پشت حصار امضاها میمیریم

اعتبار آدمها شاید بیشتر از آن كه با هویت واقعیشان سنجیده شود, با امضایشان سنجیده میشود «امضای فلانی پای ورقه است», یعنی این كه این كار باید بشود و اگر نشود, یعنی این امضا و صاحب آن هیچ ارزش و اعتباری ندارد

چند خط مبهم و نامفهوم، این همهٔ آن چیزی است كه میشود از یك امضا فهمید، اما این خطوط نامفهوم و مبهم معنائی به اندازهٔ هویت آدمها دارند. اعتبار آدمها شاید بیشتر از آن‌كه با هویت واقعیشان سنجیده شود، با امضایشان سنجیده میشود؛ «امضای فلانی پای ورقه است»، یعنی این‌كه این كار باید بشود و اگر نشود، یعنی این امضا و صاحب آن هیچ ارزش و اعتباری ندارد.

امضا شاید استعاره‌ای باشد از شتاب عصر ماشینیسم، از دورانی كه تنها چند خط كج و معوج میتواند اعتبار آدمها باشد، از دورانی كه مهمتر از اصل هر چیز امضائی است كه پای آن باشد. هنر، تجارت، دیپلماسی و حتی حریم عشقورزی با امضا اعتبار پیدا میكنند. حالا در عصر تفریح و فراموشی، به قول نیل پستمن: در عصر لاس وگاس و شادی مجازی،حتی پول هم ارزش و اعتبار خود را از دست داده است، اگر در روزگار روم باستان، بردگان پول تنها برای سكه‌های افسونگر طلا برپای قیصر میافتادند، حالا در این عصر، آدمها جان خودشان را برای گرفتن امضا به پای قیصرهای دروغین فوتبال و سینما فدا میكنند.

● این هویت خطی، در عصر بیهویتی آدمها

امضا در عصر دود و سرعت و بیهویتیِ انسان، چیزی است مثل هویت آدمها، مثل تمام آن چیزهای دیگری كه هویت شبه واقعی آدمهای بیهویت این قرن را شكل میدهند، مثل تیپ و قیافه یا اسم فرد، گروه خونی، رنگ چشم و حتی اثر انگشت آدمیزاد. گاهی این هویت كاذب حتی از هویت واقعی آدمها هم جلو میزند، مثل همان زمانی كه در گیشهٔ بانك امضایت را میشناسند، اما توئی را كه صاحب این هویت كاذبی نمیشناسند، یا وقتهائی كه برای اثبات بودنت باید پشت برگهٔ چك را درست مثل نمونهٔ امضایت امضا كنی و گرنه تو، خودت نیستی، یا وقتهائی كه عكس بزرگ امضایت بر روی صفحه مانیتور كارمند خسته‌ای نقش بسته كه آن‌طرف گیشه نشسته است، ماشین پولشماری كه تنها با امضایت تو را میشناسد.امضا همان هویتی است كه از تو جان میگیرد، اما درست همان وقتی كه بر روی برگهٔ كاغذ مینشیند خود هویتی میشود جدا از تو و از آن وقت است كه تو از او هویت مییابی.

● سایهٔ دیو بر خانهٔ هنر

اگر امضا در دنیای تجارت و پول به معنای اعتبار مادی است و امضای زیر یك چك كاغذی یعنی اعتبار چند صد میلیونی، امضا در دنیای هنر نیز یعنی اعتبار و هویت بخشیدن به اثر. امضا در عالم هنر یعنی این‌كه پشت این اثر، سایهٔ هنرمندی بزرگ است كه حالا دارد سرقفلی اسمش را میگیرد. در جهان هزار رنگ هنر ، هر یك از هنرمندان قالب و سبكی منحصر به فرد برای امضا دارند، برخی سینماگران برای امضای آثارشان چند لحظه جلوی دوربین میایستند، یا از جلوی آن رد میشوند، یا حتی خیره خیره ـ مثل مردم كوچه و بازار ـ به دوربین چشم میدوزند و این یعنی امضای سینمائی. این امضائی است كه نخستین بار هیچكاك بزرگ در آثار سینمائی سراسر وحشتش به كار برد.

