بحران در یخچال های قطب جنوب

تغییرات جوی باز هم در قطب جنوب مساله ساز شد این بار قربانی, دومین سکوی عظیم یخی قطب جنوب است

گرمایش جهانی این روزها بسیار مساله‌ساز شده است. هواشناسان پیش‌بینی می‌کنند که اثرات ترکیبی جنگل‌زدایی و سوزاندن سوخت‌های فسیلی باعث افزایش میزان دی‌اکسیدکربن در اتمسفر به حداقل دو برابر و افزایش درجه‌ حرارت جهانی به میزان ۲ تا ۳ درجه سیلسیوس خواهد شد.

افزایش درجه‌ حرارت می‌تواند چهره کنونی زمین را کاملا تغییر دهد. یکی از عوارض گرمایش جهانی ذوب شدن یخچال‌های عظیم در قطب است که به دلیل تاثیر مستقیم آن در افزایش سطح آب دریاها بسیار مورد توجه طرح‌های تحقیقاتی است. اخیرا یک تیم تحقیقاتی از موسسه پژوهشی آلمانی آلفرد واگنر نتایج تحقیقات خود را روی دومین سکوی عظیم یخچالی قطب جنوب منتشر کرده است. دانشمندان این تیم تحقیقاتی معتقد هستند که ظرف ۶ دهه آتی تکه‌های عظیم یخچالی به صورت زنجیروار از این سکو جدا خواهند شد و این پدیده را باید در نوع خود فاجعه‌ای بزرگ دانست. بقای بسیاری از سواحل این روزها در دامنه‌ای از ابهام قرار گرفته است.

در اطراف سکوهای یخی، محدوده‌هایی نسبتا ایمن تعریف می‌شوند که تاثیر تغییرات جوی در آنها کمتر از سایر قسمت‌هاست، اما متاسفانه تحقیقات اخیر نشانگر کاهش این محدوده‌ها و افزایش احتمال خطر در سطحی وسیع‌تر است. بررسی صفحه یخچالی فیلچنر ـ راون که در دریای ودل واقع است، گویای وارد شدن آسیب به چنین محدوده‌هایی است. قسمتی از این سکوی عظیم یخی رو به دریاست و می‌توان آن را به ۲ بخش تقسیم کرد: نخست بخش شرقی که در ۷۹ درجه عرض جنوبی و ۴۰ درجه طول غربی واقع است و به نام فیلچنر شهرت دارد و دوم بخش بزرگ‌تری که در جهت غربی در ۷۸ درجه عرض جنوبی و ۶۱ درجه طول غربی واقع شده و به نام راون خوانده می‌شود. این سکوی یخی مساحتی حدود ۴۳ هزار کیلومتر‌مربع را پوشش داده است. پس از سکوی یخی راس که بزرگ‌ترین در نوع خود است، باید این سکو را دومین سکوی عظیم یخچالی در قطب جنوب به شمار آورد. با گذشت زمان گرمایش جهانی توانسته فشارهای مضاعفی را بر این سکوهای عظیم وارد نماید. تحت این شرایط رفته رفته از مقاومت کوه‌های یخچالی کاسته شده و ترک‌های ریز و درشتی در بدنه آنها به وجود آمده است. از پدیده جدا شدن تکه‌های یخ از چنین سکوهایی با عنوان ریزش یخچالی یاد می‌شود. متاسفانه این مساله در حال حاضر رو به گسترش است.

تاکنون تصور می‌رفت که صفحه فیلچنر ـ راون به دلیل قرار گرفتن در دریاهای آزاد تا اندازه‌ای از خطرات در امان است، اما تحقیقات موسسه آلفرد واگنر نشان داده که جریانات جوی گرم اقیانوسی می‌تواند بزودی به حساس‌ترین قسمت از این تکه یخی آسیبی غیرقابل جبران وارد نماید. طاق این صفحه یخی از بخش انتهایی در حال ذوب شدن است و این مساله نگرانی‌های تازه‌ای را مطرح ساخته است. مسوول گروه تحقیقاتی پروفسور هارموت هلمر می‌گوید از ابتدا قرار نبود که روی محدوده دریای ودل کار تحقیقاتی انجام دهیم، چون تصور همه ما بر این بود که آب‌های گرم نمی‌توانند به صفحات یخی در این دریا آسیب وارد کنند، درست برخلاف تصوری که ما درباره دریای آموندسن داشتیم. این احتمال خیلی بعید به نظر می‌رسید که آب‌های گرم بتوانند وارد دریای ودل شوند، اما متاسفانه این اتفاق رخ داده است. ذوب شدن صفحات یخی در قطب جنوب شتاب گرفته است. جریانات گرم از دریای آموندسن گذشته و به دریای ودل رسیده‌اند و این زنگ خطر را برای ما روشن ساخته است. آقای هلمر که از اقیانوس‌شناسان مشهور در موسسه تحقیقاتی آلمانی آلفرد واگنر است، بشدت از این رویداد متعجب شده است. پروفسور هلمر در بیانیه‌ای عنوان کرد که تیم تحقیقاتی او متوجه مکانیسمی شده است که جریانات آب گرم را به سمت سواحل قطب جنوب پیش می‌راند. تاثیرات شگرف این امواج بر صفحه یخی فیلچنر ـ راون ظرف چند دهه آینده کاملا مشخص خواهد شد.

