پنج کیلومتر تا بهشت; به چه هزینه ای

چند سال است که سریال های تلویزیونی توسط ارواح سرگردان به تسخیر در آمده است بررسی هر چند گذرای اکثر قریب به اتفاق سریال های مذهبی رسانه ملی با رویکردهای دینی و مذهبی و در راس همه آن ها سریال پنج کیلومتر تا بهشت به کارگردانی آقای افخمی که در ماه مبارک رمضان امسال از شبکه یک سیما پخش می شود نیازمند تعمق ژرف و در عین حال آشنایی حداقل سطحی با پاره ای از موضوعات و مباحث دینی, مذهبی و اسلامی است

چند سال است که سریال های تلویزیونی توسط ارواح سرگردان به تسخیر در آمده است. بررسی هر چند گذرای اکثر قریب به اتفاق سریال های مذهبی رسانه ملی با رویکردهای دینی و مذهبی و در راس همه آن ها سریال "پنج کیلومتر تا بهشت" به کارگردانی آقای افخمی که در ماه مبارک رمضان امسال از شبکه یک سیما پخش می شود نیازمند تعمق ژرف و در عین حال آشنایی حداقل سطحی با پاره ای از موضوعات و مباحث دینی، مذهبی و اسلامی است. بنابراین قبل از پرداختن به مبحث اصلی یادداشت حاضر، بیان مقدمه ای کوتاه و تامل برانگیز در رابطه با دین و مذهب ضروری می نماید. بنابراین هدف از بیان این مسائل آزرده خاطر ساختن جناب آقای افخمی نیست بلکه ذکر برخی از حقایقی است که در حال سپرده شدن به دست فراموشی است. گرایش به مذهب از دیرباز با نیازهای روحی، عاطفی و اخلاقی انسان ها پیوندی عمیق داشته است.

در واقع انسان ها از طریق مذهب کوشیده اند تا به بسیاری از مسائل و موضوعات وجدانی ، متافیزیکی و اخلاقی پاسخ دهند. توضیح برخی پدیده های اجتماعی در پرتو دین و اعتقادات مذهبی، جامعه را همواره با مشکلات متعددی روبرو ساخته است زیرا درباره دین و مذهب که از زندگی انسان ها جدا نیست و با زندگی جمعی و فردی بشری ارتباط تنگاتنگ داشته، برای سعادت و تعالی وجود آدمی در زندگی دنیوی و اخروی به وجود آمده است، بررسی این پدیده های اجتماعی و ارزشی از طریق مذهب نیز نباید کار چنان آسوده ای باشد که هر کسی بتواند از عهده آن برآید. ورود به چنین عرصه هایی و توضیح پاره ای از مسائل اجتماعی، ارزشی یا هنجاری و... به وسیله مذهب قاعدتا نیازمند تخصص و تبحر افراد در حوزه های متعدد دینی- مذهبی است در غیر این صورت بروز رفتارها و اعمال غیرآگاهانه و ناشیانه که فاقد مبانی عقلانی و تاریخی باشند آسیب های مختلفی برای جامعه در پی خواهد داشت همچنان که در طول تاریخ اسلام از این دست آسیب ها به دنبال اعمال ناشیانه عده ای مکرر مشاهده نموده ایم. در مقابل اشخاصی هم که از سر دلسوزی با تکیه بر عقل نقاد و استفاده از شیوه های علمی و با تمسک بر روایات و احادیث مستند دینی می کوشند تا افسانه ها و خرافات رایج و بوجود آمده از این طریق را نقد و بررسی نموده و در مقابل آن ها ایستادگی کنند، متاسفانه خود متوجه انتقادات و مخالفت های دو چندانی می شوند.

