وقتی اركان مدرسه می لرزد

زلزله یك پدیده طبیعی ناشی از لرزش ناگهانی و سریع زمین به دلیل ایجاد شكستگی و جابه جایی لایه های درونی آن است چنین لرزشی, می تواند منجر به تخریب و درهم شكستن ساختمان ها و پل ها, نشت گاز شهری و اختلال در شبكه برق و تلفن شود

● دانستنی های دانش آموزان برای آمادگی هنگام وقوع زلزله

‌زلزله یك پدیده طبیعی ناشی از لرزش ناگهانی و سریع زمین به‌دلیل ایجاد شكستگی و جابه‌جایی لایه‌های درونی آن‌ ‌است. چنین لرزشی، می‌تواند منجر به تخریب و درهم شكستن ساختمان‌ها و پل‌ها، نشت گاز‌ ‌شهری و اختلال در شبكه برق و تلفن شود. به همین دلیل در زلزله علاوه بر عوارض‌ ‌مستقیم ناشی از تخریب باید منتظر عواقبی همچون آتش‌سوزی، خفگی ناشی از گاز، انفجار‌ ‌و... نیز باشیم كه با توجه به موقعیت ایران به عنوان یك كشور زلزله‌خیز، اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود.

با توجه به قابل پیش بینی نبودن زمان دقیق وقوع زلزله، و كاستی‌ها و ضعف ساخت و سازهای شهرها و روستاها در مقابل بلایای طبیعی، تلاش برای ارتقای سطح آگاهی و مهارت آحاد جامعه هنگام وقوع و مواجهه با بحران‌های مخاطره آمیز پس ازایجاد زمین لرزه دارای اهمیت ویژه‌ای است. دانش آموزان یكی از گروه‌های آسیب پذیر در هنگام بروز زلزله‌اند و به علت خصوصیات ویژه آنان در جهت پذیرش و انتقال مفاهیم و اطلاعات، در فرایند مدیریت بحران نقش ویژه‌ دارند.

ارائه آموزش‌های پایه‌ای و ایجاد مهارت‌های لازم درباره خود امدادگری و دگرامدادگری هنگام بروز زلزله و پس از آن برای این گروه بسیار ضروری است. ظرفیت سازی‌ ‌و ایجاد آگاهی درباره زلزله و راه‌های مقابله با آن در دانش آموزان می تواند روند فرهنگ سازی جامعه در این زمینه را تسریع بخشد و در این رابطه ارائه آموزش‌های تئوری و عملی به خصوص در قالب آموزش كودك به كودك و آ موزش همسالان (در نوجوانان) می‌تواند موجبات آمادگی دانش آموزان را در مدرسه فراهم آورد.

● چهار مرحله مدیریت بحران

مدیریت بحران چهار مرحله دارد: كاهش خطرات، آمادگی، پاسخ، بازیافت‌ و بازسازی. كاهش خطرات و آمادگی مراحلی هستند كه قبل از وقوع حادثه انجام می‌پذیرند و پاسخ، بازیافت و بازسازی مراحل پس از وقوع حادثه هستند. كاهش خطر به منظور آن است كه هیچ خسارتی به بار نیاید.

آمادگی به معنی آن است كه برای زمانی كه مردم خسارت می‌بینند، چیزهایی از قبل آماده كرده باشیم. پاسخ به معنی تخلیه افراد یا نجات آنها هنگام وقوع حادثه است. بازیافت و بازسازی به معنای ساخت مجدد و یا بهبود محیط زیست اجتماعی و طبیعی نسبت به قبل از حادثه است. كارهای قبل از وقوع زلزله (كاهش خطرات و آمادگی) بسیار مهم هستند و مساله كاهش خطرات باید بیش از مراحل دیگر مدیریت بحران در جامعه جدی تلقی شود.

دانش‌آموزان می‌باید با فرآیند مدیریت بحران آشنا شوند، زیرا دستیابی به موفقیت و پیامدهای مورد انتظار در این فرایند بیش از پیش منوط به مشاركت و درگیر كردن همه افراد است. مشاركت فعالانه دانش‌آموزان زمان مواجهه با زلزله و پس از آن می‌تواند تبعات مخاطره‌آمیز زلزله را كاهش دهد. مدارس در زمان بروز بحران دارای اهمیت فراوانی هستند و به دانش‌آموزان امكان تحمل و سازگاری با بحران را می‌‌دهند و آنان را در بهبود ساختار روان شناختی خویش یاری می‌بخشند.

به منظور ایجاد آمادگی در دانش‌آموزان و بهره گیری ازمشاركت عملی آنان هنگام بروز زلزله لازم است در خصوص مبانی زیر آموزش‌های لازم به این گروه ارائه شود.

●‌ آشنایی با علائم اولیه زلزله

▪‌ تاریخچه زلزله در ایران (مانند زمان وقوع، تعداد تلفات، دلایل مرگ ومیر بعد از وقوع زلزله، میزان خسارات وارد شده به خانه‌ها، تاسیسات، حمل و نقل و رفتار مردم هنگام مواجهه با زلزله و پس از آن...)

▪ انواع بحران‌های ایجاد شده هنگام و پس از وقوع آن (بحران روانی، بحران مربوط به امنیت غذایی...)

▪ شناخت نقاط امن و غیرامن مدرسه (نقاط امن مانند: چهارچوب در، زیر میز، دور از شیشه‌ها و پنجره‌ها، دور از وسایل قابل سقوط مانند گلدان‌ها، قفسه‌ها و فایل‌ها و نقاط غیرامن مانند: زیر پنكه‌های سقفی، كنار دیوارهای خارجی، زیر اجسام قابل سقوط، كنار شیشه‌ها و پنجره‌ها.)

