پرستاری در نگاه دین

آنچه به فهرست می کشانیم گامی کوچک در ارائه فقه پرستاری است اگر فقه پرستاری جمع آوری و ترویج شود انگیزه های معنوی در دل پرستاران بیدارتر می شود و بیمارستانها به دانشگاههای حکمت و عرفان تبدیل خواهند شد

آنچه به فهرست می‏کشانیم گامی کوچک در ارائه فقه پرستاری است. اگر فقه پرستاری جمع‏آوری و ترویج‏شود انگیزه‏های معنوی در دل پرستاران بیدارتر می‏شود و بیمارستانها به دانشگاههای حکمت و عرفان تبدیل خواهند شد.

لایه‏های سنگین حزن بر دل بیمار فرو می‏نشینند. چشمهای بی‏رمق او درد را فریاد می‏کشند. در این لحظات، تنها سایه پرستار است که بیمار را در مسیر پر فراز و نشیب بیماری قوت می‏بخشد. پرستار حرفی از کلام خداوند است، شعاعی از ملکوت پر حشمت است و تابشی از زیبایی انسان. امروزه پرستاری چون دیگر شاخه‏های علوم، جنبه‏های تخصصی و روانشناختی پیدا کرده است و دانشکده‏های پرستاری در سرتاسر گیتی شکل گرفته‏اند، اما باید اذعان نمود همچنان بخشی از چهره زیبای پرستاری زیر سایه سنگین بی‏توجهی و یا جهل، کدر و ناشناخته مانده است. اسلام که دین همه جانبه‏نگر است ما را با این زوایا آشنا می‏کند. آنچه به فهرست می‏کشانیم گامی کوچک در ارائه فقه پرستاری است. اگر فقه پرستاری جمع‏آوری و ترویج‏شود انگیزه‏های معنوی در دل پرستاران بیدارتر می‏شود و بیمارستانها به دانشگاههای حکمت و عرفان تبدیل خواهند شد. اسلام با ریزبینی و موشکافی عمل به احکامی را سفارش می‏کند که بیمار را در سلامتی جسم و روح یاری می‏رساند. به این امید که فقه پرستاری در دانشکده‏های پرستاری جایگاهی مناسب و بسزا پیدا کند. احوالپرسی از بیمار احوالپرسی عملی است که هر روز بارها و بارها آن را انجام می‏دهیم. احوالپرسی از یک فرد نشانه توجه به او و احوالپرسی نکردن نشانه نادیده گرفتن‏اوست.

اسلام از کسی که با بیمار روبرو می‏شود، خواسته است که احوالپرسی را فراموش نکند. مبادا که بیمار دلگیر شود. زیرا بیمار در راه پر فراز و نشیب بیماری به روحیه‏ای قوی و پابرجا شدیدا احتیاج دارد.

پیامبر(ص) فرمود: کمال عیادت بیمار این است که یکی از شما دست‏بر چهره یا دست او نهد و با او احوالپرسی کند. به او بگوید چگونه صبح و یا شب نمودی؟

● اذیت نکردن مریض

مریض در غم و رنجی فراوان دست و پا می‏زند، سزاوار نیست‏بار غم او را با اذیت کردنش بیشتر کنیم.

او را چه زنی که روزگارش زده است. پیامبر(ص) فرمود: لاتؤذوه و لاتضجروه. بیمار را اذیت نکنید و به او فشار وارد نیاورید. امام صادق(ع) فرمود: لا تغیضوه‏مریض را خشمگین نسازید. مریض را در تنگناهای رسوم و آداب اجتماعی قرار دادن از مصادیق روشن ایذاء است مانند:

الف) نشستن طولانی نزد مریض.

در حدیث آمده است: تعجل القیام عنده فان عیادة النوکی اشد علی المریض من وجعه در برخاستن از نزد مریض شتاب بخرج ده. چه آنکه برای مریض عیادت جاهل سخت‏تر از دردی است که دارد. بیماریی که هست مرا از عیادت است.

در حدیث دیگری می‏خوانیم: خفف الجلوس الا ان یکون المریض یحب ذلک و یریده‏نزد مریض کم بنشین; مگر آنکه خود او بخواهد نزدش بمانی.

ب) پرسش زیاد از مریض

بیشتر سنگین شود بیماری از پرسیدنم‏نباید بیمار را با پرسشهای پشت‏سر هم گیج و عصبانی کرد. پیامبر(ص) فرمود: در پرستش از مریض به پر و پای او مپیچ بلکه به دو حرف بسنده کن.