نقدها را بود آیا که عیاری گیرند-" تا همه صومعه داران پی کاری گیرند.اسلام از بدو طلوع خود در طی ۱۴ قرن گذشته، از جایگاه ویژه ای در مقایسه با تمامی ادیان الهی از جمله مسیحیت و یهودیت ،در بین جوامع مختلف بشری برخوردار بوده است.تقدس عقلانیت و تقوا و تعهد توام با علم و معرفت و آگاهی جهت گرایش درونی و بیرونی افراد به این دین انسان ساز الهی، از جمله متغیرهای برجسته ای بوده است که سبب گردیده تا اسلام در مقایسه با سایر ادیان و مکاتب الهی از اولویت و ارجحیت اساسی و پایه ای برخوردار در بین جوامع بشری باشد. بدین خاطر است که پیامبر اسلام(ص) در حدیث بسیار مهمی "علما و اندیشمندان و متفکران امت خود را از پیامبران قوم بنی اسرائیل برتر و والاتر" می داند. سریال پنج کیلومتر تا بهشت که از اولین روزهای ماه مبارک رمضان پخش شده و همزمان با پایان این ماه پرفضیلت رو به اتمام است از جمله برنامه های تلویزیونی است که از ابعاد مختلف دینی و عقلی قابل نقد و بررسی می باشد، همچنانکه در طول این یک ماه از نواحی مختلف دینی، مذهبی، حوزوی و به طور مستقیم یا غیر مستقیم از جانب برخی مراجع عظام تقلید نیز مورد انتقاد قرار گرفته است.

کاملا مشخص است که کارگردان محترم این سریال، انصافا در تهیه آن زحمات بسیاری را تقبل نموده و سبب پر شدن اوقات فراغت مردم عزیز و روزه دار در این شب های پرفضیلت و ایام مبارک شده است بنابراین از این جنبه قابل تقدیر و سپاسگزاری است اما این تمام ماجرا نیست وبه تنهایی در بررسی ارزشی یک سریال تلویزیونی آن هم با رویکرد مذهبی که در پی جذب حداکثری مخاطب بویژه گروه های جوان باشدکافی نبوده بلکه مسائلی مهمتر و تعیین کننده تر از آن نیز در ارزیابی کیفیت این یک سریال قطعا می تواند وجود داشته باشد. با توجه به اینکه بینندگان محترم اطلاع کافی و درخور بررسی از جزئیات این سریال داشته و با کم و کیف آن به طور کامل آشنا هستند بنابراین از پرداختن به ریزه کاری های آن به دلیل پرهیز از اطاله کلام خودداری می شود. ارزیابی نگارنده در رابطه با سریال پنج کیلومتر تا بهشت این است، که هدف نهایی دست اندرکاران و کارگردان محترم این سریال از تهیه و پخش این مجموعه تلویزیونی در واقع چیزی جزتبلیغ و اشاعه ارزش های اسلامی و آرمان های دینی در بستر جامعه نبوده است که طبیعتا وظیفه هر مسلمانی نیز براساس آموزه های اسلامی و احادیث نبوی باید چنین باشد اما با شیوه های درست و عقلانی بدون اینکه مردم دچار خرافه پرستی و افسانه سرایی شوند.

