زندگینامه و آثار آلکسی دوتوکویل

آلکسی دوتوکویل از جمله نویسندگان و نظریه پردازان قرن نوزدهم فرانسه است که بر سیر تکوین اندیشه های سیاسی اروپا تأثیر قابل توجهی گذاشت

آلکسی دوتوکویل از جمله نویسندگان و نظریه ‌پردازان قرن نوزدهم فرانسه است که بر سیر تکوین اندیشه ‌های سیاسی اروپا تأثیر قابل توجهی گذاشت. وی به عنوان سخنگوی اصلی لیبرالیسم در فرانسه معروف گردید. دفاع هوشمندانه وی از خودگردانی و پراکندگی قدرت و حکومت نمایندگی بی‌مانند است.

از آثار معروف او که شهرت جهانی دارد می‌توان «دموکراسی در آمریکا (۱۸۳۵)» و «رژیم سابق و انقلاب (۱۸۵۶)» را نام برد.

آلکسی دوتوکویل در سال ۱۸۰۵ در یک خانواده اشرافی به دنیا آمد. در دوران حکومت وحشت فرانسه، اکثر خانواده او زیر تیغ گیوتین رفتند. کشیشی شوخ‌ طبع سرپرستی تعلیم و تربیت او را به عهده داشت. تمام تلاش این کشیش آن بود که اعتقادات و ایمان مذهبی شدیدی در اندیشه دوتوکویل ایجاد نماید و در ابتدای کار نیز توانسته بود موفق باشد، ولی مسیر زندگی و جریان ‌ها و تأثیرات آن، دیدگاه و اندیشه‌ مذهبی دوتوکویل را تغییر داد. در سال ۱۸۲۰ پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، وی برای ادامه تحصیلات رهسپار شهری دیگر شد. دوتوکویل در دروان جوانی، به هنگام مطالعه کتاب ‌های معروف دوران خود، ایمانش دچار بحران شد و آموزه‌های اخلاقی کشیش دوران کودکی‌اش تضعیف گردید.

وی رشته‌ دانشگاهی خود را بنا به تشویق اطرافیان، حقوق انتخاب کرد. در همین سال‌ها، مسئله‌ سیاسی مطرح در دانشگاه و روزنامه‌ ها، مباحثه‌ای بود که نزاع میان فرانسه کهن و فرانسه نوین یا میان آریستوکراسی و دموکراسی را مطرح می‌ساخت. و همین مباحث، مقدمه ‌ای بود برای تکوین اندیشه ‌سیاسی ـ حقوقی دوتوکویل، که بعدها در کتاب خود به تحلیل و تشریح آن پرداخت.

در سال ۱۸۲۷ دوتوکویل تحصیلات دانشگاهی خود را تمام کرد و در این مدت فردی معتقد به اصول لیبرال گشته بود. در همین سال‌، رئیس دادگاه بخش ورسای شد و با قاضی جوانی که از فن سخنوری بهره‌ مند بود، آشنا شد و سالیان دراز با هم دوستی داشتند.

به تدریج دوتوکویل به سمت سیاست و گرایش ‌های سیاسی روزگار خود، رانده شد و عضو انجمن اخلاقیات مسیحی گشت. وی خواهان برقراری حکومت انتخابی در فرانسه بود.

در سال ۱۸۳۰ تصمیم گرفت به ایالات متحده سفر کند و در آنجا سیستم زندان‌های تأدیبی را مطالعه نماید. در این سفر بود که سیستم سیاسی این کشور را بررسی کرده و آن را به کشور خود تعمیم داد. وی راه‌حل مشکلات کشور خود را در نبودن دستگاه دولتی متداول در فرانسه دانست. با این حال وی در جستجوی جامعه مدنی متناسب با اوضاع سیاسی و اجتماعی فرانسه و الگوی اصلاحات برای آن بود.

دوتوکویل معتقد به خودگردانی شهرها، اعتماد به نفس سیاسی و حداقل دخالت دولت‌ها در اداره امور بود. وی جهت نوشتن کتاب خود، از دادگاه بخش استعفا داد و سعی کرد تا بر اساس تجربیات سفری و انگیزه ‌ها و تفکرات سیاسی رایج کتابی مربوط به نهادهای آمریکایی بنویسد. وی کتابش را «دموکراسی در آمریکا» نام نهاد. این کتاب در سال ۱۸۳۵ منتشر شد و باعث گردید که او را «منتسکیوی تازه» بنامند.