▪ شناخت راه‌های خروجی (توجه داشته باشیم راهروها و راه‌پله‌ها از وسایل غیرضروری كه ممكن است زمان وقوع زلزله راه را مسدود كنند، تخلیه شوند.)

● آشنایی با نحوه ایمن سازی غیرسازه‌ای

▪ پنجره‌ها و درهای شیشـه‌ای بزرگ باید به وسیله چسب‌های بی رنگ به صورت ضربـدر و در صورت امكان با سلفون‌های چسبی تقویت شوند.

▪ چراغ‌های آویز، تابلوها، تخته سیاه‌ها، فایل‌ها، قفسه‌ها و... باید در جای خود محكم شوند.

▪ سیم كشی‌های برق و یا لوله كشی‌های گاز و آب، كلید و شیرهای اصلـی آنها باید بررسـی و نواقص احتمالـی ‌آنها برطرف شود.

▪ مواد شیمیایی و سمی قابل احتراق در آزمایشگاه باید در قفسه‌های قفل دار و طبقات پایین قرار گیرند.

▪ وسایل بزرگتر باید در طبقات پایین‌تر قفسه‌ها جای داده شوند.

▪ در آزمایشگاه و كتابخانه، قفسه‌ها با بست‌های L مانند باید به دیوار محكم شوند و درصورت امكان، جلو كتاب‌ها به‌وسیله میله یا نرده بسته شود.

▪ كامپیوترها، دستگاه‌های چاپ و تكثیر و نظایر آن با بست‌های مناسب باید محكم شوند.

● اقدامات قبل از زلزله

▪ آموزش همكاری با والدین در ساماندهی نقاط خطر سازمنزل زمان زلزله .

▪‌ آشنایی با كیف تجهیزات و لوازم امداد و نجات و نحوه استفاده از آنها (وسائل ضروری مانند: باند، گاز استریل، بتادین، چسب زخم، پماد سوختگی، پماد زخم، رادیوی كوچك، باتری، چراغ قوه، بسته كوچك خشكبار، كنسرو غذا، شیشه آب، سوت، یك بیلچه كوچك...) و تعیین محل جعبه كمك‌های اولیه.

▪‌ آشنایی با كمك‌های اولیه و احیای قلبی- تنفسی.

▪‌ آموزش مسوِولیت‌پذیری در زمان وقوع زلزله.

▪‌ آموزش عملكرد هنگام بروز (حفظ خونسردی، پناه گرفت در محل‌های امن تعیین شده، شناخت روش‌های تخلیه افراد هنگام بروز زلزله و حمایت روانی و جسمی از كوچك‌ترها....)

▪‌ ارائه شماره تلفن مراكز درمانی و امدادی در دسترس و معرض دید دانش‌آموزان به شكل نصب در تابلوی اعلانات.

▪‌ تهیه تراكت، روزنامه‌دیواری و پلاكارد در مدرسه و نصب آنها در معرض دید دانش آموزان.

▪‌ آموزش مهارت انتقال مفاهیم آموزش دیده به خانواده از سوی دانش آموزان.

● اقدامات بعد از وقوع زلزله

به دانش آموزان توصیه‌ ‌كنید، در صورت نجات پیدا كردن از زلزله اگر داخل ساختمان هستند:

▪ آرامش خود را حفظ و دیگران را به آرامش دعوت كنند.

▪‌ باید به آنان تاكید شود كه وجودشان برای امداد رسانی مورد نیاز است.

▪‌ متوجه پس‌لرزه‌ها باشند و بعد از اتمام لرزش برای شروع به حركت در محل دقت كنند تا صدمه نبینند. پس‌لرزه‌ها می‌توانند باعث فرو ریختن نقاط آسیب دیده شوند.

▪‌ از راه رفتن روی آوار خودداری كنند و در صورتی كه صدایی از زیر آوار می‌شنوند، با استفاده از هر چه در اختیار دارند، نسبت به علامت گذاری محل صدا در همان لحظه اقدام كنند، چرا كه ممكن است آن صدا دیگرشنیده نشود و مجروح زیر آوار از حال برود یا بیهوش شود. سپس باید نیروهای امدادی را خبر كنند.

▪ ضمن كمك به دوستان و دانش آموزان كوچكتر باید محل را سریعا ترك كنند. متذكر شوید كه به طرف راه‌های خروجی هجوم برده نشود، زیرا ممكن است پله شكسته یا مسدود باشد.

▪ سلامت خود و دوستانشان را سریعا به اطلاع مسوولان مدرسه برسانند.

▪‌ برای همكاری با مسوولان مدرسه جهت كمك رسانی به مجروحان سریعا به گروه امدادرسانی شتافته، باید از آموزش‌هایی كه برای كمك‌های اولیه فرا گرفته‌اند، با خونسردی استفاده كنند و در این خصوص با مسوِولان مدرسه هماهنگ باشند.

▪‌ به دانش‌آموزان باید توصیه شود كه با امدادگران همكاری كنند ولی مانع كار آنان نشوند.

▪ به سیم و كابل برق دست زده نشود.

▪‌ به پیام‌هایی كه درباره زلزله از رسانه‌ها اعلام می‌شود گوش فرا داده شود.

▪ مواد غذایی یا آب آشامیدنی روباز كه نزدیك شیشه‌های خرد شده قرار دارند مصرف نشود.‌

سپیده رضاپورلاكانی