالن سینما در كشور وجود داشته و در سال ۸۰ این تعداد به ۸۲/۴ سالن كاهش یافته است، یعنی در این مدت نه تنها متناسب با رشد جمعیت، سالن‌های جدیدی ساخته نشده، بلكه بخشی از همان سالن‌های موجود هم به دلایل مختلف از دست رفته‌ است. البته اگر تفاوت‌های موجود در آمارهای منتشر شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در نظر بگیرید، وضع از این هم بدتر می‌شود. یكی دیگر از نشریات دفتر طرح و برنامه‌ریزی، سرانه سالن سینما در سال ۷۶ را (۸) باب اعلام كرده است كه در این صورت كاهش میزان رشد، بیش از ۲۶/۰ درصد خواهد بود! این در حالی است كه "پیام یونسكو" تعداد سالن‌های سینما در ایران در سال ۱۹۹۸ را ۲۸۵ باب اعلام كرده است كه با آمار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی كه تعداد سالن‌ها را در سال ۷۶، ۲۹۷ باب عنوان كرده باز هم تفاوت دارد. سیر نزولی سرانه سالن سینما در ایران فقط به سال‌های ۷۶ تا ۸۰ محدود نمی شود. در واقع از سال ۵۷ به بعد به دلایل مختلف تعداد سالن‌های سینما در كشور كاهش یافته است.

به گفته عباس بهارلو، پژوهشگر حوزه سینما، در سال ۵۵، در شهر تهران ۱۱۰ باب سینما وجود داشت و چیزی حدود ۵/۴ میلیون نفر ساكن تهران بودند. در حالی كه در سال ۸۰، تعداد سالن‌ها به ۸۲ باب كاهش یافت در حالی كه جمعیت تهران به ۷ میلیون نفر رسیده بود. بنابراین به نسبت افزایش سریع جمعیت پایتخت نه تنها امكانات و تسهیلات جدیدی به وجود نیامد، بلكه از ظرفیت سالن‌های سینما نیز كاسته شد. در اوج روزهای انقلاب در سال ۵۷، ۳۵ سینما طعمه حریق شد كه البته یك سال بعد تعدادی از آنها مرمت و بازگشایی شد، اما مصادره سینما‌ها و ناامن جلوه كردن سینما در افكار عمومی، در سال‌های اولیه پس از انقلاب، تمایلی در صاحبان سینما‌ها برای بازسازی و نوسازی و احداث سالن‌های جدید به وجود نیاورد. در سال‌های اخیر هم، نبودن اقبال عمومی نسبت به فیلم‌های اكران شده و ورشكستگی پی‌در‌پی سینما‌ها، مانع دیگری است برای رسیدگی به وضعیت موجود و احداث سالن‌های جدید. بهارلو می‌گوید: " درجه‌بندی غیر دقیق و غیر استاندارد بر تعداد سینماهای ممتاز و درجه یك افزوده است و بیش از ۷۰ درصد سینماهای درجه ۳ كه به طور عمده در مناطق محروم و جنوب تهران قرار داشت، به دلیل ساختمان و تجهیزات فرسوده و غیرقابل استفاده، عدم استقبال مردم و ضرر و زیان اقتصادی تعطیل شده است".

وی معتقد است: نبودن تسهیلات و امكانات رفاهی و نمایش فیلم‌هایی كه چندان مورد اقبال قرار نمی‌گیرند از یك سو و افزایش قیمت بلیت از سوی دیگر، باعث كاهش رغبت مردم برای رفتن به سینما شده است: "در نیمه دوم دهه ۷۰، شهروندان تهرانی فقط ۱۵/۰ درصد از اوقات فراغت خود را صرف سینما كرده بودند". گذشته از سیر نزولی تعداد سالن‌ها در ایران، سهم هر ایرانی از سینما در مقایسه با كشورهای دیگر بسیار ناچیز است. به عنوان مثال در سال ۱۹۹۸، كشور ژاپن با ۱۲۶ میلیون نفر جمعیت ۱۹۹۳ باب سالن سینما داشته است. در همین سال آرژانتین با ۳۶ میلیون جمعیت ۸۱۰ سالن سینما و كره‌جنوبی با ۴۶ میلیون جمعیت، ۵۲۸ سالن سینما داشته است كه با ۲۸۵ سالنی كه در اختیار ۶۰ میلیون ایرانی بوده، تفاوت چشمگیری دارد. تهران به ۶۰۰ سالن سینما نیاز دارد "نسبت سالن‌های فعلی سینما به استانداردهای جهانی مثل نسبت پیكان است به الگانس"، این عقیده سیدضیاء هاشمی، تهیه كننده سینما است. او معتقد است سالن‌های فعلی ما، ظاهراً با تعریف سالن سینما مطابق است، یعنی فضای بسته‌ای است كه در آن فیلم روی پرده نمایش داده می‌شود و برای وارد شدن به آن بلیت لازم است، اما كیفیت صدا، تصویر، صندلی و تجهیزات سینماها به شدت ضعیف است. همان‌طور كه پیكان به جای حل مشكلات برای مردم معضل شده است. وی تأكید می‌كند كه سالن در استقبال مردم از سینما مهم‌تر از فیلم است: "اول سالن، دوم سالن، سوم سالن، چهارم سالن، پنجم فیلم. آمار فروش فیلم‌ها نشان می‌دهد كه سالن‌های خوب تهران برای یك فیلم ثابت، نسبت به سالن‌های جنوب شهر فروش بهتری دارند.

