رفتن ملوان هابه معنای آمدن خوش بینی نیست

آیا باید از اقدام دولت ایران در آزادی ملوان های انگلیسی استقبال کرد پاسخی که به این پرسش داده می شود, عموما مثبت است اما به نظر می رسد این پاسخ مثبت بدون «اما و اگرها» ی حاشیه ای آن, ناقص و بیش از حد خوش بینانه خواهد بود

آیا باید از اقدام دولت ایران در آزادی ملوان‌های انگلیسی استقبال کرد؟ پاسخی که به این پرسش داده می‌شود، عموما مثبت است؛ اما به‌نظر می‌رسد این پاسخ مثبت بدون «اما و اگرها» ی حاشیه‌ای آن، ناقص و بیش از حد خوش‌بینانه خواهد بود. این، واقعیتی است که در طی روزهای گذشته از پس آزادی ملوان‌ها نیز خودنمایی کرده‌است.

اما چرا باید از آزادی ملوان‌ها استقبال کرد و البته اماواگرهای مربوط به این «استقبال مشروط» چیست؟ فکر می‌کنم تنها دلیلی که برای استقبال از آزادی ملوان‌ها می توان اقامه کرد، «جلوگیری از ورود به یک بحران تازه» است. همان طور که صاحبنظران اشاره کرده‌اند، بسیاری از جنگ‌های خانمانسوز تاریخ (و بویژه معاصر) نتیجه اتفاقاتی کوچک بوده که اگر آن اتفاقات رخ نمی‌داد، شاید آن جنگ‌ها واقع نمی‌شد.

البته من شخصا چنین نگاهی را به رخدادهای تاریخی نمی‌پذیرم و فکر می‌کنم قطعا انبارهای باروتی که با چنین جرقه‌هایی منفجر می‌شوند، استعداد تولید جرقه‌های دیگر را نیز دارند و اگر آن اتفاقات کوچک رخ نمی‌داد، اتفاقات کوچک دیگری «بهانه‌آفرین» می‌شد. با این حال، منطق حکومت‌داری آن است که اجازه داده نشود، اتفاقات کوچک به بحران‌های بزرگ بیانجامد؛ چنانکه آمریکا و شوروی توانستند سال‌ها از گرم‌شدن جنگ سرد میان دوطرف جلوگیری کنند.

در مورد اخیر هم، طولانی‌شدن ماجرا می توانست کشور را به دام بحرانی فرساینده بکشاند و از این‌رو، عقلانیتی که فراتر از احساسات به حل ماجرا انجامید، ستودنی است. با این حال، این ستایش و استقبال بشدت مشروط است. اصلی‌ترین شرط آن است که عقلانیت شکل گرفته در ماجرا، از «اتفاقی موردی" به «رویه‌ای راهبردی" تبدیل شود.

دقیقا اطلاعی در دست نیست که تصمیم اعلام‌شده از سوی احمدی‌نژاد، با اعمال نفوذ و تصمیم‌سازی کدام طیف از نیروهای حاضر در حاکمیت اتخاذ شده‌است؟ روشن نیست که نقش عامل خارجی و تهدیدهای واقعی بیرونی (فراتر از بیانیه‌ها و سخنرانی‌ها و ضرب‌الاجل‌ها) چه بوده و مذاکرات در چه حوزه‌ای و چه سطحی صورت گرفته است؟ آیا اتفاقات رخ‌داده همان است که برادر حسین تعریف می‌کند و یا مسایل دیگری در بین بوده‌است؟

در همین چارچوب، بحثی جدی‌تر مطرح می‌شود و آن این است که برخورد ایران با ملوانان انگلیسی به چه دلیل صورت گرفت؟ آیا صرف مساله «تجاوز به حریم دریایی ایران» مطرح بود و یا آنکه این ماجرا را باید در چارچوب بحران کلان‌تر موجود میان ایران و قدرت‌های جهانی بویژه مساله هسته‌ای و ناآرامی های منطقه دید؟

اگر بازداشت ملوان‌ها صرفا اقدامی اتفاقی و در جهت دفاع در برابر تجاوز خارجی بوده باشد، آزادی آنها گرچه در ظاهر اقدامی از روی ضعف و در تقابل با تبلیغات گسترده رسمی است، اما در عمل استفاده از یک اتفاق برای نشان دادن وجهه‌ای مصالحه جویانه از مجموعه نظام جمهوری اسلامی است. از این زاویه، حتی سپردن مسؤولیت اعلام موضوع به احمدی‌نژاد (بعنوان نماد تنش‌زایی در روابط خارجی ایران)، یک رویکرد مثبت تبلیغاتی است.

اما اگر حالت دوم درست باشد و فرض کنیم که بازداشت ملوانان (آن هم همزمان با صدور دومین قطعنامه شورای امنیت علیه فعالیت‌های هسته‌ای دولت ایران) اقدامی ستیزه‌جویانه در چارچوب بحران خارجی ایران بوده، آنگاه صورت مساله فرق خواهد کرد و فرآیند بازداشت و آزادی ملوان‌ها بعنوان نوعی «نمایش قدرت» قابل تحلیل خواهد بود؛ گرچه طراحان این نمایش، نتوانستند و یا (به احتمال قوی‌تر) نخواستند آن را تا پرده آخر ادامه دهند. اگر این فرض را بپذیریم، می‌توان انتظار نمایش‌هایی دیگر را داشت و تقویت رویکردهای نظامی در سیاست خارجی حاکم را پیش‌بینی کرد.

از این زاویه است که معتقدم شایسته‌است در استقبال از آزادی ملوانان با احتیاط برخورد کرد و با خوش‌بینی بیش از حد، ماجرایی را که احتمال دارد در واقعیت «تستی برای تنش‌زایی‌های بعدی" باشد، بعنوان نشانه تغییر رویکرد جناح حاکم در عرصه سیاست خارجی تعبیر نکنیم.

نویسنده : محمد جواد روح