ترجمه ای از ۹ ترجمه

گفت وگو با اسماعیل سعادت, نویسنده و مترجم

اسماعیل سعادت، نویسنده، ویراستار و مترجم پیشکسوت کشور، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مدیر گروه دانشنامه زبان و ادب فارسی فرهنگستان و عضو شورای عالی ویرایش سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است.

ایزابل نوشته آندره ژید، عصر بدگمانی نوشته ناتالی ساروت، بخشی از سیر فلسفه در جهان اسلام به قلم ماجد و بخش هایی از تاریخ فلسفه، فقط برخی از ترجمه های اوست. او دو کتاب در کون و فساد و همچنین در آسمان را نیز از ارسطو به فارسی برگردانده است. حالا سعادت قصد دارد خطابه ارسطو را منتشر کند؛ کتابی که برای ترجمه اش از ۹ ترجمه انگلیسی، فرانسوی و عربی بهره گرفته و سه سال زمان صرفش کرده است. جز این، سعادت از سفارش مقاله های دو جلد پایانی دانشنامه زبان و ادب فارسی نیز خبر می دهد. گفت وگوی ما با این ادیب برجسته را در اینجا می خوانید.

تاکنون چهار جلد از دانشنامه زبان و ادب فارسی منتشر شده است. جلدهای بعدی در چه مرحله ای است؟

این دانشنامه قرار است در شش جلد منتشر شود. همان طور که گفتید چهار جلد آن منتشر شده و جلدهای پنج و شش را با هم دست گرفته ایم. یعنی مقالات دو جلد باقیمانده را برای صرفه جویی در وقت همزمان سفارش دادیم. قبلا در جلدهای پیشین این طور نبود، یعنی وقتی جلد۳منتشر شد، فقط مقالات جلد ۴ را سفارش دادیم، اما اکنون مقالات را تا پایان حرف «ی» سفارش دادیم.

اگر بخواهید در توضیح کوتاهی درباره دانشنامه زبان و ادب فارسی صحبت کنید، چه می گویید؟ این دانشنامه چطور کتابی است؟

به طور خلاصه هر جلد دانشنامه زبان و ادب فارسی کم و بیش ۷۵۰ صفحه است. این دانشنامه جامع مهم ترین اطلاعات فارسی در زمینه های رجال، کتب فارسی، دستورزبان، معانی و بیان، عروض و قافیه، قالب های شعری، سبک های ادبی، زبان های ایرانی، انواع ادبیات، ادبیات پیش از اسلام، اسطوره های ایرانی، اعلام، ادبیات معاصر و احوال ایران شناسان داخل و خارج از کشور است. در واقع دانشنامه مجموعه ای از آثار شاعران و نویسندگان است. مثلا مدخل فردوسی را داریم و به تبع آن شاهنامه را معرفی می کنیم، یا در مدخل نظامی آثار او مثل خمسه را معرفی کرده و بعد اصطلاحات کلی یا عروض و قافیه و معانی و بیان را مطرح می کنیم. همچنین قالب های شعری بررسی می شود که مثلا فلان شعر غزل است یا قصیده و اصلا غزل و قصیده چیست و انواع ادبیات بررسی می شود که مثلا این اثر متعلق به ادبیات غنایی است یا ادبیات نمایشی.

آیا نویسندگان و شاعران معاصر هم در دانشنامه جایی دارند؟

معاصران هم هستند، البته تا آنجایی که نویسنده و شاعر دیگر در قید حیات نباشد. در واقع کسانی در دانشنامه آمده اند که پرونده زندگی آنها بسته شده است. مثلا مرحوم دکتر حسن حبیبی که اخیرا فوت کردند در دانشنامه نبودند. حالا قصد داریم ذیلی درآوریم که در آن مدخل هایی را که نیاوردیم به آن اضافه کنیم. البته دانشنامه زبان و ادب فارسی یک دانشنامه شش جلدی مختصر است. اگر بخواهیم دانشنامه مفصل بنویسیم بیش از اینها می شود. ما صرفا اهم آثار و شخصیت ها را آورده ایم.

دانشنامه زبان و ادب فارسی با فرهنگ آثار یا فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی که انتشارات سروش منتشر کرده، چه تفاوتی دارد؟

فرهنگ آثار به نویسندگان، شاعران و ادبای غربی می پردازد. فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی به ادبای عرب و فارسی زبان توجه دارد، اما دانشنامه زبان و ادب فارسی علاوه بر این که صرفا به ادبا و شخصیت های زبان و ادب فارسی توجه دارد، شرح حال هم دارد.

جدای از بحث دانشنامه زبان و ادب فارسی که زیر نظر شما تدوین می شود، خودتان چه کاری را در دست تألیف یا ترجمه دارید؟

خودم بتازگی خطابه ارسطو را ترجمه کرده ام و آخرین نمونه اش را دیده و به ناشر تحویل داده ام و قرار است بزودی منتشر شود.

این اثر قبلا ترجمه شده بود؟

بله، قبلا ترجمه شده است. می دانید آثار ارسطو به هرزبانی چند بار ترجمه شده است. ترجمه قبلی خطابه در ایران از روی یک ترجمه انجام شده بود و متعلق به سال ها قبل است. من برای ترجمه جدید از روی چهار ترجمه فرانسوی، چهار ترجمه انگلیسی و یک ترجمه عربی آن را به فارسی برگردانده ام. بخصوص از روی آخرین ترجمه فرانسوی آن زیاد استفاده کرده ام. ترجمه من شرح و پانوشت هم زیاددارد.

خطابه ارسطو همان بوطیقاست؟

نه. عرب ها به آن ریتوریقا می گویند، انگلیسی ها و فرانسوی هم به آن رتوریک می گویند.

ترجمه آن چقدر طول کشید؟

مدت زمان زیادی صرف آن کردم. از حدود سه سال قبل در نظر داشتم آن را ترجمه کنم، ولی اول فقط یک ترجمه یافتم و هر چه کار جلوتر رفت ترجمه های زیادتری به دستم رسید و مصمم تر شدم.

سجاد روشنی