آیا تونس اسلامی می شود

پس از فرار زین العابدین بن علی رئیس جمهور مخلوع تونس و تشکیل یک دولت موقت در این کشور, گفته شد برای نخستین بار پس از نیم قرن صدای اذان از رادیو تلویزیون رسمی این کشور شنیده شده است و این موجب شادمانی توده های مسلمان را فراهم کرد

پس از فرار زین‌العابدین بن‌علی رئیس‌جمهور مخلوع تونس و تشکیل یک دولت موقت در این کشور، گفته شد برای نخستین بار پس از نیم قرن صدای اذان از رادیو تلویزیون رسمی این کشور شنیده شده است و این موجب شادمانی توده‌های مسلمان را فراهم کرد. با توجه به این اتفاق می‌توان پرسید آیا تونس با سقوط دولت بن‌علی رو به سویی می‌رود که در آینده شاهد تاسیس یک حکومت اسلامی در آن باشیم؟

جریان‌های اسلامگرا در کشورهای عربی و اسلامی سابقه‌ای طولانی و تاریخی دارند که به طور مشخص در عصر کنونی به تاسیس اخوان‌المسلمین در مصر بازمی‌گردد. این جماعت علاوه بر مصر در سایر کشورهای اسلامی نیز شعبه‌هایی دارد که به طور مشخص در تونس، سودان، مراکش، الجزایر، سوریه و تا حدودی در سایر کشورها نیز فعال هستند.

گروه‌های زیرمجموعه اخوان‌المسلمین نوعی اسلام سیاسی با رویکرد دست یافتن به قدرت را تبلیغ می‌کنند. راشد الغنوشی از رهبران اسلامگرای مطرح تونس نیز کسی است که ابتدا تحت تاثیر این جریان به فعالیت‌های سیاسی و مذهبی روی آورد. او اما سپس به کسب دروس جدید و آموختن فلسفه روی آورد و ابتدا به دانشگاه سوریه و سپس به دانشگاه سوربن فرانسه رفت و در آنجا تحصیل کرد. الغنوشی که هم‌اکنون نزدیک به ۷۰ سال دارد از جمله روشنفکران مسلمان میانه‌رو به حساب می‌آید که رویکرد معتدلی نسبت به اسلام دارد. در تونس طیف‌های متعددی از نیروهای اسلامگرا حضور دارند که در مجموع مانند الجزایر یا مصر پررنگ نیست. اما به هر حال بخشی از اپوزیسیون فعال این کشور به حساب می‌آید که در فاصله نزدیک به ۶۰ سال حکومت حبیب بورقیبه و تالی او زین‌العابدین بن‌علی تحت فشار شدیدی بوده است. در راس این رهبران راشد الغنوشی قرار دارد که تا‌کنون‌ به صورت تبعیدی در کشورهای مختلف و این اواخر در انگلستان به سر می‌برد.

با سقوط دولت بن‌علی وی ابراز تمایل کرد که به کشور بازگردد اما محمد الغنوشی وزیر اول سابق و نخست‌وزیر موقت فعلی می‌گوید طبق قانون وی حق ندارد به کشور بازگردد زیرا بازگشت او منوط به صدور یک فرمان عفو عمومی است. این نکته نشان می‌دهد گرچه راس نظام حکومتی پیشین در تونس شکسته و متواری شده است اما ریشه‌ها و چه بسا بدنه آن هنوز پابرجاست و حتی این احتمال می‌رود که اوضاع به نفع بازگشت رژیم سابق ورق بخورد. اما مقاومت مردمی نیز همچنان باقی است و این چالش برای چندی دیگر ادامه خواهد یافت و ممکن است در روزهای آینده نیز تشدید شود. بخشی از این چالش به حضور اسلامگرایان در قدرت آینده بازمی‌گردد.

راشد الغنوشی در سخنانی که العربیه آن را هفته گذشته پخش کرد ابتدا گفت ما قصد حکومت نداریم و حتی جریان متعلق به او قصد ندارد نامزدی را در آینده برای ریاست‌جمهوری تونس معرفی کند. وی آرزو کرد در کشورش یک دموکراسی واقعی برقرار شود و بدون در نظر گرفتن اختصاصات مذهبی یا نژادی، افراد شایسته برای مقامات انتخاب شوند. الغنوشی سال‌ها پیش نیز کتابی درباره رابطه اسلام و حقوق شهروندی نوشت که به گمانم شمس‌الواعظین آن را در ایران به فارسی برگرداند. دیدگاه کلی او ریشه در نگرشی اساسی نسبت به حقوق بشر دارد، بنابراین صادقانه می‌گوید خواستار اسلامی کردن تونس یا برقراری یک دولت اسلامی در این کشور نیست.

سایر رهبران اسلامی تونس نیز که در طیف اخوان‌المسلمین گرد آمده‌اند چنین آرزویی ندارند. ضمن اینکه باید افزود بخش مهمی از اپوزیسیون تونس را ملی‌گراها و سکولارها تشکیل می‌دهند (که به طور مستقیم و غیر‌مستقیم از سوی جریان حاکم نیز تقویت می‌شد ). مضاف بر همه اینها تجربه دهه‌های اخیر در سراسر کشورهای اسلامی جنبش‌های اسلامگرا را صیقل داده و به تجدید‌نظرهای اساسی در مسائل متعددی وادار ساخته است. همچنین جریان‌های اسلامگرایی در تونس طی این سال‌ها فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته‌اند و تجربه نبردهای طیف‌های گوناگون اسلامگرایی در الجزایر (همسایگی آنها) نیز دیدگاه این جریان‌ها را تا حدود زیادی تعدیل کرده است.

به هرحال با توجه به مجموع این مسائل می‌توان مطمئن بود که در تونس تشکیل یک دولت اسلامی در حال حاضر منتفی است. اما جریان‌های اسلامگرا از این پس با توجه به فضای آزاد و دموکراتیکی که شکل می‌گیرد، می‌توانند تقویت شوند و در آینده نزدیک خواهند توانست در برابر جریان‌های سکولار خودی نشان دهند. به این ترتیب باید منتظر قدرت گرفتن چهره‌های اسلامگرا در آینده تونس بود بدون اینکه حکومتی اسلامی در راه باشد.

محمد‌علی عسگری