معیار، خودت هستی...‏

در شرع مقدس اسلام برای معاشرت، مقررات و قوانینی به‌طور تفصیلی و موردی تعیین شده است. واجبات و مستحبات جزئی معاشرت با دیگران و همین‌طور در مقابلش، محرمات و مکروهات آن به بیانی …

در شرع مقدس اسلام برای معاشرت، مقررات و قوانینی به‌طور تفصیلی و موردی تعیین شده است. واجبات و مستحبات جزئی معاشرت با دیگران و همین‌طور در مقابلش، محرمات و مکروهات آن به بیانی مفصل در جای خود بیان گردیده است. ولی محور سخن هم اکنون ارائه معیاری کلی در برابر پرداختن به جزئیات است که آیا می‌توان معیاری کلی و جامع ارائه نمود تا در هر موقعیتی که پیش می‌آید و هر رفتاری که انجام می‌دهیم، آن را با این معیار بسنجیم و درست یا غلط بودن آن را تشخیص دهیم و با آن معیار، تمام اعمال خود را تصحیح نماییم. امیرالمؤمنین علی (ع) در این خصوص می‌فرمایند: "معیار خودت هستی" یعنی با هر کسی آن‌گونه رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار کنند، یعنی خودت را به جای طرف مقابل بگذار و بگو اگر به جای او بودم دوست داشتم با من این‌گونه رفتار شود، پس من هم با او همان‌طور رفتار می‌کنم که دوست دارم با من رفتار کنند. اگر آدمی این میزان را در دست داشته باشد، بسیاری از مسائل و مشکلات معاشرتی وی حل می‌شود.

اگر همیشه و به طور دقیق به این معیار پایبند باشیم، هرگز به کسی ظلم نمی‌شود یعنی چون هرگز دوست ندارید کسی به شما ستم کند و به حق شما تجاوز روا دارد و آن را پایمال نماید، پس شما هم به کسی ستم نمی‌کنید. اگر چنین اندیشه‌ای در جامعه حاکم شود هرگز به کسی ظلم و ستم نمی‌شود و درصد قابل توجهی از مشکلات حل خواهد شد. حضرت علی (ع) می‌فرماید: "احسن کما تحب ان یحسن الیک؛ آنچه برای خودت دوست داری برای دیگران نیز دوست بدار. اگر دوست داری به تو خوبی کنند پس تو هم به دیگران خوبی کن. اگر چیزی مثل توهین و بی‌ادبی و مسخره نمودن و عیبجویی و بدزبانی به دیگران را زشت می‌دانی، پس در حق دیگران هم این اعمال را زشت بدان و از آنها اجتناب کن.

چطور می‌پنداری که اگر دیگران به تو بی‌احترامی کنند کار زشتی را مرتکب شده‌اند، ولی اگر تو به دیگران بی‌احترامی نمایی زشت نیست؟ بنابراین واستقبح من نفسک ما تستقبح من غیرک؛ اگر رفتاری از رفتارهای دیگران را در حق خودت زشت می‌شماری انجام آن را در حق خود نیز زشت بشمار. وارض من الناس لک ما ترضی به لهم منک؛ با آنها همان‌گونه رفتار کن که اگر آنها با تو رفتار می‌کردند می‌پسندیدی. اگر دوست داری آنها با تو به گونه‌ای رفتار کنند که خوشنود و راضی می‌شوی، اینک آنها هم از تو این توقع را دارند که به گونه‌ای رفتار کنی که آنها راضی می‌شوند. آنچه موجب رضایت تو از دیگران هست، همان را موجب رضایت دیگران از خود بدان. همان‌طور که دوست داری دیگران کاری بکنند که تو دوست داری و راضی می‌شوی پس تو هم کاری کن که دیگران از تو راضی باشند.‏

همان‌گونه که دوست ندارید به وسیله عمل دیگران به دردسر و گرفتاری مبتلا شوید، پس موجبات گرفتاری دیگران را نیز فراهم مسازید. مثلا در کیفیت ارتباط با دیگران و راهنمایی آنها و جواب سئوالاتشان اگر چیزی نمی‌دانید صاف و صریح بگویید: "نمی‌دانم". چگونه شما توقع دارید که اگر کسی چیزی را نمی‌داند، صریح و صاف بگوید: "نمی‌دانم". چگونه اگر با سخنان جاهلانه خود موجب گمراهی و دردسر شما شود ناراحت می‌شوید، دیگران هم وقتی چیزی را از تو می‌پرسند و نمی‌دانی، صاف و صریح بگو نمی‌دانم و هرگز دیگران را به زحمت نینداز. پس در مقام پاسخ به سئوالات دیگران، همان‌گونه رفتار کنید که انتظار دارید با شما آن‌گونه رفتار کنند.

جواد پوریا