مسئله ی «حجاب»

مسئله ی حجاب در سوره ی احزاب

● مسئله‏ی حجاب در سوره‏ی احزاب

یکی دیگر از دستوراتی که در این سوره بیان شده، مسئله‏ی «حجاب» است. خداوند خطاب به پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‏فرماید:

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلبِیْبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلایُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیما » (احزاب؛۵۹)

چون کافران تصمیم گرفته بودند از میدان اخلاقیات وارد شده و دست به آشوب و ایجاد هرج و مرج بزنند و از این طریق جامعه‏ی اسلامی را دچار مشکل کنند و منافقان نیز چنین خبری را در مدینه پخش کرده بودند و برای اجرای آن سر هر کوچه و محله‏ای می‏ایستادند تا زنان را اذیت و آزار دهند و آن‏ها را دچار مشکل کنند و چنین خطری خانواده‏های مسلمان و زنان مسلمان را تهدید می‏کرد، خداوند متعال برای دفع چنین مشکلی و عدم ایجاد هرج و مرج در جامعه ی اسلامی، زنان مسلمان را به رعایت پوشش خود دستور می‏دهد تا منافقان آنان را بشناسند و بدانند که این زنان، اهل ایمان هستند و اهل فساد نمی‏باشند و جرأت نزدیک شدن به آن‏ها را نداشته باشند.

دستور چنین است: ای پیغمبر (صلی الله علیه وسلم) [قبل از هر کس] به همسران و دخترانت - زیرا اصلاح باید نخست از همسر یا همسران رهبر و سپس دختران او که به سن بلوغ و تکلیف می‏رسند، شروع شود - سپس به زنان مؤمنین بگو: وقتی از خانه بیرون می‏روند لباس‏های بلند خود را بپوشند تا تمام بدنشان را بپوشاند که این امر باعث می‏شود شناخته شوند و مردم بدانند که آن‏ها مؤمن هستند و اهل برنامه‏های جاهلی نیستند و دیگر از سوی منافقان مورد اذیت و آزار قرار نگیرند. پس از آن می‏فرماید: خداوند غفور و رحیم است. [یعنی] اگر قبلاً این کار را انجام نداده‏اند خداوند «غفور» است و از گناهانشان چشم‏پوشی می‏کند. و «رحیم» است به شرطی که از این به بعد این دستور را اجرا کنند و به آن عمل نمایند. او - جلّ جلاله - با مهربانی خود، پاداش و جزای اعمال خوب و پسندیده‏ی آن‏ها را خواهد داد.

با توجه به آن‏چه بیان شد، بر هر زن مسلمان واجب است هنگام بیرون رفتن از منزل یا اگر در خانه بود و فرد نامحرمی در آن‏جا وجود داشت، پوشش بلندی بپوشد به‏طوری که بدنش را از گردن تا انگشتان پاهایش بپوشاند و جز دستهایش جای دیگری بیرون نباشد. دقیقاً آن‏گونه باشد که در نماز می‏ایستد. قسمت سر و گردن در آیه‏ای دیگر توضیح داده خواهد شد .

لباس و پوشش اسلامی باید به اندازه‏ای باشد که تمام بدن را بپوشاند و در همان حال نباید نازک باشد و رنگ پوست بدن نمایان باشد و علاوه بر این پوشش نباید به گونه‏ای باشد که توجه دیگران را به خود جلب کند. لباسی معقولانه است که بدن را بپوشاند و به دیگران نشان دهد که صاحب چنین پوششی زنی است محترم و اهل فساد و... نیست.

همین لباس کُردی که زنان کُرد می‏پوشند، لباسی مناسب است. البته در برخی از شهرهای کردستان لباس‏هایی پوشیده می‏شود که حجم بدن را نشان می‏دهد که لباس و پوششی مناسب نیست.

پوشش باید به گونه‏ای باشد که بدن را بپوشاند؛ اما اگر قسمت‏های گردن را نپوشاند، راه و چاره این است که روسری یا مقنعه به اندازه‏ای بزرگ باشد که این قسمت را نیز بپوشاند.

● مسئله‏ی حجاب در سوره‏ی «نور»

برای تکمیل بحث حجاب به دو آیه در سوره‏ی »نور« نیز مراجعه می‏کنیم و آن‏ها را توضیح می‏دهیم؛ سپس به امید خدا به چند مسئله‏ی دیگر در این زمینه اشاره خواهیم کرد.

«قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِمایَصْنَعُونَ» (نور؛۳۰) خطاب به پیامبر خدا - و هر مسلمانی که مشغول دعوت مردم به سوی خداست - می‏فرماید: به مردان ایمان‏دار بگو از نگاه‏های خود کم کنند و چشمان خود را فروگیرند و مشغول نظر به نامحرم نباشند و از آن نوع نگاه کردنی که از روی هوا و هوس است، دوری کنند و تنها زمانی اجازه‏ی نگاه کردن به نامحرم را دارند که نیاز و ضرورت اقتضای آن را داشته باشد؛ مثلاً: مشغول تدریس و آموزش است و باید گاه گاهی به مخاطب بنگرد تا توجه او را به مطلب جلب کند، یا نگاه کردن و معاینه‏ی پزشک به بیمار و مسایلی از این قبیل که در این موارد نیز باید نگاهش نگاهی پاک باشد و به دور از هر خیال و قصدی باشد که شایسته‏ی فرد مسلمان نیست.

- ای پیامبر! - به آنان بگو شرمگاه و عورت خود را نگهدارند و خود را دچار اعمال حرام نکنند؛ زیرا چنین محافظتی سبب تکامل و رشد آن‏ها می‏شود و قطعاً خداوند به آن‏چه که انجام می‏دهند آگاه است و کاملاً خبر دارد. پس مواظب و مراقب اعمال خود باشند و این را بدانند که خداوند متعال به خاطر هر کاری که انجام می‏دهند آنان را محاکمه و محاسبه می‏کند .

«وَ قُلْ لِلْمُؤْمِنتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصرِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ» (نور؛۳۱) - ای پیامبر! - و به زنان مؤمن بگو از نگاه‏هایشان کم کنند (همانند مردان) و نیز شرمگاه و عورت خود را حفظ کنند، و از این که در این جهت دچار کارهای حرام شوند، بپرهیزند. بدیهی است تنها وقتی می‏توانند در این زمینه دچار گناه نشوند که مراقب و مواظب نگاه‏های خود باشند و بی‏دلیل و بدون ضرورت به نامحرم نگاه نکنندزیرا نگاهی که از روی هوا و هوس باشد، آغاز دچار شدن انسان به ایجاد ارتباط غیر مشروع با نامحرم است. به زنان مؤمن بگو:

«وَ لایُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها» (نور؛۳۱) زینت و آرایش خود را آشکار نکنند مگر آن مقدار و چیزهایی (زیور آلات) که پیداست. یعنی آن‏چه غیر عمد بیرون و نمایان است.

در آیه‏ی قبل (احزاب؛۵۹) فرمود: زنان وقتی از منزل بیرون می‏روند خود را آرایش نکنند. در این‏جا می‏فرماید: زنان زینت و آرایش خود را آشکار نکنند مگر آن زینت‏هایی که خود به خود و بدون اراده و دخالت آنان آشکار است. در توضیح این دو آیه باید گفت: زینت و آرایش زن، دو گونه است؛ قسمتی زینت و آرایشی که بدون دخالت و خواست زن و خود به خود ظاهر است؛ مانند: انگشتری یا سرمه‏ی چشم و هر زینتی که بر دست و صورت زن است و ظاهر و آشکار است. نوع دیگر زینت و آرایشی است که در دست و صورت نیست و اگر زن خود نخواهد به راحتی پوشیده می‏شود. بر زن مسلمان واجب است در برابر افراد نامحرم به گونه‏ای ظاهر شود که جز آن زینت‏هایی که خود به خود آشکار است و بدون دخالت او نمایان است و مخفی کردن و پوشاندن آن ممکن نیست یا او را دچار تکلف می‏کند، بقیه‏ی زینت‏ها را مخفی کند.

البته زدن برخی از رنگ‏ها بر دست و صورت به طوری که افراد نامحرم آن‏ها را ببینند و جلب توجه کند، جایز نیست؛ مثلاً: زنی می‏خواهد به بازار برود و رفتنش هم ضروری است. در چنین مواردی نباید قبل از بیرون رفتن دست و صورتش را رنگ بزند؛ در حالی که می‏داند رنگِ استعمال شده هنگام بیرون رفتن به راحتی پاک نمی‏شود و توجه مردم را به خود جلب می‏کند.. آرایش کردن خود و در برابر نامحرم قرار گرفتن با ایمان به خدا منافات دارد و زن مؤمن هرگز دست به کاری نمی‏زند که با ایمانش منافات داشته باشد.

«وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ» (نور؛۳۱) و روسری‏هایشان را به گونه‏ای بر سرشان آویزان کنند که سر و گردن و یقه‏هایشان را بپوشاند.

در آیه‏ی قبل (احزاب؛۵۹) بیان شد که زن مسلمان وقتی از خانه بیرون می‏رود، یا با فردی نامحرم روبرو می‏شود، باید لباس و پوشش بلندی با شرایطی که ذکر شد، بپوشد. در این آیه نیز بر زنان مؤمن واجب می‏کند که روسری را به گونه‏ای بپوشند که سر و گردنشان را بپوشاند. بنابراین تنها جایی که پوشیده نمی‏شود صورت و دست‏ها تا مچ است. دقیقاً همانند حالتی که زن مسلمان باید در نماز داشته باشد. یکی از حکمت‏های پوشش و ظاهر زن مسلمان در نماز این است که با رعایت پوشش در برابر خدا، عادت کند که در برابر دیگران (افراد نامحرم) آن‏گونه باشد. نکته‏ی دیگر این که، زن مسلمان باید در پوشیدن جورابش نیز دقت کند. چون پوشیدن پا نیز واجب است؛ پس نباید از جوراب‏های نازک استفاده کند.

خلاصه مطلب این که: زن مسلمان موظف است در برابر افراد نامحرم، تمام بدنش، جز دو دست تا مچ و صورتش را بپوشاند. و بر او واجب است که در پوشیدن لباسهایش نیز دقت کند و نباید چیزی بپوشد که توجه دیگران را به خود جلب کند.

● افرادی که محرم زن هستند

«وَ لایُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوراتِ النِّساءِ» (نور؛۳۱) [زنان نباید غیر از آن آرایش و زینتی که عمدی نیست و خود به خود آشکار است]، زینت و آرایششاش را برای افرادی جز شوهرانشان، پدرانشان، پدر شوهرانشان، پسرانشان، پسر شوهرانشان [از زن دیگر]، برادرانشان، پسران برادرانشان، پسران خواهرانشان، زنان [هم‏کیش] خودشان، کنیزانشان، و مردانی که تابع اهل خانه هستند - همانند افراد خدمتکار - و بچه‏هایی که هنوز به سنی نرسیده‏اند که به مسایل زنان فکر کنند و آن مسایل توجه آنان را به خود جلب کنند. - همانند بچه‏های شش، هفت یا هشت ساله و پایین‏تر از آن.- آشکار کنند.

در توضیح آیه بیان چند نکته ضروری است:

۱) در مورد معنی کلمه‏ی «نِسائِهِنَّ» باید گفت: آیه به این مطلب اشاره دارد که زنان مسلمان باید با برخی از زنان دیگر روابط مخصوص زنانه نداشته باشند. آن‏ها نباید مسایل زنانه‏ی خود را با هر زنی به صرف این که زن است در میان بگذارند و آرایش و زینت خود را در برابر هر زنی آشکار و نمایان کنند. تنها زنانی محرم آن‏ها هستند که با آن‏ها آشنایی کامل دارند و به آن‏ها اعتماد و اطمینان دارند، و از این که مسایل خصوصی از جمله زینتشان را با افراد نامحرم در میان بگذارند، مطمئن هستند و اگر قسمتی از بدنشان را دیدند از توصیف آن برای دیگران هراسی ندارند و...

بر زن مسلمان مشکلی نیست که زینتش در برابر چنین زنانی آشکار شود. یعنی چنین زنانی محرم او هستند؛ اما جایز نیست که زینتش را در برابر زنان غیر مسلمان و زنانی که نمی‏داند از لحاظ اخلاق و رفتار چگونه هستند، آشکار کند. یعنی باید با این گونه زنان هم‏چون مردان نامحرم برخورد کند و جز صورت و دستانش تا مچ‏ها در برابر آن‏ها نمایان نباشد. این مطلبی است که متأسفانه در میان مسلمانان بسیار غریب و ناشناخته است.

۲) در مورد کنیز نیز باید بگوییم: در زمان گذشته وجود کنیز در بسیاری از خانه‏ها رسم بوده است و چون کنیز با افراد خانواده بسیار روابط نزدیکی داشته‏بنابراین آنان را نیز جزو محرم زن قرار داده است.

