ما به هم معتادیم

ارتباط و وابستگی روحی كه میان حیوان خانگی و صاحب او ایجاد می شود می تواند تا حد همان روابط بین انسانی مثل رابطه یك خواهر و برادر و یا رابطه دو دوست صمیمی مستحكم و عمیق شود و به همین ترتیب می تواند, فواید روحی روانی مشابه آن را هم داشته باشد

اگر یك نگاه كلی به سطح شهر بیندازید، كم نیستند افرادی كه به همراه خود حیوان خانگی خود را هم برای گردش و تفریح به بیرون از منزل آورده‌اند اما آیا نگهداری یك حیوان در منزل، كار درستی است؟ پاسخ دادن به این سوال كار چندان راحتی نیست و اگر من به عنوان یك ایرانی و یك مسلمان به این سوال پاسخ بدهم، شاید خواننده این طور قلمداد كند كه تفاسیر و اظهارنظرهای من تحت تاثیر تفكرات ملی، سنتی و مذهبی‌ام قرار دارد اما جالب اینجاست كه پزشكان و پژوهشگران انگلیسی هم در پاسخ به این سوال كه آیا داشتن یك حیوان خانگی در خانه كار صحیحی است یا خیر؟ به سختی جواب می‌دهند.

برای اینكه اظهارنظر در این باره را كاملا برعهده پزشكان اروپایی و در اصل انگلیسی تبار بیندازیم، مطالبی را كه آنها در این رابطه در یكی از معتبرترین و مشهورترین مجلات پزشكی دنیا، یعنی نشریه طبی انگلستان به چاپ رسانده‌اند، می‌خوانید:

ارتباط و وابستگی روحی كه میان حیوان خانگی و صاحب او ایجاد می‌شود می‌تواند تا حد همان روابط بین انسانی (مثل رابطه یك خواهر و برادر و یا رابطه دو دوست صمیمی) مستحكم و عمیق شود و به همین ترتیب می‌تواند، فواید روحی- روانی مشابه آن را هم داشته باشد. از دست دادن و مرگ این حیوان خانگی گاهی با عوارض روحی شدید برای فرد صاحب آن همراه می‌شود كه شبیه داغ‌دیدگی عزاداری‌هایی است كه در هنگام فوت یكی از اقوام اتفاق می‌افتد. صاحب این حیوان ممكن است به هیچ عنوان تحمل و ظرفیت پذیرش بیماری یا مرگ حیوانش را نداشته باشد و به دنبال بروز چنین مشكلاتی، با عوارض و پیامدهای ناخوشایند روحی و روانی كه گاهی غیرقابل جبران هستند و زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند روبه‌رو شود.

● حیوانات خانگی و سلامت جسمانی

تحقیقات و پژوهش‌های دهه ۱۹۸۰، این طرز تفكر را ایجاد كرده بودند كه داشتن و نگهداری حیوانات خانگی با افزایش طول عمر همراه است و منافع متعددی برای سلامتی انسان دارد. به طور مثال این تحقیقات نشان داده بودند، افرادی كه دچار سكته‌های قلبی می‌شوند اگر حیوان خانگی داشته باشند، نسبت به افرادی كه از این حیوانات در خانه خود نگهداری نمی‌كنند، مرگ و میر كمتری دارند. درضمن، همین مطالعات دهه ۸۰ اثبات كرده بودند، افرادی كه حیوان یا حیواناتی را در خانه خود نگهداری می‌كنند، نسبت به دیگران بسیار كمتر به پزشك مراجعه می‌كنند و كمتر بیمار می‌شوند و حتی این مسأله باعث شده بود كه پژوهشگران این طور فرض كنند كه نگهداری حیوانات خانگی سبب افزایش طول عمر و افزایش سطح سلامتی می‌شود.

این قبیل خبرهای خوشایند در جوامع اروپایی و آمریكایی چندان پیچید كه ظرف چند سال، تب حیوانات خانگی در این كشورها فراگیر شد و بسیاری از خانه‌ها، نه یك حیوان بلكه چند حیوان خانگی را نگهداری می‌كردند. مسلما خبرهای خوشایندی مانند كاهش خطر وقوع حملات قلبی‌-‌عروقی در دارندگان حیوانات خانگی و نیز بهبود سلامت جسمی و روحی‌روانی سالمندانی كه از این حیوانات نگهداری می‌كردند، بسیار جذاب و وسوسه‌كننده بودند. تنها شكی كه وجود داشت، درباره سلامت كودكان بود كه آن هم براساس نتایج یك مطالعه دیگر روی خردسالان از بین رفت. طبق نتایج این مطالعه، كودكانی كه طی اولین سال زندگی خود در مواجهه با حیوانات خانگی قرار گرفته و در خانه‌هایی بزرگ شده بودند كه در آنها حیوانات خانگی نیز زندگی می‌كردند، كمتر از بچه‌های دیگر به بیماری‌هایی مانند آسم و رینیت آلرژیك مبتلا می‌شدند.

