حقوق بین الملل اینترنت

برخی از آنها که با اینترنت سروکار دارند آنرا بیشتر به یک میز کار بزرگ می­دانند که هر کسی وارد این مذاکره شود می­تواند جایی برای خود در همان میز بزرگ دست و پا کند البته این نظر حاکمان فعلی اینترنت است

برخی از آنها که با اینترنت سروکار دارند آنرا بیشتر به یک میز کار بزرگ می­دانند که هر کسی وارد این مذاکره شود می­تواند جایی برای خود در همان میز بزرگ دست و پا کند. البته این نظر حاکمان فعلی اینترنت است.

اگرچه ابتدا تنها تابعان حقوق بین­الملل را کشورها تشکیل می­دادند ولی روند امور بگونه­ای پیش رفت که سازمان­های بین­المللی و افراد نیز توانستند جایگاهی برای خود دست و پا کنند. از موضوعات دیگر که هرچند شخصیت بین­المللی ندارند ولی در محیط بین­الملل فعال هستند می­توان به شرکت­های مختلف انتفاعی و غیرانتفاعی اشاره کرد. لیکن بروز حقوق بین­املل اینترنت، شکل جدیدی از واحدهای انتفاعی و غیرانتفاعی را ایجاد کرد که ماندن آنها در محیط حقوق بین­الملل سایبر یک دردسر و حذف آنها معادل هزاران دردسر خواهد بود. این شرکت­های جدید شرکت­های فنی و تخصصی هستند که هم اکنون همه وظایف موجود در راه اداره اینترنت را به تنهایی برعهده گرفته­اند.

طرح موضوع: آقای روبرت کان که به عنوان یکی از پدران اینترنت معروف است می­گوید: اگرچه به سختی می­توان باور کرد اما در روزهای آغازین فعالیت اینترنت تا اواسط دهه ۱۹۸۰ تقریباً همه تصمیمات راجع به اینترنت را من و آقای وینتون سرف اتخاذ می­کردیم ولی امروز حتی روبرت کان نیز قبول دارد که چنین کاری از دست او دیگر متخصصین مشغول به کار در شرکت­های مختلف تخصصی به تنهایی برنمی­آید.

همه مسائل به اینجا ختم نمی­شود. زیرا دولت­ها مایلند قضیه کنترل اینترنت و ایجاد قواعد آنرا به یک نهاد فراملی و بین­المللی بسپارند. از دیدگاه دولت­ها ITV یا اتحادیه بین­المللی مخابرات از این نظر بهترین گزینه ممکن بشمار می­رود. البته مسئولین ITV نیز رغبت زیادی به این امر دارند لیکن شرکت­های خصوصی که هم اکنون نظارت و قانونگذاری بر محیط سایبر را برعهده دارند به این راحتی­ها حاضر نیستند پاپس بکشند. در این میان نظرات مختلفی مطرح می­شود که در این قسمت سعی خواهیم کرد به طرح این مباحث بپردازیم. بایستی به این مجموعه (یعنی دولت­ها و شرکت­های فنی) نظرات سازمان ملل، نظر کشورهای توسعه یافته و همچنین در حال توسعه را نیز بیافزاییم.

مشکل از کجا آغاز می­شود: کوین میتینگ یکی از جانیان به نام و باسابقه محیط سایبر به شمار می­رود. او که دوره طولانی مدتی را به عنوان مجازات هک در زندان­های ایالات متحده سپری کرده است در سنای امریکا به صراحت اعلام کرد: امنیت کامپیوتر همانند قفل کردن یک درب است. اگر دری قفل خورده باشد درست است که وارد شدن از در محال است ولی اگر کسی واقعاً بخواهد داخل شود می­تواند از پنجره چنین کاری را بکند. او همچنین مدعی شد در تمام مدت که به عنوان یک هکر فعالیت داشته است فقط یکبار ناموفق بوده و دلیل این عدم موفقیت هم آن بود که یک هکر دیگر در حال نفوذ به همان محل بوده است. با وجود انسان­هایی همچون میتینگ که امروزه تعداد آنها روبه فزونی گذاشته است وضعیتی را ایجاد کرد تا هیچ کس در محیط اینترنت روی آرامش نبیند. امروزه حملات اینترنتی به یک واقعیت تلخ تبدیل شده است. واقعیتی که هر روز به ابعاد و اشکال آن افزوده شده و خطرات ناشی از آن بطور جدی­تری اشخاص مرتبط با اینترنت را تحت‌الشعاع قرار می­دهد. موضوع وقتی حساسیت بیشتری بخود می­گیرد که بدانیم امروزه اینترنت تا چه اندازه بر تلاش­های اجتماعی بشر سایه افکنده است. شاید این نکته که بیش از ۳۰% کل تجارت جهانی از راه تجارت الکترونیکی به انجام می­رسد خود شاهد کاملی بر این مدعا باشد ولی بهتر است اضافه کنیم که اکثر نقل و انتقال‌های پولی و مالی بین­المللی، اطلاعات سری معاملات و فعالیت­های شرکت­های بزرگ، بانک­ها و حتی وزارتخانه­های بسیاری از کشورها، روش­های سری مراقبت‌های هوایی، کنترل رفت و آمد کشتی­ها و سیستم­های کنترل امور پزشکی از جمله مواردیست که امروزه به اینترنت سپرده شده است. حال باید مشاهده کرد محیطی که به این درجه از اهمیت دست یافته است را می­توان به شرکت­های فنی و تخصصی واگذار کرد و انتظار داشت این همه اطلاعات سری مصون بمانند؟

