نوجوانی, گذار از بحران

امروز روز نوجوان است

تعریف‌های مختلفی وجود دارد برای تعریف سن نوجوانی، ولی هر چه باشد ۱۲ تا ۱۸ یا ۱۵ تا ۱۷ سالگی، آنقدر مهم است که روزی (۸ آبان) به همین اسم در تقویم کشور ما وجود داشته باشد تا شاید حساسیت و توجه والدین، مسوولان و همه کسانی که با افرادی در این حس در ارتباط هستند،بیشتر شود.

نوجوانی به تعبیر روان‌شناسان سن گذار از کودکی به جوانی محسوب می‌شود و دقیقا با همین تعریف اهمیتش بیشتر می‌شود. در واقع نوجوان نه آنقدر کودک محسوب می‌شود که مثل کودکان او را تحت کنترل یا مراقبت قرار داد و نه آنقدر جوان که بشود به او اعتماد کرد و استقلال لازم را به او داد.

روان‌شناسان معتقد هستند نوجوانان بویژه در جوامع تازه توسعه‌یافته، یک بحران هویت یعنی دوره موقتی از اغتشاش و ناآگاهی را در برخورد با راه‌های گوناگون، پیش از تعیین هدف‌های زندگی خود تجربه می‌کنند.

در این سن بیشتر نوجوانان تحت تاثیر شرایط محیطی هستند و در واقع اهداف، الگو‌ها و خواسته هایش مدام در حال تغییر است، به همین دلیل ایجاد هویت با کمک محیط‌های خانوادگی، آموزشی و روابط دوستی مهم به نظر می‌رسد.

ایجاد هویت به معنای آن است که نوجوان بداند کیست، چه چیزهایی برای او ارزش محسوب می‌شود و چه راه‌هایی را برگزیند که در زندگی خود دنبال کند، بنابراین این جستجو برای کشف و ساختن خود، نیروی محرکه بسیاری از دلمشغولی‌ها و رفتارهای نوجوان در جهتگیری جنسی، انتخاب شغل، ارتباطات اجتماعی، آرمان‌های اجتماعی، اخلاقی، مذهبی و فرهنگی اوست.

فاطمه نوابی، کارشناس ارشد امور تربیتی بر همین اساس معتقد است: در این سنین خیلی از نوجوانان شخصیت‌های سینمایی، هنری و ورزشی را الگوی خود قرار می‌دهند و حتی ممکن است در تعیین هدف و الگو دچار اشتباه شوند.

او به «جام‌جم» می‌گوید: توجه و کمک به هویت یابی نوجوان باید بدون سختگیری‌های بی‌مورد و بحث و جدل انجام شود. در واقع نوجوان زمانی این سن حساس را با موفقیت و درک درستی از خود و توانایی‌هایش طی می‌کند که در خانواده و در فضایی دوستانه راهنمایی شود.

● ایجاد فضای رشد

والدین باید فاصله خود را با فرزندان کم، آنها را درک کرده و سعی در بازگو کردن اصلی‌ترین خطوط قرمز برای جوانان خود داشته باشند.

دکتر حسن رفیعی، روانپزشک در این زمینه معتقد است کسب نظام ارزشی منسجم باعث کاهش امکان انحرافات اجتماعی در نوجوانان می‌شود، بنابراین والدین با ایجاد فضایی همراه با ارزش‌های ملی، دینی و جهانی باید فضایی مناسب به منظور همزیستی مسالمت‌آمیز برای نوجوانان فراهم کنند تا آنها از مواهب هر سه جنبه ارزش‌ها برخودار شوند.

نتایج بررسی‌ها نشان داده نوجوانان‌ خانواده‌ها و بیشتر مربیان از روند طبیعی بلوغ و ویژگی‌های دوره نوجوانی‌اطلاعات کافی ندارنداو ادامه می‌دهد: اگر چه بذر شکل‌گیری هویت در سال‌های پیش از نوجوانی پاشیده می‌شود، اما نوجوانان تا پیش از ورود به این مرحله نمی‌توانند خود را به آن مشغول کنند.

نوابی نیز با اشاره به این‌که والدین باید با از پیش تعیین نکردن برخی موارد برای جوانان، مهارت انتخاب و اعتماد به نفس را در آنها رشد دهند، ادامه می‌دهد: برخی والدین به این دلیل که ممکن است نوجوانشان با تعیین هدفی نادرست دچار دردسر شود، سعی می‌کنند مسیر رفته خود را به فرزندشان دیکته کنند.

