ماهرترین روانشناس عالم

در منطق قرآن, کمال انسان دارای مراتب است و شخص به هر جا که برسد, هنوز جای صعود به بالاتر برای او وجود دارد

در منطق قرآن، کمال انسان دارای مراتب است و شخص به هر جا که برسد، هنوز جای صعود به بالاتر برای او وجود دارد. این مرز بی انتها، مربوط به نهایت کمال است. قرآن در مورد انسان، واقع بین است و نمی خواهد یک بعدی نگاه کند؛ زیرا فرستنده قرآن همان کسی است که انسان را آفریده است.

از نظر قرآن، انسان با فطرت خداجویی خلق شده است۱ و پیمان او با خالق خویش در عالم الست، مورد تأکید قرار گرفته۲ و نیز دارای نیروی شناخت خوبی، بدی، خیر، شر و به تعبیر قرآن فجور و تقوی است۳ و با اینکه در جهان آفرینش، زمینه به گونه ای است که شخص می تواند آیات روشن الهی را در آن ببیند، اما او می تواند راه رشد را انتخاب کند و یا به راه غیّ گام بگذارد و می تواند با هدایت پذیری، شاکر باشد و یا با سر باز زدن از آن کفور باشد: «إِنّا هَدَیْناهُ السّبیلَ إِمّا شاکِرًا وَ إِمّا کَفُورًا».۴ پس ممکن است شخص با داشتن فطرت الهی، از مسیر منحرف شود و با داشتن نفس ملهمه، فجور را انتخاب کند؛ زیرا در عین حال که فجور و تقوای نفس به او الهام شده است، چنان نیست که این چراغ همیشه روشن بماند؛ ممکن است کسی آن را خاموش کند و یا نیروی روشن کننده آن را به شدت ضعیف و در عمل غیرقابل استفاده گرداند و عده ای که آن را پاک نگه دارند، از نور آن بهره خواهند برد: «قَدْ أفْلَحَ مَنْ زَکّاها * وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّاها».۵

اما سؤال اینجاست که انسان تا کجا می تواند بالا برود؟ آیا جایی هست که اگر شخصی به آنجا برسد، دیگر باید متوقف شود و بالاتر از آن جایی برای صعود نباشد؟ ...

از نظر قرآن کریم ، تعالی، رشد و (کمال) انسان حد و پایانی ندارد . انسانی که خود مسجود فرشتگان است و با آموختن اسماء در مسابقه بزرگ، از فرشتگان نیز جلو افتاده است، دارای مراتب و درجات متفاوت رشد، سلامتی و کمال است؛ یعنی حتی اگر کسی به مقام پیامبری نیز برسد، باز هم کار تمام نشده است ؛ زیرا حتی پیامبران نیز دارای درجاتی بوده اند و برخی از آنان بر برخی دیگر برتری داشتند: « تِلْکَ الرّسُلُ فَضّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلّمَ اللّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ ؛ بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم، برخی از آنها، خدا با او سخن می گفت و بعضی را درجاتی داد».۶

در منطق قرآن، کمال انسان دارای مراتب است و شخص به هر جا که برسد، هنوز جای صعود به بالاتر برای او وجود دارد. این مرز بی انتها، مربوط به نهایت کمال است.

قرآن در مورد انسان، واقع بین است و نمی خواهد یک بعدی نگاه کند؛ زیرا فرستنده قرآن همان کسی است که انسان را آفریده است.

آگاه باشید (دوستان و) اولیای خدا، نه ترسی دارند و نه غمگین می ‏شوند. همان ها که ایمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهیز می‏ کردند. در زندگی دنیا و در آخرت، شاد (و مسرور)ند؛ وعده ‏های الهی تخلّف ناپذیر است؛ این است آن رستگاری بزرگ. سخن آن ها تو را غمگین نسازد! تمام عزّت (و قدرت)، از آن خداست؛ و او شنوا و داناست

● مهمترین انگیزه انسان سالم

خداوند انسان را آفریده شده از (نطفه امشاج) می داند و بیان می کند که کشش ها و کوشش های او همیشه و ناگزیر به یک سو نیستند، اما در این میان یک کشش اساسی وجود دارد و آن، همان چیزی است که مهم ترین انگیزه انسان

سالم و شخصیت سالم به حساب می آید. هر کس این انگیزه را در خود تضعیف کند، در مسیر حرکت خود به بیراهه خواهد رفت و هیچ چیز دیگری او را (راضی) نخواهد کرد و دچار زندگی و معیشت تنگ و سخت خواهد شد: « هَلْ أَتی عَلَی اْلإِنْسانِ حینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئًا مَذْکُورًا * إِنّا خَلَقْنَا اْلإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلیهِ فَجَعَلْناهُ سَمیعًا بَصیرًا * إِنّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمّا شاکِرًا وَ إِمّا کَفُورًا».۷

مهم ترین انگیزه شخص سالم، یافتن شاه کلید اسرار هستی است؛ یافتن معنی و سمت و سوی حیات. این انگیزه، همچون چشمه ای زلال از قله فطرت انسان می جوشد و سرازیر می شود و اگر به مانعی برنخورد، در مسیری درست حرکت می کند و تشنگان را سیراب و مزارع را مشروب می سازد، ولی اگر به مانع بر بخورد، ممکن است در مسیر، راه کج کرده و به جایی برود که به قصد رفتن به آنجا راه نیفتاده است، در ریگستانی فرود رود و یا در مردابی زندانی و یا طعمه باتلاقی شود که همچون دامی در راه انسان ها به کمین می نشیند.