حال وارد اصل موضوع می­شویم و نظرات مختلف را از سوی اطراف متفاوت قضیه مورد بررسی قرار می­دهیم:

۱) کشورهای توسعه یافته: خاموش­ترین گروه موجود که البته سکوتی گویا از خود بروز داده­اند کشورهای توسعه یافته هستند. گروه کشورهای شمال حتی در اجلاس سران جامعه اطلاعاتی شرکتی بسیار سرد و شکننده داشتند و غیر از نخست وزیر فرانسه و چند رهبر دیگر اکثر کشورهای ثروتمند در این نشست غیبتی غیرموجه داشتند. هرچند این روند در نشست­های بعدی تا حدودی بهتر شده است. این کشورها که نهادهای کنترل کننده فعلی را بطور عام در اختیار دارند سعی می­کنند در موضع­گیری­های غیررسمی از این بنگاه­های تخصصی حمایت کرده و در عین حال با عدم حضور در تصمیم­گیری­های بین­المللی اعتبار آنها را زیر سوال ببرند. البته چنانچه ذکر شد در اجلاس اخیر که برای راه­های اعمال حاکمیت بین­المللی بر اینترنت تشکیل شده بود حضور این کشورها پررنگ شده بود ولیکن هنوز موضع دقیق و قاطع آنها بطور رسمی و علنی اعلام نشده است. تنها ایالات متحده است که صریحاً حمایت خود را از نهادهای تخصصی موجود ابراز داشته و اعلام کرده است که با انتقال قدرت از این نهادها مخالفت خواهد کرد.

۲) سازمان ملل متحد: کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد معتقد است هرچند موضوعات مربوط به حاکمیت بر اینترنت بسیار متعدد و پیچیده است ولی علاقه مشترک همه جهانیان به این مسئله استوار است که امنیت اینترنت باید تضمین شده و قابل اعتماد گردد. دبیر کل به همه طرف­های مربوط به این قضیه توصیه کرده است تا هدف اصلی خود را در قبال کمک به مردم همه جهان فراموش نکنند زیرا همه مکلفند تا ایجاد یک زندگی آزاد و شایسته را برای عموم مردم جهان فراهم نمایند. این مسئله از متن منشور قابل استنتاج است و از این طریق می­توان حقوق بین­الملل اینترنت را مسئله‌ای متصل به منشور قلمداد نمود.

عنان در عبارتی کلی اضافه می­کند: هرآنچه می­کنید باید کمکی باشد به توسعه انسانی. بدین طریق سازمان ملل قصد دارد تا با ایجاد یک راه حل بینابینی تصور دستیابی به حقوق مشترک و بین­المللی را قابل حصول نماید. این سازمان و مسوولان آن معتقدند قصور هیچ طرف که صرفاً به مثابه حکومت کامل همان­طرف بر محیط مجازی باشد قابل­قبول نیست بلکه برای­حاکمیت بر اینترنت بایستی مدل­های مشترک و دربرگیرنده عمومی ایجاد شود تا بتواند همه اطراف قضیه را تا حدود زیادی راضی سازد.

در عین حال دبیر کل سازمان ملل خود به صراحت اعلام می­دارد که برد کنونی اینترنت به شدت ناعادلانه است و اکثریت بزرگی از مردم جهان هنوز از منافع سرشار آن بی­بهره هستند. اگر تصور کنید که ۷۰ درصد محیط سایبر با زبان انگلیسی انباشته شده است و یا اینکه تسلط کامل و محض ایالات متحده به اینترنت به حدی است که براحتی می­تواند استفاده کشورهای منظور از اینترنت را قطع نماید قضیه نمود بیشتری خواهد یافت.

