انزوای دیپلماسی ایالات متحده در قبال ایران

ری تكی كارشناس ارشد امور ایران در شورای روابط خارجی واشنگتن است مؤلف چندین جلد كتاب پرفروش در زمینه امور امنیتی و نظامی خلیج فارس در مقاله اخیر خود در روزنامه اینترنشنال هرالد ترایبیون اشاره ای دقیق و ظریف به ناكارآمدی دیپلماسی ایالات متحده در قبال مذاكرات هسته ای ایران و اروپا اذعان می كند

از تكی كه استاد كالج ملی جنگ آمریكاست بیش از این در گفت وگوی اختصاصی با همشهری دیپلماتیك نیز (پرش به آینده شماره ۴۲) به بیان عقاید و ارائه پیشنهادهای خود درباره پرونده فعالیت های هسته ای ایران، مذاكره با اتحادیه اروپایی و نقش بالقوه ای ایالات متحده در این مذاكرات پرداخت.

مقالات این تحلیل گر آمریكایی كه به زبان فارسی و عربی تسلط كامل دارد، در بسیاری از نشریات مهم آمریكا چون فارن افرز ، فارن پالسی، نشنال اینترست و مجله خاورمیانه منتشر می شود.

درحالی كه كنفرانس بازنگری «ان.پی.تی» در نیویورك پایان یافت، بحث فعالیت های هسته ای ایران همچنان مایه نگرانی است. كمال خرازی وزیر خارجه ایران در یك سخنرانی قاطع در جمع حاضران در این كنفرانس تأكید كرد: ایران، برای دستیابی به تمامی حقوق قانونی خود در عرصه تكنولوژی هسته ای همچون غنی سازی اورانیوم مصمم است.

این سخت شدن موضع ایران موجب شده است بسیاری از تصمیم سازان آمریكایی متقاعد شوند، مذاكرات هسته ای ایران و ۳ كشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان به زودی با شكست مواجه خواهد شد و زمان آن فراخواهد رسید تا با ارجاع پرونده فعالیت های هسته ای ایران به شورای امنیت در انتظار اعمال تنبیهی از جانب این شورا بود. اما نكته این جاست كه واقعا این احتمال وجود دارد كه دیپلماسی غرب به شكل گیری توافقی دوطرفه با ایران بیانجامد.

واقعیت این است كه صرف نظر از فراز و فرودهای این مذاكرات و ژست های سیاسی گاه و بیگاه سیاستمداران ایران، طی چند ماه گذشته مذاكره كنندگان ایرانی و اروپایی آرام آرام به نقاط مشتركی دست یافته اند و مذاكرات به نوعی همگرایی نزدیك شده است و هرچه این گفت وگو و روند مذاكرات پیش می رود، انزوای ایالات متحده و نه ایران محتمل تر خواهد بود.

اگرچه اغلب به جمهوری اسلامی ایران به عنوان كشوری یاغی و تهدیدكننده و با فاصله از نرم های جامعه بین المللی نگریسته می شود اما این كشور توانست مذاكرات هسته ای خود را به شكلی كاملا مؤثر مدیریت كند. به رغم برخی اظهارات تند از جانب مقامات ایران، این كشور بسیار سریع به سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) متمایل شد و با پذیرش رژیم بازرسی های سرزده پروتكل الحاقی معاهده منع تكثیر تسلیحات هسته ای و محدود كردن ادعاهای خود درخصوص غنی سازی اورانیوم _ حقی كه براساس NPT به ایران داده شده است _ توانست به شكلی مؤثر و شایسته خود را از بحران مطلق خارج كند.

اگرچه آژانس هنوز به قضاوت و جمع بندی نهایی از تمایلات و گرایشات فعالیت های هسته ای ایران دست نیافته است، اما همكاری آشكار و مؤثر ایران محمد البرادعی - مدیركل آژانس _ را مجبور كرد تا به كرات تأكید كند هیچ گونه مدركی دال بر انحراف فعالیت های هسته ای ایران به سوی پروژه های نظامی و ساخت بمب هسته ای به دست نیامده است. در واقع فرار آژانس از فشار سیاسی تندروهای آمریكا، واشنگتن را از دستیابی به اتحادی حیاتی برای كاخ سفید با هدف هدایت تلاش ها به سوی اعمال تحریم های چندجانبه علیه ایران محروم ساخت.