● اولوالالباب چه کسانی هستند؟

فطرت خداجو، خرد حقیقت جو و حقیقت پذیر انسان، آن گاه که دست به دست یکدیگر دهند، شخص چشمانی بینا و بصیرتی ژرف خواهد یافت؛ بصیرتی که او را به سوی مشاهده اندیشه و کشف حقیقت می راند. اینان همان اولوالالباب یا خردمندان هستند که در آفرینش آسمان ها و زمین و گردش شب و روز می نگرند و نشانه هایی را می بینند.

این انگیزش، آن قدر قوی است که شب و روز، در حال ایستاده، نشسته و به پهلو خوابیده شخص سالم را آرام نمی گذارد و آنگاه به این حقیقت روشن دست می یابند که هستی، با این همه رمز و راز و گستره و ژرفا، بی هدف آفریده نشده و بی معنی نیست و این بصیرت به دست آمده از فطرت، خرد، اندیشه و اراده حق جویی انسان را به اساسی ترین درک ممکن درباره هستی رهنمون می کند : دیدن هستی آفرین در برگ برگ دفتر هستی.

به دست آوردن معرفتی درباره جهان هستی، انسان و زندگی خود که معنای تمام اسرار و پیچیدگی های زندگی را روشن کند و رفتار شایسته را شکل بدهد؛ یعنی جهان بینی درست نظام ارزش ها و راه درست عمل کردن، رسیدن به حقایق انسان سالم را به خداوند، معنی داری جهان، مسؤولیت خود، معنی زندگی و سمت و سوی حرکت، راهنمایی می کند.

● شخصیت سالم، زندگی را سالم می کند!

اسلام همان گونه که اصل زندگی دنیا را مقدمه ای برای زندگی جاودانه آن جهانی دانسته است، سلامتی شخصیت انسان را نیز مقدمه سلامتی برای آن زندگی بر شمرده است: «وَ مَنْ کانَ فی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی اْلآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبیلاً».۸

اگر کسی به مقام پیامبری نیز برسد، باز هم کار تمام نشده است ؛ زیرا حتی پیامبران نیز دارای درجاتی بوده اند و برخی از آنان بر برخی دیگر برتری داشتند: « تِلْکَ الرّسُلُ فَضّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلّمَ اللّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ ؛ بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم، برخی از آن ها، خدا با او سخن می گفت و بعضی را درجاتی داد»

از سویی در موارد مختلف، سکینه، آرامش و اطمینان و نداشتن اندوه و بیم و ... که از عناصر لازم سلامت روانی در زندگی دنیا هستند، به عنوان نعمت قابل سپاس ذکر شده و در موارد دیگر نیز زینت دنیا و (نصیب) شخصی از دنیا مطلوب قلمداد شده که اشخاص با توجه به آنها فراخوانده شده اند: «أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ * الَّذینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ * لَهُمُ الْبُشْری فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی اْلآخِرَةِ لا تَبْدیلَ لِکَلِماتِ اللّهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ * وَ لا یَحْزُنْکَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلّهِ جَمیعًا هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ ؛ آگاه باشید (دوستان و) اولیای خدا، نه ترسی دارند و نه غمگین می ‏شوند. همان ها که ایمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهیز می‏ کردند. در زندگی دنیا و در آخرت، شاد (و مسرور)ند؛ وعده ‏های الهی تخلّف ناپذیر است؛ این است آن رستگاری بزرگ. سخن آنها تو را غمگین نسازد! تمام عزّت (و قدرت)، از آن خداست؛ و او شنوا و داناست!».۹

● ماهرترین روانشناس عالم کیست؟!

نازل کننده قرآن نه تنها روان شناس ترین روان شناسان، بلکه آفریننده روان است و در تشخیص بیماری و سلامتی و معیارهای آنها هیچ خطایی در دانش او راه ندارد.

پدید آورنده قرآن، پدیدآورنده روان انسان، جامعه انسانی و جهان نیز می باشد، خلأی در دانش او راه ندارد که بعد از این تکمیلش کند و دانش او تجربی نیست که در مورد انسان تجربه ای نیاندوخته داشته باشد تا پس از این بیاموزد؛ بلکه خود او انسان و روان او را طراحی کرده و آفریده است، چیزی درباره انسان بر او پوشیده نیست: «هُوَ أَعْلَمُ بِکُمْ إِذْ أَنْشَأَکُمْ مِنَ اْلأَرْضِ وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فی بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ فَلا تُزَکُّوا أَنْفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقی».۱۰

زهرا رضائیان

پی نوشت ها:

۱. روم: ۳۰.

۲. اعراف: ۱۷۲.

۳. شمس: ۸.

۴. انسان: ۳.

۵. شمس: ۹ و ۱۰.

۶. بقره: ۲۵۳.

۷. اسراء: ۷۲.

۸. یونس: ۶۵-۶۲.

۹. نجم: ۳۲.