دوتوکویل از این شهرتی که در اثر انتشار کتابش به دست آورده بود، استفاده کرده و در انتخابات سال ۱۸۳۷ شرکت نمود، اما رأی کافی را به دست نیاورد، علت این امر آن بود که وی حمایت‌ های حکومت را نپذیرفت. از این رو به واسطه فراغتی که پیدا کرده بود، شروع به نوشتن جلد دوم کتاب دموکراسی در آمریکا پرداخت.

دوتوکویل در سال ۱۸۴۸ توانست به دنبال انقلاب سوسیالیستی، با آرای بسیاری به نمایندگی مجلس جدید برگزیده شود، از این‌رو در سرکوبی قیام طبقه کارگر شرکت جست و تمام توان و اندیشه‌ خود را به کار برد. البته پاداش قابل توجهی نیز از طرف دولت دریافت کرد، از جمله اینکه به عضویت کمیسیون تهیه‌ پیش نویس قانون اساسی انتخاب شد. وی توانست همکارانش را در مورد موازین مربوط به عدم تمرکز با خود همراه سازد. در سال ۱۸۴۸ ناپلئون سوم، او را وزیر خارجه کرد. اما زمانی که ناپلئون دست به کودتا زد، زندگی مخفی دوتوکویل آغاز گشت. در این دوره شروع به نوشتن کتابی به نام «رژیم سابق و انقلاب» کرد. این کتاب به سبک تحلیلی و تاریخی نگاشته شده است. محتوای بخش ‌های این کتاب عبارتند از: بخش اول، درباره انقلاب دموکراتیک اجتماعی؛ بخش دوم، تحلیل ماهیت و پیامدهای تمرکز اداری در فرانسه و بخش سوم، مربوط به نقش محققان و فیلسوفان و روندهای اقتصادی پیش از انقلاب و اثرات مختل کننده اصلاحات سیاسی و اداری. وی در این کتاب کمتر به منشأ تمرکز می‌پردازد، بلکه به اثرات آن توجه دارد.

در بخش اول که مربوط به فرضیه انقلاب است، وی اعتقاد دارد وقتی انقلاب رخ می‌دهد که انسان‌ها احساس نوعی نارضایتی نمایند. تصورات انسان‌ها از واقعیات موثرتر از خود واقعیات است. وقتی انسان‌ها وضعیت خود را با دیگران مقایسه می‌نمایند، احساس نارضایتی برای آنان به وجود می‌آید و دست به انقلاب می‌زنند. توکویل در مورد انقلاب فرانسه اعتقاد دارد که که این انقلاب قدرت دولت را افزایش داد و بیشتر پایان یک فرایند بود تا آغاز آن.

بخش دوم کتاب به مسئله‌ تمرکز اداری فرانسه پرداخته و اعتقاد دارد، در فرانسه تمرکز اداری توسط پادشاه و اشراف ممتاز باعث گردید تا طبقات اجتماعی از هم فاصله بگیرند و احساس تعلق به کشور نداشته باشند. چون ورود به طبقه بالاتر غیر عملی بوده، پیوندهای همدردی بین طبقات از بین رفته بود و مردم در سرنوشت خود دخالتی نداشتند و اشراف نیز از انجام وظایف خود طفره می‌رفتند. مجلس عمومی طبقاتی فرانسه از سه طبقه روحانیون، اشراف و عوام تشکیل یافته است. علت تمرکز اداری از دید توکویل حرص پادشاهان و دیوانسالاران برای قدرت بود، بنابراین، این تمرکز اداری باعث گردید تا تماس طبقات اجتماعی با یکدیگر دشوار گردد و در نتیجه رغبت آنها برای درک نیازهای یکدیگر از میان برود. وی برای توضیح این مسئله، به بررسی علت استیلای انگلیس بر هندوستان می‌پردازد.

در بخش سوم کتاب "رژیم سابق" به نقش فیلسوفان و وضعیت ذهنی فرانسه در اواخر قرن هجدهم اختصاص دارد. وی معتقد است فرمول‌ های فیلسوفان برای اداره جامعه و حل مشکلات به نحوی که به واقعیت نزدیک باشد نبود، بلکه، انتزاعی و کلی بود. از طرف دیگر طرح‌ های اصلاحگرایانه و عقلایی آنها بر پیش فرض قدرت متمرکز دولتی استوار بود. برای درک بهتر فلسفه سیاسی توکویل، باید از نزدیک کتاب او را مطالعه و نظریات سیاسی او را بررسی نمود، با این حال این رویکردها بیشتر به نظام سیاسی ـ اداری فرانسه در قرن نوزدهم باز می‌گردد.

نیلوفر ولی پور