مرحله بعدی در دیپلماسی ایران تعدیل نگرانی اروپائیان بود. این واقعیت وجود دارد كه بریتانیا، فرانسه و آلمان همواره حق ایران را در غنی سازی اورانیوم به رسمیت شناخته اند اما امیدوار بودند این كشور برای اعتمادسازی هرچه بیشتر در ازای برخی امتیازات تجاری از این حق چشم پوشی كند. ایران به سهم خود از ادعای خود مبنی بر حق این كشور در غنی سازی گسترده اورانیوم و ساخت كارخانه های صنعتی _ هسته ای چشم پوشی كرد. موضع جدید ایران این است كه در جهت نشان دادن حسن نیت خود خواسته های هسته ای خود را به برنامه های آزمایشی مقیاس كوچك با تعداد محدودی سانتریفیوژ آن هم تحت نظارت شدید و كامل رژیم بازرسی ها محدود كند. روز به روز این پیشنهاد ایران برای تعداد بیشتری در اروپا منطقی جلوه خواهد كرد و در واقع ادعاهای ایران و صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران برای بخش گسترده تری از جامعه بین الملل به اثبات خواهد رسید.

به نظر می رسد طی چند هفته اخیر فرانسه بیش از ۲ همتای اروپایی خود به امتیازدهی به ایران نزدیك شده است. یك دیپلمات اروپایی گفته بود «ژاك شیراك در حال بررسی پیشنهاد ایران درباره فعالیت های هسته ای این كشور است» حتی می توان گفت مقاومت بیشتر ایران طی دو هفته گذشته دیپلماسی اروپا را به اعمال فشار به ایالات متحده با هدف ارائه امتیازات بیشتر به ایران، سوق داده است. یكی دیگر از دیپلمات های اروپایی در سفر به واشنگتن تصریح كرد شانس ما برای موفقیت در مذاكرات در صورت اضافه شدن «هویج» های ایالات متحده بیشتر خواهد شد.

البرادعی نیز در اظهارنظری مشابه گفته بود «فكر می كنم در دیپلماسی هرچه قدر امتیاز بیشتری برای طرف مقابل قائل شوید، دستاوردهای بهتری به دست خواهید آورد.» در اقدامی هوشیارانه، ایران با پافشاری توانست اروپاییان را به اعمال فشار بیشتر به واشنگتن و نه تهران تحریك كند.

همسویی مواضع اروپا و ایران با توجه به منافع دوطرف در كاهش تنش و جلوگیری از ایجاد بحران در سازمان ملل بسیار محتمل به نظر می رسد. دیپلماسی ایران تاكنون توانسته است دورنمایی اعمال تحریم های چندجانبه اقتصادی از سوی شورای امنیت را مخدوش سازد، بنابراین تا زمانی كه ایران به همكاری با آژانس و پذیرش رژیم بازرسی ها و مذاكره با اروپاییان ادامه می دهد، این كه اجماعی چندجانبه علیه ایران سر از شورای امنیت درآورد، بسیار بعید است.

همچون عراق، ایالات متحده با دورنمایی مطرح كردن ادعاهایی درخصوص گرایشات هسته ای كشوری مواجه است كه بازرسان تسلیحاتی سازمان ملل آنها را تأیید نمی كنند. بسیار بعید است روزی فرا رسد كه كشورهای اروپایی و دشوارتر از آنها روسیه و چین كه از شركای بسیار مهم تجاری ایران محسوب می شوند، ایران را به دلیل برنامه محدود غنی سازی اورانیم مجازات كنند.

یكی از دلایل موفقیت دیپلماسی ایران را باید در عدم انعطاف و فقدان ابتكار در سیاست ایالات متحده جست وجو كرد. درحالی كه مذاكرات ایران _ اروپا در حال پیشرفت است، ایالات متحده با رانده شدن به حاشیه تنها از دور مذاكره كنندگان اروپایی را مورد انتقاد قرار داده و ایران را به اقدام نظامی تهدید می كند.

در اقدامی كه بسیار دیر به نظر می رسید، دولت بوش آن هم در یك امتیازدهی نمادین پیشنهاد حضور ایران در سازمان تجارت جهانی (WTO) و فروش قطعات مورد نیاز صنعت فرسوده هوایی ایران را مطرح كرد، پیشنهادهایی كه ثابت شد بسیار كوچك و بسیار دیر بوده است.

اگر ایالات متحده طرفی فعال در مذاكرات بود و در گفت وگویی طولانی مدت با ایران مشاركت می كرد، می توانست ادعاها و خواسته های خود را به شكلی مؤثرتر مطرح سازد و در پایان، دیپلماسی اشتباه ایالات متحده بیش از هر چیز دیگری تضمین كننده انزوای خود آمریكاست.