راه مطالعه صحیح

از شما می خواهم که یک روش صحیح مطالعه را به من بیاموزید زیرا با اینکه درس زیاد می خوانم, باز هم نمره های خوبی نمی گیرم و درسی را که می خوانم فردا آن را به خوبی به یاد نمی آورم و برای امتحان هم نباید کمتر از ۲ بار بخوانم زیرا اگر یک بار بخوانم, فراموش می کنم

از شما می‏خواهم که یک روش صحیح مطالعه را به من بیاموزید؛ زیرا با اینکه درس زیاد می‏خوانم، باز هم نمره‏ های خوبی نمی‏گیرم و درسی را که می‏خوانم فردا آن را به خوبی به یاد نمی آورم و برای امتحان هم نباید کمتر از ۲ بار بخوانم؛ زیرا اگر یک بار بخوانم، فراموش می‏کنم. از شما خواهش می‏کنم که مرا در روش صحیح راهنمایی کنید تا بتوانم در درس‏هایم موفق باشم.یک مطالعه موفق، باید در حال آرامش و بدون اضطراب صورت بگیرد تا رضایت بخش و ثمربخش باشد. برای این که به این سؤال شما پاسخ کاملی داده باشیم، برخی از نکات مهم و کلی را درباره مکان، روش، کارآیی، تمرکز و سرعت مطالعه به ترتیب، بیان می‏کنیم تا با به کارگیری آنها، مشکل خود را برطرف کنید.مکان مطالعه‏

دکتر فیل ریس، در کتاب «۵۰۰ نکته درباره مطالعه» و دکتر عین الله خادمی در کتاب «مطالعه روشمند» چنین نوشته ‏اند:

▪ برخی افراد ترجیح می‏دهند در سکوت مطالعه کنند و برخی در سروصدا. بعضی صندلی راحتی را می‏پسندند و بعضی دراز کشیدن یا نشستن رسمی را. اصلاً وسواس به خرج ندهید و در هر حالتی که راحت‏تر هستید، مطالعه خود را آغاز کنید.

▪ اگر مکان مطالعه شما کمی آشفته و به هم ریخته است، مرتب کردن آن را به نیم ساعت پس از مطالعه موکول کنید؛ زیرا در این صورت، در حین مرتب کردن اتاق، به مطالبی که مطالعه کرده‏ اید، فکر خواهید کرد و زمان مفیدی را از دست نخواهید داد.

▪ گاهی اوقات از مکان‏های استثنایی و هیجان‏ انگیز استفاده کنید تا مطلبی که مطالعه می‏کنید، همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود؛ مثلاً در یک شب بارانی با یک چتر و یک چراغ قوه زیر باران روید و مطلب را مطالعه کنید و یا در یک مکان تاریخی و قدیمی، به تفکر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازید.

▪ اگر امکان داشته باشد، موضوع مورد مطالعه شما با مکانی که انتخاب می‏کنید، هماهنگی و سنخیت داشته باشد. این کار، به افزایش بهره ‏وری شما کمک بسیار می‏کند. این هماهنگی، شامل ابزار و لوازم مورد نیاز نیز می‏شود.

▪ قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصیت مهم و ایده ‏آل را برای مکان مطالعه، در ذهن خود فهرست کنید تا راحت‏تر بتوانید آن را بیابید.

▪ در مکان مطالعه شما، باید راهی برای خیره شدن به دور دست وجود داشته باشد؛ زیرا توقف در مطالعه و چشم دوختن به بی‏نهایت، در افزایش کارآیی مطالعه بسیار سودمند است؛ حداقل گاهی به سقف اتاق خیره شوید.

▪ هیچ گاه مطالعه خود را به حضور در مکان خاصی مشروط نکنید؛ زیرا در این صورت بهانه‏ ای می‏یابید تا در سایر مکان‏ها از مطالعه بگریزید. به یاد داشته باشید که در حقیقت، «مکان مطالعه، جایی است که شما هستید».

▪ دقت کنید که میزان نور، دمای محیط، شکل صندلی و سایر شرایط، در مکان مطالعه شما به گونه‏ ای نباشند که شما را خواب آلوده کنند.

▪ تهویه خوب و اکسیژن زیاد در مکان مطالعه، شرطی حیاتی است.

