بازار داغ مکمل های غذایی تقلبی و مشاوره های غیرعلمی

حتما شما هم در مراجعه به داروخانه ها به انواع و اقسام مکمل های غذایی با خواص معجزه آسا از قبیل لاغری سریع, بلند کردن قد, رشد سریع موها, کنترل فشار و چربی خون برخورد کرده اید و برای خرید آن ها وسوسه شده اید

حتما شما هم در مراجعه به داروخانه ها به انواع و اقسام مکمل های غذایی با خواص معجزه آسا از قبیل لاغری سریع، بلند کردن قد، رشد سریع موها، کنترل فشار و چربی خون برخورد کرده اید و برای خرید آن ها وسوسه شده اید. واقعیت این است که با پیشرفت علم پزشکی، علم تغذیه نیز همپای آن ارتقا یافت و سواد و اطلاعات عمومی مردم درباره انواع مواد معدنی و ویتامین ها افزایش یافت. انسان دیگر فقط به فکر درمان امراض نیست بلکه با استفاده از پیشرفت علم تغذیه تلاش می کند از بروز بیماری ها جلوگیری کند و یا سلامت خود را ارتقا و حتی بهبود بیماری را سرعت ببخشد. از سوی دیگر سرعت زندگی ماشینی، رواج یافتن انواع غذاهای آماده و تغییر سبک زندگی همگی باعث شد تغذیه سالم به امری دست نیافتنی و دشوار بدل شود. نگاهی به آمار بیماران قلبی- عروقی، دیابت، مبتلایان به کم خونی و فقر آهن در کشور نشان می دهد متاسفانه اکثریت مردم ما از شیوه تغذیه صحیحی برخوردار نیستند و مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را دریافت نمی کنند و یا برخی مواد مغذی مانند کربوهیدرات را بیش از اندازه دریافت می کنند و خطر ابتلا به امراض قلبی را در خود افزایش می دهند، با این توضیحات حال شاید بتوان تعریف صحیحی از مکمل های غذایی ارائه کرد.

دکتر حسینی مدیرکل معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت در تعریف مکمل های غذایی می گوید: مواد مغذی مورد نیاز بدن از طریق خوردن و آشامیدن غذاهای متنوع و دارای املاح و ویتامین ها و سایر مواد ضروری برای یک زندگی سالم تامین می شود. اما در برخی موارد به دلیل رژیم های غذایی نادرست و شرایط فیزیولوژیک خاص، بدن در دریافت مواد مغذی مورد نیاز خود دچار مشکل می شود. برای رفع این مشکل فرآورده های مکمل رژیم غذایی توصیه و توسط پزشک یا متخصص تغذیه تجویز می شود. مکمل های غذایی فرآورده هایی است که برای تکمیل رژیم غذایی و جبران کمبود مواد مغذی و ضروری مورد نیاز بدن تهیه و مصرف می شود. این فرآورده ها در بهبود عملکرد بدن و جلوگیری از ایجاد اختلال عمل ارگان های مهم بدن و حفظ سلامت و افزایش توان افراد نیازمند و بیمار کاربرد دارد و از نظر طبقه بندی تنوع بسیاری دارد و شامل ترکیبات ویتامین ها، املاح، گیاهان و... می شود. عموم مردم اغلب مکمل ها را به نام مولتی ویتامین می شناسند و تصور می کنند همین یک نوع مکمل برای تمامی افراد در تمامی سنین قابل استفاده است. دکتر ریحانه احمدزاده متخصص تغذیه ضمن تایید این مطلب می گوید: مردم فقط یک نوع از مولتی ویتامین ها را می شناسند و برای خرید آن در شرایط جسمی و سنی متفاوت تمایزی قایل نمی شوند، در صورتی که مصرف مکمل ها بسته به گروه هدف و سن و جنس تغییر می کند.

به عنوان مثال کودکان دبستانی اغلب به مکمل ها نیاز دارند اما با توجه به سن و جنس و شرایط جسمی نوع مکمل ها متفاوت است. کودکانی که دچار کم وزنی شده اند و کم خوراک هستند جزو گروه های حساس هستند و از آن جایی که مواد مغذی کافی در طول روز دریافت نمی کنند باید با مصرف مکمل ها کمبود ریزمغذی ها را در بدن خود جبران کنند. به این ترتیب می توان با مصرف مکمل ها مانع سوء تغذیه کودکان شد. وی تصریح می کند: دو عامل در سوءتغذیه نقش دارد که شامل رژیم غذایی و فرهنگ تغذیه ای ناصحیح ناشی از آموزش ناکافی و عادات نادرست تغذیه ای و نیز دسترسی نداشتن به غذای سالم و تغذیه مناسب است که بنا به دلایلی مثل فقر مادی اقشار کم درآمد و یا فقر فرهنگی ناشی از آموزش های ناکافی رخ می نماید. البته بهتر است که کمبود مواد مغذی بدن از طریق اصلاح رژیم غذایی و ارتقای فرهنگ تغذیه ای انجام گیرد و فقط در مواردی که فرد قادر نیست به هر علتی از جمله بیماری و شرایط خاص تغذیه ای از طریق غذا نیازهای خود را تامین کند از فرآورده های مکمل های غذایی برای جبران کمبودهای غذایی و جلوگیری از عوارض سوءتغذیه استفاده کند. بدون شک مصرف صحیح و به جای مکمل های غذایی بدون افزایش اطلاعات و آگاهی مردم و فرهنگ سازی، غیرممکن است.