او تاکید می‌کند: هر چیزی بخصوص برای سن حساس نوجوانی می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد.

● تفاوت نوجوانان با والدین

وقتی ما ظرفیت پذیرش تفاوت‌های نوجوانان و نسل جدید با عادات قدیمی خود را نداشته باشیم یا به عنوان والدین یا اولیای مدرسه انتظار داشته باشیم افکار، احساسات و رفتار نوجوانان دقیقا همانی باشد که ما می‌خواهیم، بدیهی است این بی‌انصافی و بدفهمی و آشفتگی درون خود را به نام بحران نوجوانی به بچه‌های ناپخته نسبت خواهیم داد که مایلند محیط اجتماعی و فضای روانی اطراف خویش را کشف و راه و رسمی متناسب برای زندگی خویش پیدا کنند.

دکتر رفیعی، سرگردانی ناشی از تشکیل هویت را منجر به ارتکاب رفتارهای ضداجتماعی مانند اعتیاد می‌داند و به ایسنا می‌گوید: تفاوت ترکیب سنی هرم جمعیت ایران با دیگر کشورها بیانگر آن است که حجم قابل توجهی از جمعیت ایران فاصله زیادی با ارزش‌های مورد قبول والدین دارند، پس این فرآیند انتقال با کندی یا گاهی تاخیر بروز می‌کند که ماحصل آن تربیت جوانان و نوجوانانی مغایر با نظام ارزشی موجود در جامعه است.

رفیعی با اشاره به اهمیت گروه همسالان در این دوره، فاصله بین نوجوانان و والدین و طولانی شدن دوره پذیرش نسل‌ها و جامعه پذیری آنها را منجر به بیشتر شدن زمینه ارتکاب انحرافات اجتماعی از سوی نوجوانان می‌داند و می‌افزاید: به عنوان مثال دوره نوجوانی اولین دوره مواجهه با نیاز جنسی است و تنها راه قانونی پیش ‌روی جوانان ایرانی ازدواج است، حال آن که وجود موانع فراوان از ازدواج جوانان جلوگیری می‌کند و به زمینه‌ای برای بروز انحرافات جنسی تبدیل می‌شود.

وی دوره نوجوانی را دوره استقلال می‌داند و تصریح می‌کند: در این دوره، نوجوان نقش و جایگاه اصلی خود را در جامعه پیدا کرده و در صورت عدم توازن میان خواسته‌ها و بایدها دچار احساس محرومیت مزمن شده و در این شرایط است که جوان یا نوجوان برای تسکین خود به روش‌های ضد اجتماعی همچون استفاده از مواد مخدر روی می‌آورد.

● بی‌توجهی به بلوغ

نتایج بررسی‌ها نشان داده نوجوانان، خانواده‌ها و بیشتر مربیان از روند طبیعی بلوغ و ویژگی‌های دوره نوجوانی اطلاعات کافی ندارند و در صورت پاسخگویی به مشکلات شایع بلوغ در نوجوانان، سلامت نسل آینده تضمین خواهد شد.

در بسیاری از موارد دیده می‌شود خانواده‌ها و حتی مربیان بهداشت مدارس نمی‌توانند پاسخگوی مسائل و مشکلات نوجوانان در دوران بلوغ باشند و اطلاعات آنها در خصوص مشکلات شایع در دختران در دوران بلوغ و احتیاجات غذایی در آنها در این دوران کافی نیست.

معصومه علی محمدیان،عضو هیات علمی دانشگاه ادامه می‌دهد: حتی در برخی مواقع خانواده‌ها نمی‌توانند تعریفی از بلوغ، نوجوانی و بهداشت در این دوران به دختران نوجوان و بالغ ارائه کنند، در حالی که پرداختن به مسائل بهداشتی آنها نه فقط برای خودشان، بلکه با توجه به این واقعیت که آنها مادران فردا هستند برای خانواده‌ها، جامعه و نسل آینده نیز سودمند است.

او تاکید می‌کند: البته تنها بهداشت بلوغ دختران نیست که باید مورد توجه قرار گیرد، بلکه بهداشت بلوغ در پسران نیز بسیار حائز اهمیت است و باید در این زمینه نیز فعالیت‌هایی صورت گیرد.

