رویاهای موازی ایرانیان

توسعه ناموزون حمل و نقل در کشور و نگاهی مجرد و کوته‌بینانه به توسعه همواره موجب می‌شود تا کارایی کل شبکه تحت تاثیر نامطلوب قرار بگیرد. این واقعیتی است که در دهه‌های اخیر به …

توسعه ناموزون حمل و نقل در کشور و نگاهی مجرد و کوته‌بینانه به توسعه همواره موجب می‌شود تا کارایی کل شبکه تحت تاثیر نامطلوب قرار بگیرد. این واقعیتی است که در دهه‌های اخیر به وقوع پیوست و موجب شد تا رشد شبکه حمل و نقل به هیچ وجه در ابعاد واقعی ظرفیت‌ها و موقعیت‌های کلیدی کشور قرار نگیرد. در طرح‌های جامع کشورهای پیشرو، ترجیح بر آن است که حمل و نقل یکپارچه دیده شود و با استفاده از شیوه های جدید حمل و نقل، بهبود ناوگان و استفاده از فناوری‌های ارتباطاتی بهره‌وری در کل شبکه ایجاد شود. شبکه ریلی بخش مهمی از این سیستم حمل و نقل یکپارچه است.

کارشناسان عموما برای اینکه اهمیت شبکه ریلی را در قیاس با حمل و نقل جاده‌ای کشور برجسته نشان دهند دلایلی چون ایمنی بالا، صرفه‌مندی در سوخت، ارزانی و سازگاری با محیط زیست را ذکر می‌کنند که تردیدی در آن نیست. اما باید توجه داشت شبکه ریلی و شبکه جاده‌ای پیش از آنکه رقیب یکدیگر باشند می‌توانند هم‌پوشانی داشته باشند. همان‌قدر که شبکه ریلی نیازمند توجه مکفی است، شبکه جاده‌ای و بهسازی جاده‌ها نیز به مراقبت احتیاج دارد. ابزارهای اعمال توجه و مراقبت لزوما پول و منابع مادی نیستند بلکه مدیریت و حرکت در چارچوب طرح‌ جامع حمل و نقل از الزامات ‌اساسی موفقیت در طرح‌های حمل و نقلی است.

در سخنان و سیاست‌گذاری‌های مدیران ارشد کشور بیش از گذشته سمت و سوی توسعه حمل ونقل ریلی احساس می‌شود. اما در میدان عمل و در جریان توزیع منابع گویا دستی نامرئی این اولویت‌ها و اهمیت‌ها را به‌کناری می‌نهد و توسعه حمل و نقل ریلی به شکلی ناباورانه از گردونه خارج شده و اولویت‌های دیگری جایگزین می‌شود که با نقش بر آب کردن دستاوردهای کارشناسان، فعالان و کارگزاران این بخش را دچار روزمرگی می‌کند. این دست نامرئی و پرنفوذ فاقد درک کافی از منافع ملی است و تنها به منافع زودگذر و یا احیاناً سیاسی می‌اندیشد. پرسش‌های مهم اینجاست که با ورود حجم عظیم نقدینگی حاصل از نفت به کشور طی سال‌های گذشته چطور تصمیم‌گیران قانع نشدند که سرمایه‌گذاری در طرح‌های زیربنایی حمل و نقل ریلی تاثیرات شگرف اقتصادی و اجتماعی ایجاد می‌کند؟! آن هزینه‌هایی که صرف امور جاری و نالازم شد تا چه اندازه منطبق با منافع ملی بود؟ نسل آینده چگونه قضاوت خواهد کرد؟

تاریخ نشان داده است که چنانچه عزم ملی برای توسعه وجود داشته باشد تامین منابع مالی چندان دشوار نیست. توسعه خطوط ریلی رویای دیرینه مردم ایران بوده است. در مهرماه سال ۱۳۰۶ شمسی که اولین کلنگ ساختمان سراسری راه آهن در محل فعلی ایستگاه تهران برزمین زده شد، منابع مالی توسعه راه‌آهن بدون استمداد از بیگانگان از مالیات بر قانون انحصار قند، شکر و چای -از هر سه کیلوگرم قند وشکر دوریال و ازهر سه کیلوگرم چای شش ریال - تامین شد.

در شرایط فعلی که مهندسان ایرانی قادر به ساخت ۱۰۰۰ کیلومتر خط ریلی در ایران هستند و کشورمان از سرمایه‌های عظیم مادی و معنوی برخودار است عقل سلیم حکم می‌کند که چنین سرمایه‌هایی در طرح‌های زیربنایی چون حمل و نقل ریلی و بکارگیری تازه‌ترین فناوری‌ها صرف شود که هم در چارچوب توسعه پایدار و حمل و نقل یکپارچه است و هم از محیط زیست و جان مردمان صیانت می‌کند. ‌

با توجه به سابقه دیرینه حمل و نقل ریلی و همچنین منابع ارزشمند نفتی و زیرزمینی در کشور گویا داشتن خط‌آهن پیشرفته و ثروت و پول رویاهای موازی هستند که قرار نیست به هم برسند.

با این امید که پیوند دو رویا با مدیریتی کارآمد و پیگیر محقق شود که همواره منافع ملی را سرلوحه قرار داده است.

همایون ذرقانی