● روش مطالعه‏

▪ به قول آدریل جانسون، خوب کتاب خواندن را نمی‏توان از خواص مادرزادی دانست. برای قرائت، بدون شک، پرورش خاصی لازم است.

▪ بهترین روش کتاب‏خوانی، روشی است که خواننده در این کار بتواند زیبایی‏های چیزی را که می‏خواند، دریابد و به هنگام لزوم، معایب آنها را بفهمد و این از راه پرورش و ممارست حاصل می‏گردد.

▪ در معانی کلماتی که برای نخستین بار می‏بینید، دقت کنید. بیهوده تصور نکنید که سیاق مطلب، آن معانی را برای ما کشف می‏کند. همان زمان، بهترین وقت برای رفتن به سراغ فرهنگ لغت است.

▪ امیل فاگه، نویسنده فرانسوی، عقیده دارد که باید در خواندن کتاب استقامت داشته باشیم. استقامت، لجاجت نیست؛ بلکه نوعی بردباری است که ذوق ما را می‏پرورد و درک ما را عمیق می‏کند.

▪ مون تنی، دانشمند شهیر فرانسوی، درباره انتخاب کتاب و روش کتاب‏خوانی نظریه ای بسیار بدیع و زیبا دارد. یکی از این عقاید، آن است که برای وصول به عمق معنای یک کتاب خوب، باید آن را دوبار بخوانیم و با آن ارتباط دائمی داشته باشیم. یک اثر پربها، ما را مدت‏ها سعادتمند می‏سازد. ما نمی‏توانیم با یک بار خواندن، به این درجه از خوشبختی برسیم؛ هر چند در این یک‏بار، دقت فوق العاده به کار بریم.

▪ همچنین وی معتقد است که اگر بخواهیم از کتابی که خوانده‏ ایم، نظر صحیحی پیدا کنیم، باید درباره آن گفت‏گو کنیم. کتاب‏های خوب، افق گفتگوهای پرثمر را به روی ما می‏گشایند و این، همان چیزی است که ما آن را مباحثه می‏نامیم.

▪ در کتاب «۵۰۰ نکته درباره مطالعه» آمده است: یکی از روش‏های خوب مطالعه، استفاده از یادداشت برداری است. فقط توجه کنید که به جای یادداشت، رونویسی نکنید! طرح‏های گوناگون بریزید؛ نکات مهم یادداشت را برجسته‏ تر بنویسید و اگر مطلبی را درک نمی‏کنید، به صورت سؤال یادداشت بردارید.

▪ در کتاب «روش‏های تسریع در خواندن و درک» پیشنهاد شده است که هنگام مطالعه، ابتدا خلاصه مطلب را که اغلب در ابتدای مقاله یا کتاب آمده است، بخوانید؛ سپس عنوان‏ها و فهرست اجمالی کتاب را مطالعه کنید و بعد چند سطر از ابتدای هر عنوان را مطالعه کنید؛ زیرا مهم‏ترین مطالب، معمولاً در همین خطوط ابتدایی هستند و سرانجام سایر توضیحات و تفاسیر کتاب را بر اطلاعات خود بیفزایید.

▪ از همان زمان مطالعه، برای به کار بستن آن چه می‏آموزید، برنامه‏ریزی کنید. به قول تولد، «مطالعه و عمل نکردن، مانند شخم زدن و بذر نپاشیدن است».

▪ بیکن جمله زیبایی در این باره دارد؛ «برخی کتاب‏ها را باید چشید؛ بعضی دیگر را باید بلعید و قلیلی را هم باید جوید و هضم کرد.

● کارآیی مطالعه‏

▪ کیفیت مطالعه را بالا ببرید؛ به روخوانی سطحی در حالت پراکندگی فکر قناعت نکنید و با مفهوم و معنای مطلب، ارتباط برقرار سازید تا آن چه را که مورد نیاز است، به خوبی درک کنید.

▪ حجم مطالعه، حواس شما را پرت نکند؛ مطالعه بیشتر و سریع‏تر، تنها بهانه ‏ای برای بیشتر دانستن است؛ پس ابتدا آن چه را می‏خواهید بدانید و بفهمید، برداشت کنید و آن گاه با کلمات «سرعت» و «بیشتر» وسوسه شوید.