به عقیده وی این امر باید با کمک رسانه های عمومی، سازمان های مرتبط با خانواده ها از جمله وزارت آموزش و پرورش، سازمان تامین اجتماعی، وزارت رفاه، سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صورت گرفته و درباره فرهنگ صحیح تغذیه اطلاع رسانی شود. هم چنین باتوجه به افزایش امید به زندگی اگر مکمل ها به درستی مصرف شود می تواند تا حد زیادی نه فقط اثرات سوء تغذیه را رفع کند بلکه به توانمندی بهتر افراد در سال های پایانی عمر بینجامد. احتمال قاچاق و تقلبی بودن برخی از این مکمل ها در بازار دارویی بسیار بدیهی به نظر می رسد. ورود مکمل های غذایی قاچاق در کشور هم زمان با گرایش مردم به مصرف انواع این محصولات در واقع سلامت جامعه را به خطر می اندازد. البته این موضوع ریشه در پایین بودن سواد تغذیه ای جامعه دارد. وجود سایت های بی هویت و اصالت در اینترنت که به ارائه مشاوره های پزشکی و تغذیه ای می پردازند، یکی از ساده ترین نمونه هایی است که امروزه در جامعه ما گسترش یافته است. ادعای وجود یک مکمل غذایی- رژیمی خارق العاده که درمان قطعی و سریع و برگشت ناپذیر همه مشکلات فیزیکی و روحی و روانی فرد با مصرف آن امکان پذیر است امروزه بسیاری از جوانان را فریفته است، باوجود هشدارهای وزارت بهداشت درباره این مشاوره های غیرعلمی و مکمل های غذایی تقلبی، بازار این محصولات هم چنان داغ است.

بیش از ۷۰ درصد مکمل های غذایی که در بازار داخلی عرضه می شود از مبادی غیرقانونی به صورت قاچاق وارد کشور می شود ضمن این که ۵۰ درصد مکمل های قاچاق نیز تقلبی است و استفاده از آن ها عوارض مختلفی هم چون خون ریزی کبد، پارگی تاندون ها، ریزش موی سر، ایجاد آکنه و بروز فشار خون را به دنبال دارد. دکتر حسینی در پاسخ به این سوال که چند درصد از مکمل های غذایی موجود در بازار تقلبی و قاچاق است می گوید: با وجود انواع متعدد و متنوع فرآورده های مکمل غذایی با مجوزهای بهداشتی در داروخانه های سطح کشور ممکن است در برخی مراکز مانند باشگاه ها و سوپرمارکت ها شاهد فروش مکمل های غذایی بدون مجوز باشیم که احتمال تقلبی بودن آن ها به دلیل عدم طی فرآیند قانونی ورود به کشور وجود دارد اما خوشبختانه از آن جا که داروخانه ها تحت نظارت دانشگاه های علوم پزشکی کشور، مرتبا مورد بازرسی قرار می گیرند، این مراکز، مکمل های غذایی- رژیمی ثبت شده و مورد تایید را عرضه می کنند.

مصرف کنندگان باید هنگام خرید از طریق کارشناس حاضر در داروخانه (دکتر داروساز) در خصوص نحوه مصرف و عوارض جانبی مکمل مطلع شوند و سپس به خرید آن اقدام کنند. طبیعی است که مصرف بی مورد و خودسرانه مکمل ها می تواند اثرات سوئی برای بدن داشته باشد و حتی در مواردی به ایجاد مسمومیت و مرگ منجر شود. دکتر احمدزاده با اشاره به اهمیت نوع مکمل تاکید می کند این محصولات فقط و فقط باید با تجویز پزشک متخصص مصرف شود زیرا ترکیبات این محصولات بسیار متنوع است و هر یک براساس گروه هدفی تعریف شده است. مثلا مکمل جلوگیری کننده از پوکی استخوان نه برای یک خانم ۲۵ ساله بلکه برای یک خانم ۵۵ ساله که به سن یائسگی رسیده، مفید است. یا مکمل افزایش قد برای جوانان ۲۵ ساله تاثیری ندارد.

اغلب مکمل های مجوزدار تبلیغات صحیحی دارد اما به شرطی که مناسب فرد باشد. یعنی نیاز بدن او را برطرف کند و این کاری است که پزشک متخصص قادر به تشخیص آن است.وی نیز تاکید می کند مکمل ها در گروه های سنی مختلف در صورت تجویز پزشک و یا متخصص تغذیه قابل مصرف است و در گروه های سنی حساس مانند کودکان، زنان باردار و سالمندان باید با دقت نظر بیشتری مصرف شود. وی هشدار می دهد بسیاری از مکمل های غذایی دارای مقادیر بالایی از ویتامین ها و املاح است که مصرف نابه جا و بی رویه آن ها باعث تجمع این مواد در بدن و ایجاد مسمومیت و اختلال در تعادل الکترولیت بدن و اختلال در عملکرد آنزیم های مهم بدن می شود. به ویژه در ۳ گروه حساسی که ذکر شد مصرف خودسرانه آن می تواند بسیار خطرناک و عوارض آن بسیار شدید باشد.به این ترتیب توصیه می کنیم این محصولات باید طبق دستور و تجویز پزشک مصرف شود و هنگام خرید باید به تاریخ مصرف آن دقت کرد و از مصرف مکمل های تاریخ مصرف گذشته اجتناب کرد. از آن جا که این محصولات براساس شرایط بالینی و فیزیولوژیکی بیمار توصیه می شود، افراد از توصیه آن به سایرین بدون تجویز پزشک خودداری کنند.

عظیمی مروی