● وخیم‌تر شدن اوضاع

در ابتدای پاییز ۱۳۷۷ یک تکه عظیم یخ که با شماره A-۳۸ کدگذاری شده بود از سکوی یخی فیلچنر ـ راون جدا شد. ابعاد این تکه یخ حدود ۵۰ در ۱۵۰ کیلومتر تخمین زده شد. این کوه عظیم بعدها به ۳ قسمت کوچکتر تقسیم شد. حدود ۲ سال بعد نیز مجددا تکه دیگری به ابعاد ۳۲ در ۱۶۷ کیلومتر از این سکو جدا شد. ۵ تا ۶ سالی همه چیز آرام بود تا این که چند کوه عظیم یخی برای نخستین بار در سواحل جنوب نیوزیلند مشاهده شد. دانشمندان با بررسی‌های خود نشان دادند که این قطعات از بقایای همان تکه عظیم یخی هستند که سال ۱۳۷۹ از سکوی یخی فیلچنر ـ راون جدا شده است. جابه‌جایی این کوه‌های عظیم یخی نگرانی‌های تازه‌ای را به دنبال داشت، چرا که قطعات یخی توانسته بودند مسافتی بالغ بر ۱۳ هزار و پانصد کیلومتر را طی نمایند و خود را تا این اندازه به ساحل نزدیک کنند. کریسمس ۲ سال پیش ماهواره‌های آب و خاک ناسا تصاویر تازه‌ای را منتشر کردند که دانشمندان را نگران‌تر ساخت.

نکته: دانشمندان معتقد هستند که ظرف ۶ دهه آینده تکه‌های عظیم یخچالی به صورت زنجیروار از دومین سکوی عظیم یخچالی قطب جنوب جدا خواهند شد و این پدیده را باید در نوع خود فاجعه‌ای بزرگ دانست

ظرف کمتر از یک روز یک قطعه بزرگ یخ از یکی از صفحات یخچالی قطب جنوب جدا شد. تصاویر این شکافت عظیم توسط ماهواره‌های ناسا ثبت شده است. یک زبانه باریک و طولانی از یخ همچون پلی، یخچال‌های دریایی را در این منطقه خاص از قطب جنوب به یکدیگر متصل می‌ساخت. این زبانه رابط یخچال A-۲۳A با صفحه یخچالی فیلچنر ـ راون واقع در بخش غربی قطب جنوب بوده. به دلیل اتصال زبانه مذکور با ساحل تا آن زمان هیچ‌ نوع جابه‌جایی در این قسمت گزارش نشده بود، اما در تصاویر ماهواره‌ای تغییر ضخامت یخ به وضوح مشخص است. صفحه یخچالی فیلچنر ـ راون که بسیار عظیم‌تر و بلندتر از یخچال‌های اطراف است، همچون کوهی بر این پل یخی سایه افکنده است. تصاویر برداشت شده از این پل یخی منحصربه فرد نشان می‌دهد که تغییر شکلی در ابعاد وسیع در حال شکل‌گیری است. یافته‌ها حاکی از آن است که چنین شکافت عظیمی باید ظرف یک قرن گذشته و به دلیل ذوب شدن گسترده صفحات یخی قطب جنوب به وجود آمده باشد.