برخی پزشكان معتقد بودند كه این تفاوت‌ها به این علت است كه به طور كلی سطح اجتماعی‌اقتصادی افرادی كه حیوان خانگی نگهداری می‌كنند، بهتر از دیگر افراد جامعه است و همین مسأله است كه سبب می‌شود سطح سلامتی آنها بهتر باشد اما طی سال‌های بعد، مطالعاتی كه در این زمینه انجام شد، نشان داد سطح اجتماعی‌اقتصادی این افراد با افراد دیگر جامعه تفاوت قابل توجهی ندارد و با این حساب این طور برداشت شد كه نگهداری حیوانات خانگی بدون توجه به سطح اجتماعی‌اقتصادی افراد، فواید خوبی روی سلامتی آنها خواهد داشت.

اگرچه مطالعات اولیه بسیار جذاب بودند و باعث تشویق مردم برای نگهداری حیوانات خانگی شدند اما مطالعاتی كه طی سال‌های بعدی انجام شد، نتایج معكوسی در برداشت و نتایج اولیه را نقض كرد. به طور مثال، نتایجی كه از مطالعه درباره ارتباط، حیوانات خانگی و آلرژی به دست آمد، ضد و نقیض بودند و دیگر نمایانگر اثرات پیشگیری‌كننده این حیوانات در برابر حساسیت و آلرژی نبودند.

حتی برخی از مطالعات نشان دادند كه بین مواجهه با حیوانات خانگی و بروز آسم، حساسیت و آلرژی، ارتباط وجود دارد. اگر مواجهه با حیوانات كم باشد ممكن است دستگاه ایمنی بدن را تحریك كند و افراد را به چنین بیماری‌هایی مستعد كند اما برعكس، اگر میزان مواجهه زیاد باشد، ممكن است در برابر بروز بیماری‌های مزبور از فرد محافظت كند. برخی نیز ابراز كرده‌اند احتمال بروز حساسیت و آسم در مواجهه با حیوانات خانگی، به سن فرد در هنگام چنین مواجهه‌هایی بستگی دارد. این طور كه از اخبار برمی‌آید، مطالعات جدید اثری از فواید قلبی‌عروقی نیز نشان نداده‌اند و باز هم نتایجی متضاد با یافته‌های مطالعات دهه ۱۹۸۰ به دست آورده‌اند. از طرفی اثبات كرده‌اند كه نگهداری حیوانات خانگی به كاهش نیاز به مراجعه و ویزیت پزشك هم منجر نمی‌شود و برای افراد سالخورده نیز هیچ سود و منفعت روحی‌روانی یا جسمانی خاصی ندارد. در اصل این طور به نظر می‌رسد كه تمام مطالعات دهه ۱۹۸۰، نتایجی غیرواقعی داشته‌اند و تنها به طور كاذب موجب شده بودند كه مردم اروپا و آمریكا را به سمت نگهداری این قبیل حیوانات سوق دهند.

● تعاریف اشتباه هستند

با توجه به نتایج ضد و نقیضی كه طی سال‌های گذشته به دست آمده‌اند، امروزه برخی از پزشكان معتقدند نباید به همین سادگی درباره موضوع نگهداری حیوانات در منزل اظهارنظر كرد. آنها معتقدند اظهار نظر درباره ارتباط بین میزان ابتلا به یك بیماری خاص و حضور داشتن یا نداشتن حیوانات خانگی در منزل، كار چندان صحیحی نیست، بلكه باید مشخص كرد كه آیا نگهداری حیوانات خانگی باعث بهبود كلی كیفیت زندگی (كه شاخصی مشتمل بر جنبه‌های جسمانی و روانی سلامتی است) می‌شود یا خیر؟

به هر حال برخی از پزشكان معتقدند حیوانات خانگی از بعد روانی روی انسان‌ها اثر می‌گذارند. آنها معتقدند نگهداری این موجودات باعث می‌شود كه افراد روابط اجتماعی بیشتری داشته باشند و سال‌هاست مشخص شده، كه افزایش روابط اجتماعی و دوری از تنهایی به طور غیرمستقیم سطح سلامتی فرد را افزایش می‌دهد. امروزه دیگر شكی وجود ندارد كه حیوانات نوعی كاتالیزور اجتماعی هستند و روابط بین انسان‌ها را افزایش می‌دهند. به همین دلیل برخی از پزشكان و روان‌شناسان معتقدند، از حیوانات می‌توان برای بهبود شرایط افرادی كه در معرض طرد و یا گوشه‌گیری اجتماعی هستند (نظیر افراد سالخورده و یا افرادی كه دچار ناتوانی‌های جسمانی هستند) استفاده كرد، چرا كه اینها از نظر جسمانی فاقد توانایی‌های لازم برای برقراری ارتباط با هم سن و سالان پرتوان‌تر خود هستند و این ویژگی حیوانات كه باعث افزایش تقابل و ارتباط انسان‌ها است می‌تواند از گوشه‌گیری آنها جلوگیری كند. به هر حال، برقراری روابط نزدیك انسانی اثرات مفیدی روی سطح سلامتی افراد دارد كه غیرقابل انكار است.

