تارتینی و سونات ابلیس

جوزپه تارتینی ۱۶۹۲ ۱۷۷۰ نوازنده چیره دست ویولن و یکی از برجسته ترین مکتب آفرینان نوازندگی ویولن در ایتالیا بود

جوزپه تارتینی(۱۶۹۲-۱۷۷۰) نوازنده چیره دست ویولن و یکی از برجسته ترین مکتب آفرینان نوازندگی ویولن در ایتالیا بود. او از پیشگامان نوازندگی ویولن در سده هیجدهم بود و آثاری بسیار زیبا و جذاب برای ویولن و ویلنسل آفرید. نوجوانی اش را نزد کشیشان گذراند و نواختن ویولن را در همین دوران فراگرفت. در جوانی در دانشگاه پادوا به تحصیل حقوق پرداخت و در کنار این رشته دشوار تحصیلی، به آموختن شمشیر بازی و تکمیل آموزش نوازندگی ویولن نیز روی آورد و در این هر دو فن مهارت و شهرت پیدا کرد.

به دنبال یک ماجرای عشقی جنجالی و ازدواج با یکی از محارم کاردینال « کورنارو»، حکم بازداشتش صادر شد و او مجبور به فرار از پادوا شد. پس از فرار مدتی به سلک راهبان در آمد و به یک صومعه پناهنده شد. در آن جا تحصیلات موسیقی خود را تکمیل کرد و سونات مشهور ابلیس را ساخت.

پس از ترک صومعه حرفه نوازندگی و آهنگسازی را برگزید. در این دوره به علت ترس از شناخته شدن و تحت پیگرد قرار گرفتن همیشه با نقاب و در پس یک پرده می نواخت و اجازه نمی داد کسی به هویت حقیقی اش پی ببرد. تا این که روزی به طور تصادفی همشهریانش او را از نزدیک دیدند و شناختند و به او مژده دادند که خشم و غضب کاردینال فروکش کرده و او را بخشیده است. با شنیدن این خبر تارتینی غرق در خوش بختی شد و با شتاب راهی پادوا گردید و پس از سال ها دوری و جدایی نزد همسر و خانواده بی تاب از مفارقتش بازگشت و دیگر جز برای مدتی کوتاه که به پراگ رفت، از پادوا خارج نشد.

سی و شش ساله بود که مدرسه مشهور ویولن خود را بنیان نهاد و در کنار آهنگسازی و نوازندگی به تربیت شاگردان پرداخت و روش های نوین نوازندگی ویولن را که خودش ابداع کرده بود به آنان آموزش داد. تارتینی در تکنیک نوازندگی ویولن تحولی عظیم به وجود آورد. از او بیشتر از صد و چهل کنسرتو ویولن و ویولنسل، بیش از صد سونات ویولن، حدود پنجاه تریو به یادگار مانده است. یکی از مشهور ترین آثار او سونات ویولن «ابلیس» است که داستانی جذاب و زیبا دارد. مطابق آن چه « ژرم دو لالاند» ستاره شناس مشهور فرانسوی - که تارتینی را در سفرش به ایتالیا از نزدیک دیده بود- در سفرنامه اش نقل کرده، شبی در سال ۱۷۱۳ میلادی، تارتینی ابلیس را در خواب شبانگاهی می بیند و از او می پرسد:

- ای ابلیس! تو هیچ از موسیقی سر رشته ای داری؟

ابلیس پاسخ مثبت می دهد و می گوید:

- بله. تعریف از خود نباشد، ویولنیست ماهری هستم.

تارتینی برای آزمایش ابلیس، ویولنش را به او می دهد و از او می خواهدآهنگی بنوازد و مهارتش را نشان دهد. ابلیس ویولن تارتینی را می گیرد و نغمه ای چنان دلنشین و جذاب می نوازد که تارتینی را مسحور و مجذوب و مفتون می کند. تارتینی چنان هیجان زده می شود که از شدت هیجان از خواب می پرد و چون هیچ جوری نمی تواند از نفوذ این آهنگ عالی و اسرار آمیز شیطانی خارج شود و آن را فراموش کند، همان نیمه شب بر می خیزد و نت های آهنگی را که ابلیس برایش نواخته و با آن هنر نمایی کرده، بر روی کاغذ نت می آورد و نام سونات ویولنش را به افتخار آموزگار و الهام بخش خود، « سونات ابلیس» می گذارد.

سونات ابلیس از سه بخش تشکیل شده است. بخش نخست آن با پیش در آمدی ملایم و دل انگیز شروع می شود و پس از تریل کوتاهی با یک آهنگ واسطه که نقش پل بین پیش در آمد و در آمد را ایفا می کند ، به تم اصلی می رسد. بخش دوم شبیه آهنگ های باخ است و به دلیل تزئینات زیاد و ظرایف تکنیکی و نغمه شور انگیز، بیشتر از دو بخش دیگر مشهور است. بخش سوم با پرلودی آهسته شروع می شود. در این بخش چند واریاسیون با تکنیکی بسیار دشوار و پیچیده اجرا می شود. شیوه نوازندگی ابلیس در این واریاسیون ها تقلید شده است. این بخش با دابل تریل ها و استاکاتوهای سخت اجرا و جذاب خود حال و هوایی شیطانی به سونات بخشیده است و آن را متناسب با نام رمزآمیز خود ساخته است.

تارتینی در نوازندگی ویلن در سده هیجدهم همان شهرت و اهمیتی را پیدا کرد که در سده نوزدهم پاگانینی به آن دست یافت. مکتب نوازندگی او مشهور تزین و معتبر ترین و پیشرو ترین مکتب نوازندگی ویلن در سده هیجدهم و تا قبل از پاگانینی بوده است.

نویسنده: مهدی عاطف راد