بورس چیست

بخش مالی اقتصادی هر كشور تامین كننده منابع مالی و فعالیتهای حقیقی اقتصادی محسوب می شود

بخش مالی اقتصادی هر كشور تامین‌كننده منابع مالی و فعالیتهای حقیقی اقتصادی محسوب می‌شود كه به دو بخش تقسیم می‌گردد :

۱) بازار پولی كه عمدتا توسط نظام بانكی یك كشور اداره می‌شود كه مهمترین كاركرد آن تامین اعتبارات كوتاه مدت است.

۲) بازار سرمایه كه كاركرد اصلی آن تامین مالی بلند مدت مورد نیاز در فعالیت‌های تولیدی و خدماتی مولد می‌باشد .

بورس یك نهاد سازمان یافته‌ای است كه از جمله نهادهای عمده و اساسی در بازار سرمایه محسوب می‌شود و در كنار سایر موسسات و سازمانها ، وظایف چندگانه‌ای را برعهده دارد .

كاركردهای اساسی بورس مدیریت انتقال ریسك و توزیع آن، شفافیت اطلاعات، كشف قیمت، ایجاد بازار رقابتی و همچنین یكی از كاركردهای مهم آن جمع آوری سرمایه‌ها و پس اندازهای كوچك برای تامین سرمایه مورد نیاز فعالیتهای اقتصادی است .

تاریخچه تاسیس اولین بورس به اواخر قرن چهارده و اوایل قرن پانزده در كشور هلند بر می‌گردد. اما بورس به صورت مدون از دو قرن پیش شروع به فعالیت كرده است در حال حاضر با پیشرفت تكنولوژی و استفاده از ابزارهای الكترونیكی بیشتر معاملات در بورس از طریق رایانه صورت می‌گیرد.

مهمترین مامویت بورس كالایی بر اساس گزارشات آنكتاد كمك به ساماندهی و اصلاح ساختار بازار محصولات بخش كشاورزی از طریق شفافیت اطلاعات، كشف قیمت، توزیع ریسك و سیالیت در معاملات و همچنین تامین منابع مالی مورد نیاز فعالان بخش كشاورزی از طریق توسعه بازار سرمایه است كه اولی در كشورهای درحال توسعه و دومی در كشورهای پیشرفته و صنعتی ملاك عمل قرار می‌گیرد .

● بورس كالا چیست؟

بورس كالا (Commodity Exchamge) یك بازار متشكل و سازمان یافته‌ای است كه بطور منظم كالای معینی با ساز و كاری خاص مورد معامله قرار می‌گیرند . امروزه طبقه‌بندی‌های متعددی برای یك بورس كالایی وجود دارد. اما گسترش بازارهای بخش مالی و حقیقی اقتصاد سبب شده چندین نوع از بررسیها در قالب یك تشكل متمركز قرار داشته باشند. عموما بورس‌های كالایی را در مقابل بورس‌های اوراق بهادار و بورس‌های اسعار تعریف می‌كنند. به عبارتی هر آن چیزی كه در زمینه:

۱) فلزات و مواد معدنی ( كانی ها )

۲) انرژی

۳) محصولات كشاورزی مورد مبادله قرار می‌گیرد در زمره بورس كالایی می‌گنجد .

● اهمیت قانونی بورس‌های كالایی

تا قبل از تصویب برنامه سوم، كشور ما برای راه اندازی بورسهای كالا با خلاء قانونی مواجه بود، تا اینكه دست‌اندركاران تدوین لایحه و قانون برنامه سوم توسعه جمهوری اسلامی ایران به تدوین و تصویب قانونی اقدام نمودند كه شروع یك سری تحولات با اهمیت اقتصادی را در عرصه مبادلات بازار ایفا خواهد نمود در ذیل به متن قانون در برنامه سوم توسعه اشاره می‌شود :

الف) نسبت به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح كشور در چارچوب قانون بورس بر اقدام كند .

ب) تمهیدات قانون لازم جهت قابل معامله نمودن سلیر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار، علاوه بر موارد مندرج در بند (۲) ماده (۱) قانون تاسیس بورس اوراق بهادار مصوب ۲۷/۲/۱۳۴۵ را فراهم كند .

ج) نسبت به ایجاد بورس كالا با همكاری دستگاه‌های ذیربط اقدام نماید.

در ادامه آن ماده ۱۱۳ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت وزارت جهاد كشاورزی را موظف نمود نسبت به راه‌اندازی بورس محصولات كشاورزی اقدام نماید واین قانون از ابتدای سال ۱۳۸۱ لازم اجراء بود .