در دنیای معماری، آرشیتكتها در قسمتی از اثر، نام خودشان را حك میكنند و این یعنی امضای كار، یعنی اعتباری برای این اثر هنری و حجمی. مُهر سفالگران بر گِل سفال ، همان امضای اعتبارآور هنری است، نقاشان و خوشنویسان واضحتر از هنرمندان دیگر امضا میكنند و هیچ تكلفی در آن به كار نمیبرند، درست مثل آدمهای معمولی: با كشیدن چند خط بر صفحه‌ای و نوشتن نام خودشان به‌علاوهٔ تاریخ پایان كار. امضای شعرا همان تخلصی است كه در آخرین بیت شعرشان میآید؛ یعنی این منم كه چنین شعری را گفته‌ام. موسیقیدانان و خوانندگان كه تا چندی پیش از موهبت عظیم امضا كردن كارهایشان محروم بودند، حالا در آشفته بازار فروش سی‌دی‌ها و نوارهای پراكنده، امضایشان را كنار عكس روی جلد میاندازند. امضا در عرصهٔ هنر، یعنی اعتباری دائمی برای قدیمیها در مقابل آنها كه تازه میخواهند وارد گود شوند، یعنی له كردن خلاقیت و نوآوری تازه‌واردها، چون در اثر آنها امضائی مشهور نیست.

از این امضاها مهمتر، امضاهائی است كه هنرمندان مشهورتر، یعنی بازیگران و چهره‌های سینمائی و تلویزیونی، برای طرفداران و عاشقان امضایشان میدهند، آنها كه بزرگترین عشقشان در زندگی این است كه به محض دیدن آدم مشهوری دنبالش بدوند و با اصرار امضا بخواهند، آدمهای ساده‌ای كه اعتبار خودشان را با اعتبار صاحبان امضا پیوند میزنند تا بگویند از فلانی و فلانی و فلانی و... امضا گرفته‌ام.

● این امضا نان دارد

شاید خنده دار باشد، اما آدمهائی هستند كه از امضا نان میخورند، آدمهائی كه اگر امضا كردن را بلد نبودند شاید از گرسنگی میمردند یا حداقل گوشه‌ای از كارشان اصطلاحاً میلنگید. جاعلان حرفه‌ای، اولین گروه آدمهائی هستند كه امضا كردن برای آنها از نان شب هم واجبتر است، آنها آدمهای زیرك و فداكاری هستند كه برای به زحمت نیفتادن دیگران به جای آنها امضا میكنند، خب البته دستمزد نسبتاً خوبی هم میگیرند!

این گروه از آدمها با جعل امضا هر كاری میتوانند بكنند، از به دست آوردن پولهای هنگفت با جعل امضا بر چكهای بانكی، دادن دستور آزادی دوست و رفقا از زندان، گرفتن موافقت برای انجام پروژه‌های مختلف، توصیه برای انجام یك كار یا حتی قالب كردن یك اثر بدلی به جای اصلی و... .

طراحان امضا ـ اگر چه نه در ایران ـ هم از آن دست آدمهائی هستند كه از راه امضا نان میخورند، آنها معمولاً گرافیستهای ماهری‌اند كه برای آدمهای خیلی مهم یا عجیب و غریبی طراحی میكنند كه دلشان میخواهد امضائی از نوع خیلی هنری و با شخصیت داشته باشند، البته فرق این طراحان با آنهائی كه در كار جعل امضا هستند این است كه اینها خودشان ایدهٔ امضا را میدهند و امضای یك بنده خدای دیگر را كپی نمیكنند.خیلی از رؤسا هم هستند ـ این بار در ایران ـ به صورت غیرمستقیم و آن طور كه زیاد توی ذوق نزند، از امضا كردن نان میخورند، رؤسائی از جنس ماشین امضا كه امروز در خیلی از ادارات دولتی میشود آنها را دید، رؤسائی كه از بخت و اقبال خوش توانسته‌اند بر این تخت ریاست تكیه بزنند و به جای آن‌كه در كارها ایده‌ای نو ارائه دهند هی پشت سر هم، فقط فاكتورهای خرید و هزینه‌ها را امضا میكنند.

این آدمها معمولاً برای آن‌كه چنین كار سنگینی را هم انجام ندهند، آدمهائی را در جیب دارند كه تنها خوشحالیشان این است كه حق دارند در غیاب جناب رئیس «از طرف» ایشان امضا كنند و كلی حال كنند كه جای رئیس نشسته‌اند، «ماشین امضاهای موقتی»...

---