بسیاری معتقدند نزدیك‌تر شدن روابط انسانی از طریق ایجاد یك حمایت عاطفی می‌تواند از میزان وقایع استرس‌زا بكاهد اما نكته مهم اینجاست كه برای برقراری روابط نزدیك انسانی آیا تنها راه ممكن، نگه داشتن حیوانات خانگی است؟ درست است كه برقراری روابط انسانی و افزایش حمایت‌های اجتماعی می‌توانند اثرات بسیار مفیدی روی سطح سلامتی انسان‌ها داشته باشند و تاكنون فواید آنها در كاهش اعتیاد به دخانیات، كاستن و درمان پرفشاری خون، تنظیم چربی‌های خون، كاهش وزن و نیز افزایش سطح فعالیت‌های جسمانی اثبات شده است اما برای دستیابی به روابط نزدیك و گرم میان انسان‌ها نیاز نیست كه دست به دامان حیوانات شد. به عقیده ما فرهنگ ایرانی و اصیل كشورمان، خود انگیزه و ابزاری قدرتمند برای دستیابی به این هدف است.

● جدیدترین نظرات

اما بالاخره تكلیف چیست؟ آیا از نظر پزشكی نگهداری حیوانات خانگی صحیح است یا خیر؟ باز هم باید گفت نمی‌توان اظهارنظر قطعی در این باره داشت اما نتایج آخرین مطالعه‌ای كه هفته گذشته در یكی از مجلات معتبر دنیا به چاپ رسیده است نشان می‌دهد، صاحبان حیوانات خانگی بیش از بقیه مردم دچار بیماری می‌شوند بنابراین پژوهشگران این طرح در مورد این اقدام هشدار داده‌اند.

براساس نتایج این مطالعه جدید برخلاف تصور همگان، افرادی كه در خانه خود از حیوانات مختلف نگهداری می‌كنند، معمولا افرادی شاداب، پرتحرك و ورزشكار نیستند. این مطالعه مشخص كرد كه برخلاف افكار جاری، سطح تحصیلات و سطح فرهنگی‌اجتماعی افرادی كه در منزل حیوانات خانگی دارند، پایین‌تر از افرادی است كه چنین حیواناتی ندارند. این افراد معمولا چاق‌تر هستند، بیشتر سیگار می‌كشند، كمتر ورزش می‌كنند و سطح كلی سلامت جسمانی آنها نیز پایین‌تر است. جالب اینجاست كه نگهداری حیوانات خانگی با بالا رفتن میزان ابتلا به بیماری‌های بسیار مهمی شامل افزایش فشارخون، دیابت، زخم معده، سیاتیك، میگرن، افسردگی و نیز حملات وحشت (به عنوان یك بیماری مهم روانی) همراه است. با این حال، پژوهشگران این طرح اعلام كرده‌اند كه شاید تمام این عوارض ناشی از وضعیت اجتماعی‌اقتصادی این افراد باشد و واقعا ربطی به حیوانات خانگی نداشته باشد.

باوجود تمام این توصیفات، فعلا به نظر می‌رسد كه این اقدام از نظر پزشكی منفعت خاصی ندارد و حتی ممكن است با عوارض و بیماری‌های خاصی هم همراه باشد. پس باید درباره نگهداری این حیوانات در منزل بیشتر فكر كرد.‌

● اهمیت موضوع

آیا این مسأله آن قدر اهمیت دارد كه مورد بررسی و توجه قرار گیرد؟ این سوالی است كه بسیاری در ذهن خود دارند و جواب آن هم براساس آمارها كاملا مشخص و قابل توجیه است:

۱) در حال حاضر در كشور انگلستان، بیش از نیمی از منازل دارای حداقل یك حیوان خانگی هستند.

۲) جالب اینجاست كه بیش از ۹۰ درصد صاحبان این حیوانات، حیوان خانگی خود را عضو مهمی از خانواده خود می‌دانند.

۳) ۷۰ درصد از دارندگان حیوانات خانگی، توصیه‌های پزشكان در مورد ایجاد حساسیت و آلرژی در آنها را بدون توجه و اهمیت دادن، فراموش می‌كنند تا باز هم بتوانند حیوان خود را نگهدارند.

دكتر علی غلامرضانژاد