● پیش‌بینی پیشرفت ذوب شدن صفحه یخی فیلچنر ـ راون

پروفسور هلمر و همکارانش برای تشخیص این‌که اقیانوس ظرف ۲۰۰ سال آینده چه واکنشی به تغییرات جوی نشان خواهد داد، از چند روش مختلف استفاده کردند. آنها متوجه شدند که درجه حرارت هوا در بخش جنوب شرقی دریای ودل رو به افزایش است. این افزایش درجه حرارت باعث نازک شدن صفحات یخی در این محدوده خواهد شد و در ضمن آب اقیانوس را هم گرم خواهد کرد. گرم شدن آب اقیانوس‌ها رفته‌رفته محدوده وسیع‌تری را تحت پوشش قرار خواهد داد و صفحه یخی فیلچنر ـ راون نیز مستثنی نخواهد بود. محققان پیش‌بینی می‌کنند تا ۲۵ سال دیگر جریانات آب گرم اقیانوس به محدوده فلات قاره‌ای خواهند رسید و احتمالا سال ۱۴۶۰ خورشیدی این جریانات کم‌کم حفره‌هایی را در این سکوی یخچالی به وجود خواهند آورد که بر اثر مرور زمان با آب پر خواهند شد. حدودا ۱۴ سال یا حتی کمی بیشتر زمان لازم است که این جریانات در داخل این صفحه پرابهت یخچالی نفوذ کنند. تحت چنین شرایطی حد فاصل میان سطح شناور و سطح زیرین که بر بستر دریا جا دارد، به تدریج از بین می‌رود و نهایتا صفحه یخچالی تعادل خود را از دست خواهد داد. حدفاصل میان سطح شناور یک صفحه یخچالی و سطح زیرین را یک خط تشکیل می‌دهد که از اهمیت بسزایی برخوردار است. در واقع بخش زیرین که گاه بر بستر دریا جا می‌گیرد، ضخیم‌تر از بخش شناور فوقانی است. برآوردها حاکی از آن است که ضخامت یخ بخش فوقانی این سکو حدود ۶۰۰ متر است، در عمیق‌ترین نقطه از بخش زیرین ضخامت یخ حدود ۱۴۰۰ متر تخمین زده شده است. ذوب شدن این بخش نه‌تنها سطح آب را بالاتر خواهد آورد، بلکه حتی عدم تعادل کل مجموعه را نیز در پی خواهد داشت. افزایش درجه حرارت هوا در بخش جنوب شرقی دریای ودل، ماشه شلیک این فاجعه را که زنجیروار یکی پس از دیگری رخ می‌دهد، خواهد کشید. مدل‌های کامپیوتری نشان می‌دهند که سطح زیرین این سکو بشدت ناپایدار است و انتظار می‌رود که بیشترین میزان ذوب شدن در نزدیکی بستر و جایی که این سکو به ساحل تکیه زده است، رخ دهد. دانشمندان پیش‌بینی کرده‌اند حدود ۱۰۰ سال دیگر میزان بیشتری از یخ صفحه یخچالی فیلچنر ـ راون ذوب خواهد شد. در حال حاضر متوسط میزان ذوب شدن سالانه یخ حدود ۲‌/‌۰ متر است، اما در آن زمان این رقم به بیشتر از ۴ متر خواهد رسید. این به آن معنی است که در آن زمان سالانه بالغ بر ۱۶۰۰ میلیارد تن آب شیرین وارد اقیانوس‌ها خواهد شد.

● علائم هشداردهنده

اخیرا در مجله نیچر ژئوساینس تحقیق دیگری یافته‌های خود را در این زمینه منتشر ساخته است. این تحقیق، بستر دریا زیر صفحه یخی فیلچنر ـ راون را مورد بررسی قرار داده و نتیجه‌گیری کرده که بستر دریا در این ناحیه در برخی قسمت‌ها پرشیب و ناهموار و در برخی قسمت‌ها کاملا صاف و هموار است. موانع توپوگرافیک معدودی را می‌توان در این محدوده یافت و به همین دلیل سرعت ذوب شدن یخ بیشتر خواهد شد. محققان درصدد درک بهتر این مساله هستند که منابع تغذیه‌کننده صفحات یخچالی از این دست چگونه می‌توانند نسبت به پدیده ذوب شدن از خود واکنش نشان دهند. پروفسور هلمر معتقد است که طاق صفحات همچون در بطری عمل می‌کنند و تا حدودی می‌توانند از صفحه یخی محافظت کنند، اما طبق گفته‌های همکار پروفسور هلمر، آقای پروفسور گورگن دترمان، چنانچه ذوب شدن صفحات یخچالی باعث برداشتن در این بطری شود و یخ محصور در این صفحات ذوب شود، باید انتظار داشت که سطح آب دریاهای جهان سالانه ۴‌/‌۴ میلی‌متر افزایش پیدا کند و این یک فاجعه است. یک مقایسه ساده در فاصله سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ نشان می‌دهد که سطح آب دریاها تنها به واسطه ذوب شدن یخ سالانه ۵‌/‌۱ میلی‌متر افزایش پیدا کرده است. بعلاوه دریاها به واسطه انبساط گرمایی حاصل از جریانات آب گرم شاهد ۷‌/‌۱ میلی‌متر افزایش سطح دیگر نیز بوده‌اند. دانشمندان معتقدند که این‌بار فرا رسیدن تابستان در قطب جنوب شاید بسیار دراماتیک باشد.

منابع: livescience

discover

فرناز حیدری