ناگفته نماند اگر بهبودی مریض به پرسشهای مکرر بستگی داشته باشد، نباید سرباز زد. بنابر این سؤالهای پزشکی از قاعده مستثنی است.

«که درد از طبیبان نشاید نهفت‏»

▪ ارشاد بیمار

در بیمارستان، خودخواهیها و سرکشی‏ها فرو می‏نشینند، روح بیمار فرصت می‏یابد تا زندگی را از زاویه درد و رنج تجربه کند، دل بیمار اجازه می‏دهد تا کبوتران عبرت راحت‏بر دامانش بنشینند و عقل به ییلاق تفکر برود.

پرستار که مونس تنهایی‏ها، رنجها و تحولات روحی بیمار است، در این لحظات کمیاب باید دست‏بیمار را بگیرد و او را در رجعت‏به خویشتن یاری رساند، در اعماق روح خسته بیمار نفوذ کند و دانه مهر به حق را در جانش بنشاند. او می‏تواند و باید وظایف بنده را در پیشگاه بنده‏نواز در گوش بیمار زمزمه‏کند.

▪ امیدوار کردن مریض

بیمار با شرائط سختی دست و پنجه نرم می‏کند: تلخی دارو، سختی تنهایی، فشار درد و ... در این شرایط گاهی بیمار خود را می‏بازد و تصویر سلامتی‏اش را در آینه آینده مبهم می‏بیند و از خود می‏پرسد آیا شفا پیدا می‏کنم؟

اینجاست که اگر امید خود را بازنیابد ممکن است اصلا به بهبودی نرسد.

اسلام وظایفی را در جهت تقویت روحیه بیمار ارائه داده است. مسلما پرستاران از مخاطبان اصلی این وظایف هستند.

الف) پیامبر(ص) فرمود: اذا دخلتم علی المریض فنفسوا له الاجل فان ذلک لا یرد شیئا و هو یطیب النفس.

هنگامی که بر بیمار وارد شدید او را به زنده ماندن امیدوار کنید. این سخن - هر چند - قضا را رد نمی‏کند لی روح را شادمان می‏کند.

اگر به این نکته توجه کنیم که اصولا اسلام اجازه نمی‏دهد در زمینه‏های قضای الهی قاطعانه حکم برانیم، مراتب اهمیت در روحیه دادن به مریض بدست می‏آید زیرا توصیه شده به مریض بگویید انشاءالله شما خوب می‏شوید و زنده می‏مانید.

ب)توصیف دوا.

حضرت عیسی فرمود: یلتذ المریض نعت الطبیب العالم بما یرجو فیه من الشفاء فاذا ذکر مرارة الدواء و طعمه کدر علیه الشفاء.

بیمار از شنیدن توصیف پزشک در شفابخش بودن دارو لذت می‏برد اما زمانی که پزشک تلخی دوا را یادآور می‏شود بیمار چهره شفا را تیره می‏بیند.

▪ برآوردن حاجت‏بیمار

پیامبر(ص) فرمود: کسی که جهت رفع حاجت مریض تلاش کند گناهان او فرو می‏ریزد; خواه حاجت او را برآورد و خواه از عهده آن برنیاید.

مرحوم محدث نوری در کتاب مستدرک بابی تحت عنوان «استحباب سعی در برآوردن حاجت‏بیمار» گشوده و می‏گوید این تلاش نسبت‏به بیماری که از خویشان است استحباب بیشتری دارد.

▪ تبریک سلامتی

بیمار دست در پنجه فشاری طاقت‏فرسا دارد اما آنکه بیمار را در زندان درد و فشار محبوس کرده از حال او غافل یست‏خداوند به ازای سختیهای دوران بیماری صفحه دل بیمار را از گناه پاک می‏کند.

پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله فرمود:

ناله مریض تسبیح، فریادش تهلیل، خوابیدنش در بستر عبادت و غلطیدنش از پهلویی به پهلوی دیگر در حکم جنگ با دشمنان خدا است. او میان مردم راه می‏رود در حالی که گناه با او نیست.

بنابر این بیمار شفا یافته تنها جسم خویش را باز نیافته بلکه روح خود را از خداوند، مطهر می‏ستاند.

پس بر ما است که با دو تبریک به پیشواز او برویم: تبریک جهت پاکی‏اش از گناهان و تبریک به مناسبت‏بهبودی او از نظر اسلام. تبریک نخستین اهمیت ویژه‏ای دارد.