▪ قبل از آن که از موضوع اصلی کتاب منحرف شوید و به مطلب دیگری بپردازید، قسمت‏هایی را که دوست دارید به خاطر بسپارید، مشخص کنید.

▪ حتماً برای مطالعه خود برنامه ‏ریزی داشته باشید. این که قصد یادداشت برداری دارید یا خیر، در مورد چه موضوعی باید تمرکز کنید، چه سؤالاتی در ذهن دارید که در این کتاب جواب آنها را می‏جویید و…، همه باید از قبل برنامه‏ ریزی شده باشند.

▪ باید کتابی که مطالعه می‏کنید، مختص به خود شما باشد تا به راحتی در آن علامت‏گذاری و نکته نویسی کنید. استفاده از مداد یا ماژیک رنگی، به شما امکان می‏دهد تا در مراجعه مجدد به کتاب، بهره بیشتری ببرید؛ هر چند نباید این خطوط رنگی، استفاده شما را از سایر خطوط کتاب کاهش دهد.

▪ هنگام مطالعه، همواره یک قلم در دست داشته باشید؛ زیرا مطالعه، آنگاه کارآیی مطلوب می‏یابد که همراه با مطالعه سؤالات، ذهن خود را با آموزه ‏های کتاب تطبیق دهید و در حاشیه آن یادداشت کنید.

▪ میان مطالعه و سایر کارهای خود، تعادلی به وجود آورید تا هم از خواندن خسته نشوید و هم تجربه و عمل را به بهره‏ وری مطالعه خود بیفزایید.

▪ مطالعه پراکنده، با موضوعات گوناگون و متناقض، موجب کاهش بهره‏ وری شما می‏شود؛ سعی کنید در نوع کتابی که برای مطالعه انتخاب می‏کنید، مطالعات قبلی خود را در نظر آورید تا نظم فکری شما به هم نخورد.

▪ اگر بتوانید از هر کتابی که می‏خوانید، نکات مهم و کلیدی آن را خلاصه برداری کنید، بر کارآیی مطالعه شما می‏افزاید. این راهکار، آنگاه ارزشمندتر می‏شود که خواننده به زبان و عبارات خودش، مطالب را یادداشت کند.

▪ به یاد داشته باشید که علاقه و انگیزه، در مورد مطلبی که برای مطالعه انتخاب کرده ‏اید، به بهره ‏وری شما از آن چه می‏خوانید، بسیار می‏افزاید.

▪ گاهی قرار دادن یک پاداشِ مشروط برای مطالعه حجم خاصی از کتاب، به هیجان و لذت مطالعه می‏افزاید و نوعی اثر تشویقی بر فرد می‏گذارد. این پاداش‏ها، می‏تواند دیدن یک برنامه تلویزیونی، رفتن به مکانی خاص، انجام یک فعالیت مورد علاقه یا حتی خوردن یک خوراکی مورد علاقه باشد؛ مشروط بر این که میزان تعیین شده، مطالعه شده باشد.

▪ رنگ کاغذ، رنگ قلم، نحوه نشستن، فاصله چشم با کتاب، نور محیط و سایر شرایط مکانی نیز در کارآیی مطالعه شما کاملاً مؤثرند.تمرکز مطالعه‏

دکتر خادمی در کتاب «مطالعه روشمند»، نکاتی را برای ایجاد تمرکز حواس لازم می‏داند که عبارتند از:

▪ علاقه به موضوع مورد مطالعه، یکی از علل مهم ایجاد تمرکز و دقت در حین مطالعه است.

▪ هماهنگی اراده و تخیل نیز در این رابطه کارساز است؛ به عبارت دیگر، چشمان فرد بر صفحه کتاب و افکارش در حال پرواز به دور دست‏ها نباشد.

▪ برخی مسائل جسمی و روحی نیز می‏توانند تمرکز فرد را بر هم بزنند؛ مانند گرسنگی، تشنگی، بیماری، نگرانی و اضطراب.

▪ برخی مسائل محیطی نیز از عوامل برهم زننده تمرکزند؛ مانند سروصدای زیاد، نور زیاد یا کم، لباس نامناسب و… .