اما سوالاتی که مسلما در اینجا به ذهن هر بیننده ای خطور می کند و نیاز به صریح ترین پاسخ ها بدون اینکه توجیهی غیرمنطقی صورت گیرد، بخصوص از جانب دست اندرکاران این سریال و سریال هایی به مانند "پنج کیلومتر تا بهشت" دارد که تک تک این پرسش ها در جای خود حائز اهمیت فراوان بررسی بوده و پاسخ به آن ها باعث شفافیت و رفع شبهات فراوان می باشد. این موضوع مهم است که دفاع از دین و تبلیغ و اشاعه فرهنگ اسلامی و مبانی دینی و هنجارهای اجتماعی به چه بهایی باید صورت گیرد وچه کسانی این بها را باید پرداخت کنند؟ آیا با دست زدن به پیش پا افتاده ترین مسائل و موضوعات به معنای دقیق کلمه، از قبیل عشق و عاشقی آن هم به صورت تخیلی و خالی از خرد و اندیشه و بار عقلانی در یک فضای مجازی که در بطن و متن خود هنجارشکنی را در جامعه رواج و ارزش های اصیل جمعی را شدیدا زیر سوال می برد آیا با این قبیل امور حساب نشده می توان ایده های ناب مذهبی را در جامعه اشاعه داد؟آیا به مفهوم واقعی کلمه می توان با "ضدارزش ها" از "ارزش ها" دفاع نموده و آن ها را در سطح جامعه آن هم یک جامعه اسلامی بسط و گسترش داد؟آیا می توان صرفا با ارائه یک نمای شیشه ای آن هم به صورت کاملا غیرکارشناسانه و بدون اینکه مشورتی با اصحاب فن و متخصصان مسائل دینی و فقهی و فلسفی در این زمینه انجام شود، به جای یک تصویر واقعی و سازنده آن هم در ارتباط با مهمترین و حساس ترین موضوعات زندگی بشری یعنی اعتقادات دینی که با سرتاسر زندگی آدمی از بدو تولد تا موقع مرگ لحظه به لحظه ارتباط تنگاتنگی داشته، خواسته یا ناخواسته با سمت و سو دادن به زندگی فردی و جمعی ماهیت وجودی انسان و جامعه را شکل داده و ساماندهی می کند می توان از مذهب دفاع نموده و ارزش ها و هنجارهای اسلامی و شیعی را در لایه های مختلف جامعه اسلامی رواج داد؟ فرمایش امام معصوم علی(ع) است که "مراقب افکارتان باشید که گفتارتان را شکل می دهند و مراقب گفتارتان باشید که رفتارتان را به وجود می آورند و مراقب رفتارتان باشید که شخصیت شما را شکل داده و آن را سازماندهی می کنند".

راساس این روایت افکار و اندیشه های آدمی سرآغازی است برای ساخته شدن شخصیت انسان ها. پس هر اندازه فکر و اندیشه از ماهیت ارزشی بالایی برخوردار باشد به تبع آن شخصیت فردی و اجتماعی شخص نیز از اصالت و سلامت بیشتری برخوردار خواهد بود. حالت برعکس آن یعنی دامن زدن به برخی افکار و اندیشه های چه بسا موهوم و نابخردانه نیز لزوما به شکل دهی قالب شخصیتی هنجارشکن و سردرگم در افراد و اشخاص منجر خواهند شد که صد درصد صدمات جبران ناپذیری را بر پیکره اعتقادات مردم وارد خواهد آورد که ممکن است در دراز مدت جامعه را دچار بحران های روحی- روانی و آسیب های اجتماعی کند. ما در رسانه ملی سریال های زیبایی هم داشته ایم که با توضیح جریانات تاریخی و اجتماعی صدر اسلام باعث روشنگری مردم مسلمان و آگاهی نسبت به مسائل تاریخی شده اند. اما صحنه پردازی هایی که در این سریال صورت گرفته به غیر از صحنه های جنایی آن که آن هم در قسمت های پایانی آغشته به توهم گرایی و افسانه سازی شده با هیچ کدام از رویکردهای عقلانی و اسلامی که در منابع مختلف دینی وجود دارد سازوار نبوده و از انطباق مفهومی و همبستگی ارزشی برخوردار نیست و تنها خروجی که این گونه صحنه سازی ها برای بیننده می تواند در بر داشته باعث همان حالت تاثری روحی است که در احساسات و عواطف باطنی فرد به وجود می آورد وغیر از این شاید خالی از ماحصل و نتیجه سازنده باشد.

