آن فصل با افسردگی آمد

افسردگی فصلی در گفتگو با دکتر محمدرضا خدایی روان پزشک

بهار که می‌آید، خیلی‌ها خواب‌آلود و کسل‌ می‌شود. این البته نکته تازه‌ای نیست اما شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید گاهی همین حس به ظاهر ساده، زمینه‌ساز بروز نوعی افسردگی به نام افسردگی فصلی می‌شود و سلامت روانی ما را به خطر می‌اندازد. در این‌باره با دکتر محمدرضا خدایی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی گفتگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید....

▪ افسردگی فصلی معمولا با چه علایمی بروز می‌کند؟

ـ تعدادی از بیماری‌های روانی در بعضی از فصول و با توجه به تغییر دما و تغییر طول مدت شب و روز ایجاد می‌شوند و افسردگی فصلی یکی از همین بیماری‌ها است و با علایمی کاملا شبیه به سایر افسردگی‌ها بروز می‌کند. خلق افسرده، احساس غم و اندوه، عدم حس لذت، بی‌علاقگی به محیط و روابط اجتماعی و خانوادگی، تغییرات وزنی، اختلالات خواب به صورت کم‌خوابی و پرخوابی، اضطراب، احساس خستگی و پوچی، حواس‌پرتی و حتی احساس گناه از علایم این بیماری است. گاهی نیز افکار خودکشی به سراغ فرد افسرده می‌آید و تا مرحله انجام آن هم پیش می‌رود.

▪ این افسردگی بیشتر در چه فصلی دیده می‌شود؟

ـ اغلب در زمستان و بهار دیده می‌شود. کمتر در فصول دیگر بروز می‌کند. غیر از علایمی که اشاره شد، انواع افسردگی معمولا با پرخوری، تمایل به مصرف مواد غذایی شیرین و خستگی روانی خود را نشان می‌دهد. از طرفی معمولا با تغییر فصل بهبود می‌یابد.

▪ بیشتر چه افرادی به افسردگی در فصل بهار مبتلا می‌شوند؟

ـ به طور کلی بعضی از افراد بیشتر در معرض ابتلا به این نوع افسردگی قرار دارند اما افسردگی در فصل بهار اغلب در افرادی با سابقه خانوادگی یا افرادی با شخصیت‌های انتقادی دیده می‌شود. افرادی که از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند یا حتی ساده و زودرنج هستند و تحمل فشارهای اجتماعی و اقتصادی را ندارند. البته در افرادی که سابقه خانوادگی بیماری افسردگی دارند نیز احتمال بروز بیماری زیاد است.

▪ این افسردگی قابل پیشگیری است؟

ـ بله، باید به علایم هشدار آن توجه شود. معمولا افراد با شروع فصل بهار حالت خواب‌آلودگی پیدا می‌کنند و احساس کسالت و روزمرگی به سراغ آنها می‌آید. همین موضوع می‌تواند به عنوان هشدار تلقی شود. در توضیح این مطلب باید بگویم که در همه انواع افسردگی‌ها تغییر آنزیم‌های مغزی عامل اصلی ایجاد بیماری نیست؛ بلکه تغییرات محیطی و نگاه فرد به محیط و به خودش موجب بروز افسردگی می‌شود. افسردگی بهاره یکی از همین نوع افسردگی‌هاست. بنابراین تغییر دید فرد به محیط و زندگی و پرهیز از افکار منفی، مهم‌ترین پیشگیری محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، مهارت‌آموزی و افزایش قدرت مدیریت استرس و حل مساله از جمله راهکارها‌یی است که برای پیشگیری از افسردگی فصل بهار مطرح است. افراد باید نسبت به مسایل زندگی واقع‌بینانه رفتار کنند و تصمیم بگیرند و برای مشکلات به فکر راه حل منطقی باشند و به زبان عامیانه، زندگی را سخت نگیرند؛ چرا که برای هر مشکلی حداقل یک کلید برای حل مشکل وجود دارد و انسان‌ها آفریده شده‌اند که با این مشکلات بجنگند. شما هیچ زندگی‌ای را پیدا نمی‌کنید که بدون مشکل باشد و این توانایی‌ ماست که در بحران‌های زندگی، بهترین تصمیم را بگیریم.

