ضرب (zarb) یا تنبک (tonbak)

یکی از سازهای کوبی معمول در خاورمیانه، خاصه ایران، که برخلاف بسیاری از سازهای کوبی دیگر، که با کوبه نواخته می‌شوند با انگشتان دو دست نواخته می‌شود. ضرب را دمبک و تمبک نیز می‌گویند. …

یکی از سازهای کوبی معمول در خاورمیانه، خاصه ایران، که برخلاف بسیاری از سازهای کوبی دیگر، که با کوبه نواخته می‌شوند با انگشتان دو دست نواخته می‌شود. ضرب را دمبک و تمبک نیز می‌گویند. ضرب مرکبست از دو استوانهٔ مجوف متصل به یکدیگر، که یکی از آنها (موسوم به تنه) قطورتر از دیگری (موسوم به نفیر) است، دهنهٔ تنه که آنرا دوره می‌نامند.با پوست مسدود است و انتهای نفیر به دهنه‌ای شبیه دهنهٔ شیپور و موسوم به دهانه یا کالیبر Kalibr کالیبر منتهی می‌شود. تنهٔ ضرب در حقیقت کاسهٔ طنین آن می‌باشد.

ضرب را هنگام نواختن زیر بغل می‌گیرند. به‌طوری که دهنهٔ مسدود آن رو به جلو باشد. در مقابل ۳ یا ۴ ضربهٔ انگشتان دست چپ،۶ یا ۸ ضربه با انگشتان دست راست بر وی پوست نواخته می‌شود ضربه‌های دست چپ اصل و پایهٔ وزن را حفظ می‌کنند، و ضربه‌های دست راست برای تزئین ضربه‌های دست چپ راست. بدنهٔ ضرب را عموماً از چوب یا سفال و ندرهًٔ از فلز می‌سازند، و نوع چوبی آن را گاه با صدف یا خانم یا رنگ تزئین می‌کنند. ضرب را به اندازه‌های مختلف می‌سازند، ولی ابعاد یک ضرب معمولی به‌طور متوسط از این قرار است، قطر دوره ۲۴ سانتی‌متر، طول مته، ۲۱ سانتی‌متر طول نفیر تا لبهٔ کیبر، ۱۹ سانتی‌متر قطر، قسمت خارجی نفیر، ۲۲ سانتی‌متر و قطر قسمت داخلی نفیر، ۱۰ سانتی‌متر.

اهمیت سازهای کوبی، خاصه تنبک، در موسیقی مشرق زمین به مراتب بیش از اهمیت این‌گونه سازها در موسیقی غربی است. زیرا در موسیقی غربی سازهای کوبی فقط برای تأکید نغمه‌های به‌خصوص یا تقویت اصوات در مواقع لازم بکار می‌رود، در صورتی که در موسیقی شرقی، مثلاً موسیقی ایرانی، تنبک بالاستقلال زبانی گویا دارد، و می‌توان با آن هرچهار خاصیت نوای موسیقی ـ یعنی قوت و ضعف، پستی و بلندی، حرکت و زمان بین اصوات را به‌خوبی نشان داد. این کیفیت تنوعی خاص در موسیقی ایرانی ایجاد می‌کند که در موسیقی غربی به آسانی میسر نیست.