در این میان کارشناسان امور تربیتی نسبت به تعارض‌های موجود در فضاهای مختلف و در سطح جامعه نیز هشدار می‌دهند.

نوابی، کارشناس ارشد امور تربیتی با اشاره به همین موضوع معتقد است: یک نظام حمایتی و منسجم در سیستم آموزش مدارس، وسایل ارتباط جمعی و خانواده در خصوص برخورد با نوجوان در سن بلوغ وجود ندارد.

به گفته او نداشتن برنامه‌ریزی به روز، نبود الگوهای مناسب و یکسان و همچنین نبود شناخت از فرهنگ جامعه از جمله ناهماهنگی‌های موجود میان نهادهای تربیتی جامعه و خانواده‌هاست.

● نوجوانتان را جدی بگیرید

روان‌شناسان معتقدند وقتی فرزندان به سنن نوجوانی می‌رسند از نظر جسمی و روحی تغییرات قابل ملاحظه‌ای می‌کنند، به همین دلیل والدین نیز باید رفتار و انتظارات خود را از آنان تغییر دهند.

در واقع در این زمان متوجه خواهید شد فرزندتان قصد دارد استقلال بیشتری در خانواده داشته باشد. او سعی می‌کند بیشتر تصمیماتش را خودش بگیرد. این تصمیمات از ساده‌ترین موارد مانند انتخاب لباس شروع می‌شود و تا انتخاب ورزش مورد علاقه و سرگرمی‌هایی که دوست دارد به آنها بپردازد، ادامه می‌یابد.

شما می‌توانید راه را به نوجوان نشان دهید، اما بگذارید خودش حرکت کند. نیازی نیست برای تسریع حرکت او را هل بدهید.

باید توجه داشته باشید امور خصوصی او برای به‌استقلال‌‌رسیدنش بسیار اهمیت دارد. مشکلات فرزندتان را جدی بگیرید. بدانید مسائل بظاهر جزیی برای آنان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. پس حداقل به صحبت‌هایش با دقت گوش دهید و پاسخ مناسب بدهید. از بازگو کردن مسائل وی برای دیگران نیز بشدت خودداری کنید.

به احتمال زیاد در این زمان او می‌خواهد به تنهایی در منزل بماند یا حتی خودش از خواهر یا برادر کوچک‌ترش مراقبت کند.

توجه داشته باشید میزان استقلال او یک حد خاص ندارد و به توانایی‌ها و قابلیت‌هایش بستگی دارد. برای مثال تا چه حد قادر است در شرایط اضطراری با اتخاذ تصمیم صحیح اوضاع را رو به راه کند.

فرزندان تمایل دارند متفاوت به نظر برسند، اما همواره بر شما تکیه کنند. به عنوان مثال، برای خارج شدن از منزل اجازه می‌گیرند یا تقاضای پول توجیبی می‌کنند، اما کمی فاصله نیز می‌گیرند.

تمایل به استقلال، بخشی از روند نوجوانی را تشکیل می‌دهد که با احساسات پیچیده و متغیری نیز همراه است. شما به عنوان والدین نقش مهمی در این مرحله دارید و می‌توانید با حمایت از آنها اطمینان خاطر لازم را برای حرکت بدهید.

● او فقط یک نوجوان است

خیلی از والدین نسبت به رفتار‌های فرزند نوجوانشان واکنش‌های قهری و نامناسب انجام می‌دهند، در واقع این والدین رفتار‌های او را خارج از حساسیت‌های سنی می‌سنجند و این موضوع فقط به تشدید برخورد‌ها منجر می‌شود.

نوجوان شما اگر نافرمانی می‌کند، اگر در ظاهر و پوشش خلاف سلیقه شما عمل می‌کند، اگر سعی دارد مخالفت‌هایی با شما داشته باشد، همه و همه اینها اقتضای سن اوست که فقط در چارچوب رابطه درست و دوستانه می‌توانید به کیفیت رابطه با او بپردازید.

به نظر می‌رسد والدین باید این مساله را مد نظر داشته باشند که طی کردن این مرحله گذار و مشکلات روحی دوران بلوغ برای آنها نیز آسان نیست و بیشتر از هر زمانی به توجه و محبت منطقی والدین نیاز دارند.

مستوره برادران نصیری