▪ یعنی چون این افسردگی ناشی از تغییرات بیوشیمیایی مغز نیست، نیازی به درمان دارویی ندارد؟

ـ ببینید؛ این طور نیست که افسردگی فصل بهار فقط مربوط به تغییرات محیطی باشد و در تعدادی از بیماران مبتلا به این نوع افسردگی، تغییر آنزیم‌های مغزی عامل ایجاد بیماری است و بنابراین نیاز به مصرف دارو وجود دارد اما درمان فقط به مصرف دارو محدود نمی‌شود، بلکه استفاده از تکنیک‌های روان‌درمانی، شناخت‌درمانی و حتی نوردرمانی در درمان بیمار افسرده نقش مهمی ایفا می‌کند. باید تاکید کنم که نقش نوردرمانی در درمان افسردگی‌های فصلی بسیار حایز اهمیت است و قرار گرفتن فرد افسرده در معرض نور بیشتر، موجب کاهش دوره افسردگی می‌شود و حتی نور خورشید می‌تواند جلوی عود بیماری را بگیرد.

▪ اگر فردی در فصل بهار یک سال مبتلا به افسردگی فصلی بشود، آیا در سال‌های بعد هم دچار این نوع افسردگی خواهد شد؟

ـ ۱۰ تا ۱۵ درصد امکان عود مجدد بیماری وجود دارد و این افراد باید بیشتر از دیگران به فکر سلامت روان خود باشند. در عین حال، همین نگرانی و ترس از اینکه مبادا افسردگی مجدد به سراغ آنها بیاید، می‌تواند عامل مهمی برای عود بیماری باشد. بنابراین باید مثبت فکر کرد و نیمه پرلیوان را دید.

▪ خانم‌ها بیشتر به این مشکل دچار می‌شوند یا آقایان؟

ـ این افسردگی هم مانند سایر افسردگی‌ها بیشتر در خانم‌ها بروز می‌کند اما شدت بیماری در آقایان بیشتر است.

▪ می‌گویند خودکشی در فصل بهار بیشتر از سایر فصول دیده می‌شود. شما این موضوع را تایید می‌کنید؟

ـ خب، اقدام به خودکشی علل مختلفی دارد و یکی از مهم‌ترین علت‌های آن نیز ابتلا به افسردگی (البته درجات نسبتا شدید افسردگی) است و نگاه منفی فرد به محیط بیرونی، احساس ناامیدی و پوچی و حتی خشک نسبت به خود یا اطرافیان موجب تقویت فکر انجام خودکشی می‌شود. در این بین عوامل محیطی نیز تاثیر گذارند و از آنجا که احساس کسالت در فصل بهار و حتی زمستان بیشتر از سایر فصول دیده می‌شود، بنابراین خودکشی‌ها نیز در این فصول افزایش می‌یابند. همان‌طور که می‌دانید اقدام به خودکشی در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود اما خودکشی‌های موفق (منجر به مرگ) در آقایان بیشتراز خانم‌ها است.

▪ آماری هم در این زمینه وجود دارد؟

ـ متاسفانه در کشور ما آمار کلی وجود ندارد و آمارها در استان‌های مختلف، متفاوت است؛ انواع خودکشی‌ در شهرهای مختلف، متفاوت است و در هر استان و منطقه‌ای یک نوع خودکشی بیشتر رواج دارد.

▪ و سوال آخر اینکه چه‌کار کنیم تا در فصل بهار، سلامت روان‌مان حفظ شود؟

ـ بهترین پیشنهاد این است که خودمان را با کارهای روزمره سرگرم کنیم و هر وقت در طول روز احساس کسالت و خواب‌آلودگی به سراغ‌مان آمد، با ایجاد یک تغییر محیطی کوچک (مثلا گپ‌زدن با اعضای خانواده یا همکاران) یا تغییر در شرایط موجود (مثل شستن صورت با آب سرد)، حواس‌مان را پرت کنیم. در عین حال، زندگی را سخت نگیریم و همواره آرامش خودمان را حفظ کنیم.

محبوبه رحیمی