● ابزارهای داد و ستد پذیر در بورس كالا

مهم‌ترین ابزار مشقه مورد استفاده در بورس كالا، قراردادهای آتی (Contract futures) و قرارداد اختیار معامله (Contract Option) است. در یك قرارداد آتی كه بین خریدار و فروشنده با واسطه‌گری شركت‌های كارگزاری منعقد می‌گردد نوع كالای مورد معامله، تاریخی كه كالا تحویل می‌شود، قیمت، مقدار، مشخصات كالا از قبیل نوع استاندارد، شاخص‌ها و ... نوشته می‌شود. در قراردادهای اختیار معامله (برگ اختیار معامله یك نوع اوراق بهادار است) دارنده آن حق دارد، كالا یا اوراق بهادار خاصی (مثل سهم شركت‌ها ) را ظرف مدت معینی به قیمت توافقی، معامله كند. برگهای اختیار معامله به دو دسته تقسیم می‌شوند :

۱) « برگ اختیار خرید»:

دارنده این برگ، حق دارد كالا یا سهام شركتی را به قیمتی مشخص در تاریخ معینی بخرد.

۲) « برگ اختیار فروش»:

دارنده این برگ، حق دارد كالا یا سهام شركتی را به قیمتی مشخص در تاریخ معینی بفروشد. البته در یك بورس كالایی نوظهور و یا شرایط خاص كالا می‌توان به صورت حراج حضوری و معاملات نقدی مبادله كالا را انجام داد .

● بورس كالا چه منافعی را به دنبال دارد

▪ شفافیت بازار: منظور شفافیت اطلاعات قیمت در بازار است. تصحیح ساختار بازار، منظور استفاده از بازار رقابتی است .

▪ استاندارد كردن: افزایش كیفیت كالاهای كشاورزی

▪ برخورداری تولیدكنندگان و تجار كالاهای كشاورزی از مزایای مرتب بر قوانین و مقررات حاكم بر بورس

▪ افزایش كارآیی بازاریابی یا بهبود شبكه توزیع و كاهش حاشیه بازاریابی

▪ تغییر الگوی كشت و افزایش توان تولیدی و توان صادراتی

▪ افزایش اشتغال در بخش كشاورزی

● گروه‌های بهره‌مند از بورس

استفاده از بورس در انحصار گروهی خاص در جامعه نمی‌باشد تمام افراد می‌توانند به طور مستقیم یا غیر مستقیم از بورس استفاده نمایند گروه‌های اجتماعی كه در بورس فعالیت دارند عبارتند از :

▪ تولیدكنندگان

▪ كارگزاران

▪ صاحبان صنایع فرآوری و تبدیل

▪ تجار

▪ مبادله‌گران تضمینی

▪ دلالان و واسطه‌ها

▪ بازارسازان

▪ اشخاص عادی و كسانی كه مایلند پس‌اندازهای خود را در این بازار به كار اندازند

● ساختار بورس

بورس زیر نظر نهاد واحد نظارتی كه معمولا سیاست‌های آن توسط بالاترین مراجع ذیربط دولتی درهر كشوراعمال می‌گردد كه با حضور و مشاركت فعال بخش خصوصی ایجاد می‌شود و اتاق پایاپای كه تضمین و تسویه قراردادها را بر عهده دارد از جمله مهم‌ترین بخش‌های آن محسوب می‌شود. فعالیت می‌كند علاوه برآن واحد نظارت داخلی (در داخل بورس) هیات بازرسین و داوری اركان اصلی ساختار بورس را تشكیل می‌دهند .

● بورس‌های كالایی در جهان

سابقه مدرن‌ترین بورس كالای جهان به محصول برنج در اوساكای ژاپن در قرن ۱۷ بر می‌گردد همچنانكه از منابع موثق مدرنترین بورس كالا به مبادلات آتی نقل می‌كنند. آپشن و فیوچر نیز در آمستردام هلند در قرن ۱۷ استفاده می‌شده است. بهر حال در جهان امروزی مبادلات آتی با یك ضرورت اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است و اكنون بورس‌های بزرگی در بیش از ۲۰ كشور جهان مشاهده می‌شود. كشورهای همچون آمریكا، انگلیس، آلمان، فرانسه، ژاپن، جمهوری كره، برزیل، استرالیا و سنگاپور و بسیاری كه از كشورهای در حال توسعه دارای بورس كالا هستند و این روند در یك دهه گذشته شدت بیشتری گرفته است .

در سال ۲۰۰۰ میلادی، نزدیك به ۲ میلیارد قرارداد از نوع آپش و فیوچیر در بورس‌های كالایی سراسر جهان مبادله شده است نسبت به سال ۱۹۹۹ حدود ۱۶ درصد افزایش نشان می‌دهد .