به عنوان مثال فیلم مهمان مامان در سینما فرهنگ روزی ۲ میلیون فروش می‌كند و در سینمایی در جنوب تهران، یك پنجم همین مبلغ، بنابراین هم كیفیت سالن و هم موقعیت جغرافیایی آن در جلب مخاطب بسیار مهم است، اما گاهی اوقات همین سالن‌های خوب هم خالی است و اینجاست كه دیگر مشكل از فیلم است نه از سالن". اكنون سیدضیاء هاشمی، برنامه ساخت یك مجتمع سینمایی را در سر دارد، البته نه فقط در سر، بلكه نقشه‌های آن را هم تهیه كرده و فقط منتظر مجوزهای نهایی است. قرار است این مجتمع سینمایی كه هاشمی محل آن را اعلام نكرد، نیازهای تفریحی، ورزشی، سرگرمی و تجاری بازدیدكنندگان خود را برآورده كند. او ایده ساختن سالن‌های كوچك و پراكنده در تهران را كاری بیهوده و غیر علمی می‌داند و معتقد است ۵۰ درصد سالن‌های موجود قابل بازسازی است و بقیه باید بدون قید و شرط تغییر كاربری پیدا كند. سالنی كه سود‌ ده نیست، بهتر است هر چه زودتر تعطیل شود، برای ساختن سالن‌های جدید فقط باید به مجتمع‌های سینمایی فكر كرد، چرا كه سالن كوچك در مجتمع بزرگ معنا دار است. او ۱۰ سال پیش به بیروت سفر كرده و در خیابان كوتاه اما شكیلی به نام الحمرا ۲۴ سالن سینمایی مدرن دیده است. ۴ سال بعد در همان خیابان فقط ۶ سالن سینما وجود داشته و ۲ سال پیش كه به خیابان الحمرا رفته است دیگر هیچ سالن كوچكی در آنجا وجود نداشته است. سید ضیاء هاشمی می‌گوید:" درباره تعطیلی سالن‌ها سوال كردم، گفتند سالن‌‌های كوچك دیگر توجیه اقتصادی نداشتند. آنها را تعطیل كردیم و مجتمع‌های سینمایی ساخته‌ایم كه بعضی از آنها ۱۶ سالن دارد. ظرفیت سالن‌ سینما در آن مجتمع‌ها كه كاركرد تجاری و تفریحی هم دارد، از ۵۰ نفر تا ۶۰۰ نفر متغیر است." این تهیه كننده سینما كه فیلم‌هایی چون عروس و شوكران را در كارنامه خود دارد، معتقد است مردم پای تلویزیون و ماهواره دچار عقده می‌شوند. در حالی كه ما وظیفه داریم عقده گشایی كنیم و باید بتوانیم مردم را به سالن‌های سینما بكشانیم. او سینما را مؤثرترین رسانه می‌داند: "به محض اینكه بامشاد تمام می‌شود، فراموش می‌شود، اما قیصر هنوز قیصر است و این ماندگاری اثر سینمایی است.

" وی تأكید می‌كند: "به غیر از معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان مدیریت، وزارت مسكن و شهرداری هم باید تلاش كنند، وگرنه معاونت سینمایی به تنهایی نمی‌تواند كاری انجام دهد. در حال حاضر تهران به ۶۰۰ سالن سینما نیاز دارد. در مناطقی مثل شهرری با یك میلیون جمعیت و شهرك اكباتان با ۴۰۰ هزار نفر، حتی یك سالن سینما وجود ندارد." او اعتقادی به دولتی بودن سینما‌ها ندارد، چرا كه تجربه ۲۵ سال گذشته نشان داده كه دولت نمی‌تواند به تنهایی كاری انجام دهد. باید سینما‌ها به بخش خصوصی واگذار شود كه انگیزه‌های لازم را دارد: "در سالن‌های خصوصی ۴یا۵ نفر مشغول به كار هستند در حالی كه بعضی سالن‌های دولتی با ۵۴ نفر پرسنل اداره می‌شود." موقعیت جغرافیایی و پراكندگی نامناسب سالن‌ها در تهران‌ پراكندگی و موقعیت جغرافیایی مناسب یكی از عوامل مهم در استقبال مردم از سینماست. از احداث بسیاری از سینما‌های تهران بیش از دو دهه می‌گذرد كه اغلب این سالن‌ها در قطب‌های مسكونی و تفریحی شهر ساخته شدند، اما با گسترش شهر و تغییر نقاط پررونق مسكونی و تفریحی، سالن‌های سینما تغییر مكان نیافتند در نتیجه اغلب در نقاطی باقی مانده‌اند كه با بافت اطراف خود همگون نیستند و خانواده‌ها هم به ندرت برای تفریح و سرگرمی از چنین محله‌هایی عبور می‌كنند. به گفته‌ عباس بهارلو، در سال ۱۳۵۹، ۶۴ درصد سینماهای تهران در ۳ منطقه شهرداری با وسعت ۴۶ كیلومترمربع قرار داشت.

شهرزاد قمریان‌

منابع: ۱- نشریه شاخص‌های فرهنگی، شماره ۷، ۱۳۸۱. ۲- همان، شماره ۳، ۱۳۷۹. ۳- پیام یونسكو، شماره ۳۶۵، سال سی‌و‌دوم، دی‌ماه ۱۳۸۲. ۴- بسطامی، مجید،

---