امام سجاد(ع) چنین بود که هر گاه بیماری را می‏دید که شفا یافته به او می‏فرمود: پاکی از گناهان بر تو مبارک باد.

▪ خودسازی و عبرت

بیماری آینه‏ای است که چهره دیگر زندگی را نشان می‏دهد. پرستار می‏تواند ابعاد این زندگی را شفاف‏تر از دیگران نظاره کند. او باید از حال و روز پریشان بیمار عبرت آموزد و از دیدن درد و رنج‏اش درس گیرد.

پیشوای اول شیعیان می‏فرمود:

کم مرضت‏بیدیک تبتغی لهم الشفاء و تستوصیف لهم الاطباء غداة لا یغنی عنهم دواؤک و لا یجدی علیهم بکاؤک. چه کسانی را با دست‏خود پرستاری نموده که برای آنان شفا می‏طلبیدی و از پزشکان دارو می‏گرفتی ولی دواهای تو بحالشان نفعی نبخشید و گریه‏ات بر آنان، نجاتشان نداد!

▪ دادن غذای مورد علاقه به مریض

پیامبر(ص) فرمود: من اطعم مریضا شهوته اطعمه الله من ثمار الجنة.

هر که غذای دلخواه مریضی را به او بخوراند خدا از میوه‏های بهشت‏به او خواهد خوراند.

البته غذای مریض نباید مغایر با توصیه‏های پزشک باشد. در این مورد پیامبر(ص) می‏فرماید:

مصلحت مریض در توصیه‏های پزشک نهفته است نه در آنچه خود او می‏خواهد.

▪ دانستن احکام مورد ابتلاء

پرستار باید دو نوع حکم را فرا گیرد:

۱) احکامی که بر اساس مساله محرم نامحرم بودن نسبت‏به بیمار مطرح شده است.

در این زمینه، فقه در کنار توجه به ضرورتها و واقعیتهای اجتماعی، به جنبه‏های طهارت قلب و روح نیز توجه کرده است و احکامی جامع ارائه داده که لازم است پرستاران عزیز این احکام را بدانند.

۲) احکام فقهی بیمار

بیمار در زمینه انجام عبادت و پاکی و نجاست احکامی دارد. شایسته است پرستاران با این احکام نیز آشنا گردند تا:

۱) اگر بیماری این احکام را نمی‏داند او را ارشاد کنند.

۲) بتوانند بیمار را در انجام اعمال عبادی یاری برسانند. هر دو نوع حکم در رساله‏های عملیه و کتب فقهی ارائه شده است.

▪ طلب دعا از مریض

دعای بیمار در حق عیادت‏کننده مستجاب می‏شود; همانطور که نفرین او چنین است; از این‏روی مستحب است از بیمار طلب دعا کنیم. همانطور که لازم است از کاری که ممکن است او را خشمگین و وادار به نفرین کند، پرهیز کنیم.

▪ کمک کردن به بیمار در انجام عبادات

عبادت روح زندگی، ارتباط درست آفریده با آفریننده و مایه حیات و کمال انسان است. براستی چه کسی جز او فریاد رس است؟ تنها اوست که باید در برابرش زانو زد، به رکوع رفت و پیشانی بر خاک سایید و ...

شرایط بیماری هر چند بیمار را به خدا نزدیک می‏کند ولی گاهی انجام اعمال عبادی را برایش دشوار و یا غیر ممکن می‏سازد. پرستار می‏تواند بیمار را در انجام این اعمال و یا تهیه مقدمات آن یاری رساند.

▪ مجبور نکردن بیمار بر خوردن

پیامبر(ص) فرمود: لا تکرهوا مرضاکم علی الطعام بیمارانتان را بر خوردن غذا مجبور نکنید.

▪ مراعات خواب بیمار

مراعات خواب بیمار و کوشش جهت اینکه خوابی آرام داشته باشد، مورد توصیه لازم قرار گرفته است.

▪ نخوردن چیزی نزد بیمار

رسول خدا(ص) نهی فرمود از اینکه نزد مریض عیادت‏کننده او چیزی بخورد. چه اینکه این عمل ثواب عیادت را از بین می‏برد.

▪ نشستن در کنار بیمار

پیامبر(ص) فرمود: کسی که به دیدار مریض رفته زمانی که کنار او می‏نشیند رحمت الهی او را فرو می‏گیرد.

نویسنده : احمد مبلغی