موانع تدوین سیاست نشر کتاب در ایران

سیاست نشر کتاب مانند سیاست هر زمینه ای, مثلا سیاست اقتصادی, صنعتی, علمی و سیاست های دیگر تعیین کننده مرز های اصلی, حدود و آرمان ها و هدف ها و استراتژی ها و تاکتیک ها و جهات و نکات بسیار دیگری است که به نشر کتاب مربوط می شود مقصود از کتاب, انواع کتاب هاست از کتابی که کودک نوآموز و بزرگسال می خواند تا کتاب های درسی و دانشگاهی و تخصصی و

سیاست نشر کتاب مانند سیاست هر زمینه ای، مثلا سیاست اقتصادی، صنعتی، علمی و سیاست های دیگر تعیین کننده مرز های اصلی، حدود و آرمان ها و هدف ها و استراتژی ها و تاکتیک ها و جهات و نکات بسیار دیگری است که به نشر کتاب مربوط می شود. مقصود از کتاب، انواع کتاب هاست از کتابی که کودک نوآموز و بزرگسال می خواند تا کتاب های درسی و دانشگاهی و تخصصی و ...

سیاست نشر کتاب بنا به طبیعت موضوع نمی تواند از سیاست ها و به ویژه سیاست های فرهنگی کشور، مستقل باشد.

این سیاست، بخشی از سیاست فرهنگی است از سیاست مطبوعاتی و با سیاست های اطلاع رسانی، ارتباطی و کتابداری پیوند نزدیک دارد و با بسیاری از سیاست های دیگر مانند سیاست های علمی، پژوهشی، اقتصادی و ... مرتبط است.

نشر کتاب چه به عنوان صنعت فرهنگی و مانند سایر صنایع چه به عنوان فعالیتی اقتصادی و چه به عنوان اقدامی فرهنگی، با هر هدفی که برای آن در نظر بگیریم. فعلا یکی از معضلات پیچیده جامعه ها و در واقع از مشکلات همه کشور های جهان سوم است.

نشر کتاب، تلاقی گاهی است که در آن، نیاز های فرهنگی جامعه، ضرورت های اقتصادی، امکانات فنی، اندیشه و عاطفه و علم و هنر و خلاصه خیلی چیز های دیگر به هم می رسند.

به هر حال مهم ترین نتیجه ای که می تواند از سیاست نشر کتاب عاید شود این است که بتواند وضعیت موجود و احیانا نامطلوب کتاب را در دوره زمانی معین و در چارچوب طرح ها، برنامه ها و فعالیت های مشخص به وضعیت مطلوب تبدیل یا نزدیک کند.

● نشر کتاب، پیش از انقلاب

از بررسی مطالب درباره وضع نشر کتاب در ایران پیش از انقلاب این طور معلوم می شود که جامعه ما و در راس همه دولت، توجه جدی به رفع مشکلات نمی کرد و افکار کسی متوجه نبود که دشواری ها مثل گیاهن هرز و خودرو و با گذشت زمان بیشتر رشد می کند و دو رو بر همه چیز می پیچد نشر کتاب در آن دوره با این مشکلات عمده رو به رو بود:

- به طور کلی کسادی بازار کتاب و نشر.

- کمبود و گاه نبود امکانات فنی و لاجرم تاخیر و تعلل در کار چاپ کتاب.

- کمبود نیروهای لازم تخصصی و پایین بودن کیفیت چاپ کتاب.

- سانسور و مداخله های بی رویه و بی حساب و کتاب دولت به استثنای بعضی دوره های کوتاه سیاسی.

- ضعف های عمومی فرهنگ نشر و نداشتن توان آینده نگری و قدرت محاسبه.

- بی توجهی و کم توجهی خوانندگان به کتاب و پایین بودن تیراژ کتاب.

- روشن نبودن روابط حقوقی میان ناشران، پدیدآورندگان آثار، توزیع کنندگان، فروشندگان و دولت.

- کمبود و گرانی مواد و مصالح چاپ و نشر و در نتیجه گرانی روزافزون کتاب و فشار روی خریدار، به ویژه کتاب دوستان علاقه مند اما کم درآمد.

- مشکل یا بهتر است بگوییم معضل لاینحل توزیع وضرر و زیان های عمده اقتصادی حاصل از آن، به خصوص به ناشران کم بضاعت.

- گرفتاری دیرینه سال و مصیبت مذمن کتاب های درسی و تاثیر ناگوار آن در تحصیل دانش آموزان و افت سطح تحصیلی

این ها مانع هایی بود که جلوی رشد کتاب و پیشرفت نشر را می گرفت و عملا دیدیم سیاستی برای از میان برداشتن این موانع در پیش گرفته نشد یا اوضاع و احوال اجازه نداد که امکان و مجالی برای تدوین و اجرای سیاستی مشخص فراهم شود و نتیجه آن شد که مشکلات از آن دوره به دوره بعد ادامه یافت.

و چون در خلال این سال ها جمعیت با آهنگی لگام گسیخته تر افزایش یافت و جامعه گرفتار بلای جنگ و محاصره و بحران اقتصادی و فرار سرمایه ها و تخصص ها و خیلی چیز های دیگر شد. مشکلات نشر کتاب مانند سایر مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی شدت پیدا کرد و به وضعیت حاضر رسید.

● اصول و مشی سیاست نشر کتاب

ما با این مشکلات و تنگ ناها دست به گریبانیم. با این حال کتاب با سخت جانی و تقلا به زندگی خود ادامه می دهد.

کسانی که پدید آورنده و در خدمت کتاب هستند، نیز به هر ترتیب امورشان را می گذرانند. به رغم موانع جدی سر راه کتاب، مقتضیات جامعه ما در جهان کنونی، و روی آوردن عده بسیاری که به کتاب خوانی و گرایش به آگاهی ، خود آگاهی ، شناخت و خلاصه سایر فایده ها و لذت هایی که در خواندن هست، ایجاب کرده است که کتاب در ایران ، به رغم گرانی کمر شکن قیمتش، توزیع و کمیابی و نایابی بسیار متعارف نامطلوبش به زوال و انحطاط نگراید و همین خود عامل نوید بخشی است که به آینده کتاب بتوان امیدوار بود و برای سامان دادن به وضعش در آینده نزدیک و دور دست به کار شد.

زهرا قنبری

منبع کتاب: شمه ای از کتاب، کتاب خانه و نشر کتاب

نویسنده: عبدالحسین آذرنگ