۳) شرکت­های فنی: امروزه علاوه بر آموزش مجازی که از آن به عنوان آموزش الکترونیک نام برده شده و بسیاری از دانشگاه­های جهان دوره­های دانشکده­های مجازی خود را بر طبق آن آغاز کرده­اند یکسری آموزش­های غیر صحیح نیز در محیط مجازی در حال جریان است. آموزش قتل، آموزش انواع جرائم، تجاوز به حریم خصوصی و اطلاعات شخصی و انتشار آنها، ارتباط تروریست­ها با یکدیگر و مواردی از این دست همگی در اینترنت تحصیل شده و روزبه روز بر تعداد آموزش دیدگان این کلاس­ها افزوده می­شود ولی متخصصین و آباء اینترنت نظرات متفاوتی دارند. عده­ای از آنها بطور کلی هیچ نقطه ضعفی که تا آن حد بزرگ باشد و نیاز به نفوذ دولت­ها در اینترنت را نمایان سازد نفی می­کنند و عده­ای دیگر هرچند لزوم ورود آنها را قبول می­کنند ولی معتقدند دولت­ها نباید تا آن حد وارد شوند که در این عرصه به قانونگذاری بپردازند. در اینجا نظرات دو نفر از متخصصین موثر اینترنت و همچنین شرکت ICANN را مورد بررسی قرار می­دهیم.

وینتون سرف و روبرت کان به عنوان پدران اینترنت شناخته می­شوند و شرکت ICANN امروزه به عنوان مرکز فرماندهی واقعی اینترنت قابل شناسایی است. وینتون سرف معتقد است به قول مهندس­ها تا وقتی چیزی خراب نشده درستش نکنید و به قول پزشک‌ها پیشگیری بهتر از درمان است. او هرچند قبول دارد که کاربردهای بیشتر از محیط سایبر اهمیت نظارت بر آنرا مشخص نمود ولی در عین حال معتقد است نیازی نیست که این نظارت بر کارکرد کلیت شبکه معطوف شود زیرا در کارکرد کلی اینترنت مشکلی وجود ندارد بلکه آنچه باعث بروز مشکل شده است، سوءاستفاده­هایی است که از این فضا در حال جریان است. به نظر او تلاش­های اخیر اگر به گونه­ای باشد که به سوال اساسی زیر پاسخ دهد مفید فایده خواهد بود. آن سوال این است که چگونه می­توان استفاده سازنده و مثبت از اینترنت را تسهیل نمود.

از سوی دیگر روبرت کان هرچند معتقد است هیچ چیزی وجود ندارد که نتوان آن را بهتر اداره کرد ولی در عین حال تصریح می­کند که این مسئله نسبی است. به این معنا که هرچند جنبه­هایی از اینترنت خوب پیش می­روند لیکن جاهایی هم وجود دارند که خوب و رو به جلو حرکت نمی­نمایند. این دو دانشمند هرچند از موافقان شرکت ICANN و تسلط آن می­باشند لیکن پذیرفته­اند که جنبه­هایی نیز وجود دارد که حضور دولت­ها در آن می­تواند به نفع اینترنت تلقی شود. پروفسور میلتون مولر یکی دیگر از دانشمندان و از مدیران ICANN به شمار می­رود که معتقد است این شرکت یک مدل آزمایشی از یک نوع دولت جهانی است که به جای آنکه بر پایه قدرت داخلی بنا شود بر پایه یک پیمان بنا شده است. البته مولر اعتراف می­نماید که این شرکت حالت ملی دارد و دولت فدرال ایالات متحده می­تواند با ایجاد فشار بر روی آن اینترنت کشورهای مدنظر خود را حتی به تعطیلی بکشاند.

پاول تومی رئیس آیکان نیز معتقد است که ماموریت شرکت وی همان ماموریتی است که گروه کاری سازمان ملل متحد قرار است به رهبری کوفی عنان به انجام برساند. او در عین حال معتقد است اگر گروه کاری نیز بخواهد همین وظایف را به انجام برساند بایستی دقت داشته باشد تا بیشتر هدایت کننده باشد قانونگذار و فقط در جنبه­هایی وارد شود که ورود دولت­ها در آن الزامی است. ولی می­توان این سوال را از آقای تومی پرسید که اگر وظایف گروه کاری دقیقاً همان وظایف شرکت اوست پس چطور ممکن است که این شرکت در وظایفی که دولت­ها نباید وارد شوند دخول نمی­کند ولی گروه کاری بین­المللی امکان دارد مرتکب این خطا شود یا به عبارت دیگر آیا وجدان کاری در ICANN تا به این حد رشد یافته است؟ لازم به ذکر است که عده­ای این شرکت را یک مجموعه فوق­العاده سیاسی معرفی می­کنند.