آقای حق جو در کتاب «روش‏های تسریع در خواندن و درک»، چند نکته مهم دیگر را نیز بر این فهرست می‏افزاید که عبارتند از:

▪ یکی از مهم‏ترین عوامل بر هم خوردن تمرکز، عجله و شتاب است. این حالت، سطح مطالعه را کاهش می‏دهد و تمرکز را بر هم می‏زند.

▪ یکی از مسائل قابل توجه دیگر، سنگینی معده و سیری بیش از حد است و به قول حضرت رسول اکرم صلی‏الله‏ علیه‏ وآله، «پری معده و سیری زیاد، به وجود آورنده حماقت است». این، همان خواندن و نفهمیدن و به عبارتی، عدم تمرکز و عدم ارتباط، با مفهوم کتاب است.

▪ انتخاب زمان مناسب، از عوامل ایجاد تمرکز است؛ مثلاً پس از استراحت، خصوصاً در صبحگاهان، بهترین حالت تمرکز و ساعات خستگی و کسالت، نامناسب‏ترین اوقات، برای تمرکزند؛ البته در صبحگاهان، لازم است قدری ورزش کنید تا بدن آمادگی لازم را به دست آورد.

▪ نظم و انضباط در نوع، ساعت و مکان مطالعه، همگی از عوامل ایجاد کننده تمرکز می‏باشند.

● سرعت مطالعه

▪ دکتر فیل ریس پیشنهاد می‏کند که اگر قصد دارید سرعت مطالعه را افزایش دهید، حتماً ابتدا به فهرست کتاب نظری دقیق بیندازید تا نسبت به موضوعات کلی کتاب آگاهی پیدا کنید.

▪ تند خوانی، همیشه مناسب نیست و در مطالبی که به تعمق و تأمل نیاز دارد، اصلاً نباید به کار گرفته شود.

▪ مغز ما همیشه تندتر از بیان ما کلمات را دریافت می‏کند؛ برای افزایش سرعت، سعی کنید عادت بلند خوانی کتاب را ترک کنید.

▪ تمرین کنید تا به جای درک لغت به لغت یک جمله، به درک گروهی لغات عادت کنید.

▪ به نظر نویسنده کتاب «تسریع در خواندن و درک»، یکی از عوامل کندخوانی، برگشت است؛ یعنی آن که فرد مرتب نگاه خود را به خطوط پیشین بر گرداند. این کار، تمرکز فرد را از میان می‏برد و وقت زیادی را تلف می‏کند. هنگام مطالعه، چشم باید به طور مستقیم و به موازات صفحه حرکت کند و از پریدن به سطرهای بالا و پایین، دوری جوید.

▪ کسانی که با انگشت خط مورد مطالعه را دنبال می‏کنند، باید این عادت را ترک کنند؛ زیرا در تند خوانی، فقط چشم کار می‏کند، نه دست و زبان.

▪ نویسنده کتاب «مطالعه روشمند»، بر این باور است که حتی تکان دادن سر هنگام مطالعه، از سرعت مطالعه می‏کاهد؛ پس بهتر است که این گونه بگوییم: در تند خوانی، فقط چشم کار می‏کند؛ نه دست، نه زبان و نه سر. برای دیدن همه صفحه کتاب، اصلاً به حرکت سر نیازی نیست؛ صفحه، خود در دامنه بینایی قرار دارد.

▪ وی از مشکل دیگری به نام «خالی خوانی» نام می‏برد که عبارتست از: سرگردانی چشم در حاشیه سفید کتاب یا لابه‏ لای خطوط و یا هر قسمت غیر مفید صفحه. این حالت را دیدن غیر مفید نیز می‏گویند و موجب کاهش سرعت مطالعه می‏شود.

۹٫ حتی نوع ورق زدن نیز به صرفه‏ جویی در وقت کمک می‏کند. ورق زدن درست آن است که با دست چپ واز گوشه بالایی صفحه صورت گیرد و چند لحظه قبل از پایان صفحه، دست برای ورق زدن آماده باشد. کسانی که با دست راست و از گوشه پایینی صفحه ورق می‏زنند، از سرعت و تمرکز خود می‏کاهند.

مهران آرزومند امیدی لنگرودی