۳) این که می‏گوییم زنان مشکلی نخواهند داشت که زینتشان را در برابر محرم هایشان نمایان کنند به این معنی است که زن مسلمان اگر در برابر پدرش یا...روسریش را کاملاً بر سر نیندازد، یا کمی از موهایش دیده شود، یا دستش را به طور کامل نپوشاند و کمی از بازویش دیده شود، یا جوراب نپوشد، یا مقداری از گردن یا سینه‏اش بیرون باشد - تا این حد و حدود - مشکلی نیست. منظور این نیست که زن مسلمان می‏تواند نزد یکی از افراد محرم که بیان شدند، به طور کامل روسری بر سرش نگذارد یا می‏تواند گردنش کاملاً نمایان باشد. این‏گونه ظاهر شدن زن در برابر افراد محرم اگر چه توجه آن‏ها را به خود جلب نمی‏کند؛ اما چه بسا آنان را به فکر زنان دیگر بیندازد، به‌خصوص برادر یا برادرزاده یا خواهرزاده زن که افرادی جوان هستند. این افراد با دیدن چنین پوشش‏هایی به فکر دیگران می‏افتند و این گونه دچار انحراف می‏شوند.

۴) در مورد اهل خانه یعنی افرادی هم‏چون خدمتکار، باید گفت: این افراد چون تابع اهل خانه هستند و همیشه با آنان زندگی می‏کنند، به جایی رسیده‏اند که با چشم بد به زنان آن خانه نمی‏نگرند و به خود اجازه نمی‏دهند که به آنان خیانت کنند. البته این افراد باید به حدی رسیده باشند که نیاز جنسی در وجودشان نمانده باشد و به قول معروف دلشان مُرده باشد. یعنی به حدی پیر شده باشند که دلشان مُرده و دیگر به زنان و آن‏چه مربوط به آنان می‏شود توجّهی نکنند.

۵) زنان برای همسران خود هر گونه که بخواهند می‏توانند ظاهر شوند و در این مورد هیچ محدودیتی نیست.

● پوشیدن کفش‏های مناسب

به ادامه‏ی تفسیر آیه برمی گردیم.

«وَ لایَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِنَّ» (نور؛۳۱) و پاهایشان را به گونه‏ای بر زمین نکوبند یا به چیزی نزنند که اگر آلات زینتی در پا داشتند، صدای آن توجه مردم را به خود جلب کند.(۷۶) زنان باید لباسشان به حدی بلند باشد که تمام قسمت پایین بدنشان را نیز بپوشاند و مقدار کمی از پاها که باقی می‏ماند نیز باید به وسیله‏ی جوراب پوشانیده شود.

چیزی که امروزه می‏توان در این زمینه به آن اشاره کرد، کفش‏های پاشنه بلند است که هنگام راه رفتن ایجاد صدا می‏کند و توجه دیگران را جلب می‏کند. پوشیدن چنین کفش‏هایی همان حکم پوشیدن زیورآلاتی را دارد که در آیه به آن اشاره شده است. زن مؤمن و مسلمان حقّ ندارد از این نوع کفش‏ها استفاده کند.

«وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمیعاً أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (نور؛۳۱) آن‏چه بر همگان مشخص است این که هیچ مؤمنی به طور کامل دستورات گفته شده را انجام نداده‏است؛ این‏جاست که خداوند متعال می‏فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‏اید!

همگی به سوی خدا باز گردید و توبه کنید تا به رستگاری و خوشبختی دست یابید.

● خلوت کردن با افراد نامحرم

یکی دیگر از کارهای غیر شرعی که در این‏جا باید مطرح شود و از نظر به نامحرم خطرناک‏تر است، مسئله‏ی خلوت کردن با نامحرم است. خلوت کردن با نامحرم؛ یعنی این که زنی با مرد نامحرمی در جا و مکانی باشد که در آن‏جا یکی از محرم‏های او وجود نداشته باشد. از خلوت کردن با خویشاوندان غیرمحرم بسیار نهی شده است؛ به ویژه خلوت کردن با نزدیکان همسر هم‏چون برادر شوهر. از پیامبر خدا (صلی الله علیه وسلم) در مورد خلوت کردن زن با برادر شوهرش پرسیده شد. ایشان‏ (صلی الله علیه وسلم) در جواب فرمودند: آن مرگ است و خطر آن بسیار بیشتر از خلوت کردن با افراد دیگر است.

نویسنده‌: استادشهید ناصر سبحانی