دختر و پسری که در یک عالم ماورائی و فراطبیعی که هیچ کس نسبت به آنجا شناخت تجربی ندارد به سر می برند و به همین سادگی معادلات اجتماعی و رفتارهای روزمره انسان های زمینی را رقم می زنند با کدام رهیافت عقلی یا کدام آموزه و آیه یا روایت موثق اسلامی و قرآنی همخوانی دارد؟در اکثر قریب به اتفاق سریال های تلویزیونی ساخته شده ما همواره شاهد درگیری بین دو نفر دختر و پسر و ماجراهای عشق و عاشقی میان آن ها بوده ایم اما این صحنه های رمانتیک خالی از بار معنایی و مملو از بد آموزی و منافی ارزش های اسلامی گویا بدون واهمه به جهان ماورائی هم سرایت و رسوخ کرده و ارواح انسان ها را هم به خود درگیر ساخته است. این ها چه معنایی می توانند داشته باشند الا بی معنایی؟ پنج کیلومتر تا بهشت نه تنها آدمی را به بهشت نزدیک نمی کند بلکه با صحنه پردازی ها و داستان سرایی هایش انسان را از بهشت نیز دور می کنند. مگر نه این است که آینده برآیند ناگزیر گذشته و حال است و وضعیت و رفتارهای کنونی اشخاص رفتارهای آینده را شکل داده و سرنوشت آتی افراد را رقم می زنند؟ بنابراین آنچه که در گذشته کاشته ایم امروز درو کرده ایم و آنچه را که امروز بذرافشانی می کنیم در آینده درو خواهیم نمود. بنابراین اگر در این قبیل مسائل دقت نظر نداشته باشیم بی آنکه بخواهیم با دو دست خودآینده و آیندگان را نیز قربانی این بی دقتی های امروزی مان کرده ایم. چند سال است که برنامه های تلویزیونی ماه سراپا تفکر و تعقل و پرفضیلت رمضان در تسخیر ارواح سرگردان است؟ سوال این است که آیا این ارواح سرگردان واقعا می خواهند فرهنگ اسلامی و ارزش های دینی را ترویج کنند آن هم بوسیله توهمات و خرافات و افسانه ها و صحنه های رمانتیک که شدیدا با اصول دینی در تعارض و تضاد است؟! سرتاسر قرآن کریم مملو از آیاتی است که انسان را به تفکر و تدبر و تعقل در پدیده های طبیعی، اجتماعی و دینی تشویق و ترغیب می کند.

آیا با این دست سریال ها که قالبی زیبا و شیک دارند می توان در امور مربوط به مسائل طبیعی، اجتماعی یا اسلامی تدبرگرا بود در حالیکه بیش از هر چیز با به سخره گرفتن خرد و عواطف آدمی عقل را دچار آشفتگی می کنند؟! یک سریال و یک برنامه تلویزیونی قبل از آن که در صدد جذب حداکثری مخاطبان باشد باید برآمده از واقعیات اجتماعی بوده و در پی پاسخ به نیازهای اجتماعی، احتیاجات همگانی و رفع شبهات دینی باشد نه اینکه خود به انباشت نیازها و افزایش شبهات و ابهامات دامن بزند. از طریق به تصویر کشیدن موضوعاتی که ذره ای با اصول دینی و اسلامی همخوانی ندارند بلکه با آن به شدت در تعارض است نه تنها هرگز و تحت هیچ شرایطی نمی شود فرهنگ ناب، انسانگرا و سازنده اسلامی را در جامعه رواج دادبلکه در عوض با این کارها مردم نیز اعتقادات خود زده شده و دچار خرافه پرستی می شوند.

دفاع ناشیانه از اسلام و ارزش های دینی به نام فرهنگ و بالاتر از آن فرهنگ اسلامی ارزش گرایی نیست بلکه ارزش گریزی است. پر کردن اوقات فراغت مردم کار پسندیده و درخور تقدیری خواهد بود آن هنگام که بهینه و مثمر ثمر هم باشد و خروجی آن نیزباعث ترویج عقل گرایی و گرویدن به اسلام باشد نه ترویج عقل گریزی و روزمره گرایی. بنابراین باید در این قبیل برنامه ها و سریال ها سود و هزینهو ورودی و خروجی را توامان و هماهنگ با یکدیگر در نظر گرفته و متناسب با اصول و واقعیات پیش رفت.

نویسنده : حمید خوش آیند دولت آباد