۴) کشورهای در حال توسعه: هرچند اینترنت در زمان آغاز حیات خود کشش وافری به سمت دموکراسی نشان می­داد لیکن علل متعدد داخلی و بیرونی باعث شد دستیابی به این مسئله فاصله زیادی با واقعیت داشته باشد. البته هم اکنون بسیاری از وظایف نظارتی وب به عهده همکاران افتخاری شرکت­های فنی مرکزی است لیکن حکومت اصلی این ارگان­ها به عهده تعداد معدودی از شرکت­های ملی آمریکایی است. از این لحاظ کشورهای جهان و علی الخصوص دول در حال توسعه حساسیت خاصی پیدا کرده­اند تا نقشی از این مدیریت به عهده نهادهای بین­المللی واگذار شود. از نظر این کشورها بهترین ارگان در این زمینه سازمان ملل متحد می­باشد. لیکن از آنجا که اینترنت و فضای وب ظرفیتی فنی و تخصصی را می­طلبد ارگان­های تخصصی وابسته به شورای اقتصادی اجتماعی سازمان و علی­الخصوص اتحادیه بین­المللی مخابرات نقش پررنگ­تری در این زمینه بر عهده خواهند گرفت. البته نهادهای تخصصی دیگر از قبیل WIPO, UNIDO, VNESCO نیز در این راستا قابل تأمل است.

دول در حال توسعه برای رسیدن به چنین جایگاهی بایستی چند مرحله را پشت سر بگذارند اولین مرحله آن که هم اکنون در حال طی شدن می­باشد همراه کردن سازمان ملل در این اتفاق جدید روابط و حقوق بین­المللی است اینکه خود کشورهای در حال توسعه به چنین شناختی رسیده و اهمیت چنین اقدامی را دریافته­اند نیز می­تواند به عنوان مقدمه­ام شناسایی شود. زیرا آنها علاوه بر شناخت درباره این حقیقت هم اکنون توانسته­اند حساسیت جهانی را ایجاد کرده و همگان را برای بدست گرفتن مدیریت اینترنت مجاب نمایند. نماینده برزیل در اجلاس جهانی حاکمیت بر اینترنت طی سخنانی ابراز داشت: نباید حاکمیت بر اینترنت به عنوان حق انحصاری یک گروه خاص و در بین کشورهای مخصوص تلقی شود بلکه لازم است دولت­ها در اداره کردن آن سهمی داشته و آنرا به یک ارگان مشترک بین­المللی بسپارند. از نظر نماینده برزیل در این اجلاس، حق دول در حال توسعه در این زمینه نادیده انگاشته شده است. وی با اشاره به اینکه امروزه به اینترنت به عنوان یک امکان همگانی و بین­المللی نگریسته می­شود که باید به شکل بسیار آشکار و باز مدیریت شود حمایت خود را از طرح بین­المللی کردن مدیریت آن اعلام داشت. در واقع این سخنان نشان از طی مرحله اول توسط کشورهای در حال توسعه دارد. مرحله دوم که کشورهای مذکور بایستی پشت سر بگذارند. توجیهات تخصصی است که باید به آن طریق راه حل­های خود را اعلام دارند. دانشمندان و علی­الخصوص مهندسین آمریکایی با ایجاد یکسری توجیهات فنی سعی فراوان دارند تا با دلایل تخصصی وانمود کنند لازم نیست مدیریت اینترنت به یک نهاد بین­المللی واگذار شود. در این زمینه نماینده آفریقای جنوبی در این اجلاس اظهار داشت، هرچند بسیاری از موضوعات مطرح شده فنی هستند اما اگر براستی فناوری جدای از سیاست است؟ در صورتی که دقیق­تر به مسئله نگاه کنیم می­توانیم نظر این نماینده آفریقا را ملموس­تر درک­کنیم. مراکز تخصصی دیگر همانند ویپو نیز دقیقاً با­مسائلی همچون فناوری­های پیشرفته مواجه هستند ولی آیا در آنها به این خاطر که مسائلی از این دست وجود دارد پای کشورها را قطع کرده و از نفوذ آنها جلوگیری می­نمایند؟ مسئله دیگر که لازم است دولت­های گروه جنوب پاسخ آن را بدهند این است که دانشمندان می­گویند مگر در محیط سایبر چیزی خراب شده که می­خواند آن را ترمیم کنند؟ پاسخ کشورهای مذکور نیز چنین است که: مساله این نیست که چیزی خراب شده و باید درست شود بلکه صحبت بر سر قانونمند کردن یک فرایندی است که هم اکنون وجود دارد. از این لحاظ پیشنهاد اصولی این کشورها ارسال قضیه به سازمان ملل می­باشد.