جمعه, ۱۲ بهمن, ۱۴۰۳ / 31 January, 2025

مجله ویستا

کتابخانه های به هم پیوسته و نوآور عواملی که کتابخانه ها را بیشتر به یکدیگر متصل می کنند

این مقاله گسترش‌های فراوان فناوری و عملیاتی، که موجب اتصال و وابستگی بیشتر کتابخانه‌ها به یکدیگر می‌شود را، مورد توجه قرار می‌دهد. هم‌چنین خدمات پیوسته یکپارچه نوین و اهمیت فزاینده استانداردهای رسمی و غیر رسمی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این مقاله هم‌چنین در مورد خدمات جهانی متمرکز وب مورد بحث و بررسی صورت می‌پذیرد. روابط میان شرکت‌های صنعت اطلاعات و کتابخانه‌ها و هم‌چنین خدمات مرجع مجازی و طرح‌های رقومی‌سازی وسیع مورد کند و کاو قرار می‌گیرد. این مقاله چنین نتیجه‌گیری می‌کند که همکاری نزدیک کتابخانه‌ها را قادر می‌سازد تا خدمات خود را به سطوح جدید ببرند. این همکاری‌ها کلید نوآوری‌های مستمر برای این خدمات به شمار می‌روند.

کلیدواژه‌ها: فناوری اشتراکی؛ منابع رایگان؛ خدمات اطلاعاتی متمرکز.

۱) مقدمه

ائتلاف‌های کتابخانه‌ای که در سطح محلی، استانی، ملی و بین‌المللی سازمان می‌یابند همان‌هایی هستند که بیشتر زمانی که از شبکه‌های اشتراک منابع صحبت به عمل می‌آوریم، به ذهن خطور می‌کنند. اهمیت و تأثیر ائتلاف‌های کتابخانه‌ای به منظور خدمات فهرست‌نویسی مشترک، امانت بین کتابخانه‌ای، تحویل مدرک و اجازه‌های مشترک الکترونیک درحال افزایش است. با این وجود، جوامع کتابخانه‌ای نیز به راه‌های مختلفی

- به صورت رسمی و یا غیر رسمی- با یکدیگر همکاری می‌کنند که این همکاری‌ها یا فراتر از ائتلاف‌های کتابخانه‌ای است یا اساس آن را تشکیل می‌دهد. آنچه که در ادامه خواهد آمد بررسی راه‌های مختلفی است که از طریق آن، جوامع کتابخانه‌ای بیشتر به یکدیگر وابسته می‌شوند.

قابلیت‌های ذاتی فناوری‌های شبکه، فرصت‌هایی را در اختیار کتابخانه‌ها قرارداده است تا خدمات خود را به سطوح جدیدتر منتقل کنند. کتابخانه‌ها تحت تأثیر روندهای عمومی فناوری رایانه‌ای قرار گرفته‌اند. کتابخانه‌ها هم‌چنین درچالش‌های فراوان یکپارچه‌سازی مهارت‌ها و روش‌های جدید، رو به رو شدن با منابع جدید رقابت و انطباق با تغییر سریع فناوری با یکدیگر شریک هستند.

«بررسی محیطی او. سی. ال.سی درسال ۲۰۰۳: تشخیص الگو» (ویلسون[۱]، ۲۰۰۳) بررسی مفیدی از دورنمای متغیر و چالش‌های وابسته به فناوری که کتابخانه‌ها با آن مواجه هستند را، ارائه می‌دهد. «شبکه‌های کتابخانه‌ای در هزارة جدید : ده روند برتر» (لافلین[۲]،۲۰۰۰) اثر ارزشمند دیگری است که نیروهای تأثیرگذار بر توسعة شبکه‌های کتابخانه‌ای را مورد بررسی قرار می‌دهد. هایمن[۳] (۲۰۰۳) رشد سریع انتظارات استفاده‌کنندگان از کتابخانه را، در دنیایی که ارتباطات آنی و دسترسی پر سرعت از راه دور به اطلاعات جهانی امری معمول است، مخاطب قرار داده است. هم ویلسون و هم هایمن (۲۰۰۰،ص ۹۷) به این نتیجه رسیده‌اند که همکاری و تشکیک مساعی، کتابخانه‌ها را به ابزارهای لازم برای مواجهه با چالش‌های آتی مجهز می‌کند. در «شناخت الگو» رگ کار[۴] چنین نقل می‌کند: اگر دهه‌های گذشتة توسعة کتابداری و اطلاع‌رسانی چیزی به ما آموخته باشد، به‌طور حتم آن است که پیشرفت‌های قابل توجه و راه‌حل‌های پایدار و سودمند آنهایی خواهند بود که مشترک باشند (ویلسون،۲۰۰۳،ص۸۳).

همان‌طور که فناوری، کتابخانه‌ها را با چالش‌های تازه و فراوانی مواجه می‌سازد، ابزارهای مشترکی را نیز برای مواجه شدن با این چالش‌ها در اختیار کتابخانه‌ها قرار می‌دهد. همگام با افزایش وسعت باند و اعتبار شبکه، خدمات پیوستة مشترک در کتابخانه‌ها رشد کرده‌اند. در حال حاضر ارتباطات شبکه‌ای، پست الکترونیکی، فهرست‌های پستی[۵]، خوراک‌های خبری یا «RSS»، بلاگ‌ها و ویکی‌ها[۶] امری بدیهی به شمار می‌روند. استفاده از این ابزارهای ارتباطی برای تمرکز بخشیدن به تلاش‌های گروه‌های مختلف، ویژگی اصلی پیشرفت‌های کنونی خدمات کتابخانه به وسیلة فناوری مشترک است.

۲) خدمات مبتنی بر فناوری اشتراکی نوین

نظام‌های یکپارچة کتابخانه‌ای[۷] به عنوان بخش کلیدی فعالیت‌های ائتلافی کتابخانه تداوم خواهند یافت. خدمات پیوستة کتابخانه‌ای نوین، به کانون توجه اشتراک کتابخانه تبدیل شده‌اند. بریدینگ[۸] (۲۰۰۵) در مقالة خود تحت عنوان «یکپارچه‌سازی دوبارة نظام یکپارچة کتابخانه» خلاصه‌ای از طیف رو به رشد خدمات پیوسته‌ای که کتابخانه ها قادر به ارائه آن هستند را، به تصویر می‌کشد. فناوری‌های نوین مهمی هم‌چون مرجع مجازی، تفکیک‌کنندة پیوند مکان‌یاب منبع جهانی باز[۹]، جستجو‌های فدراسیونی[۱۰]، نظام‌های مدیریت محتوا[۱۱] و خدمات تحویل مدرک مستقیم به کاربر نامزدهای خوبی برای تحویل مشترک و تعاونی به شمار می‌روند. اشتراک هزینه‌های زیرساخت‌های رایانه‌ای لازم برای چنین خدماتی و تقسیم کردن حجم کار میان کتابخانه‌ها، منافع اقتصادی مهمی به همراه خواهد داشت. هم‌چنین منافع افزودة مشترک قابل توجهی برای استفاده‌کنندگان از میان گروه‌های کتابخانه به همراه خواهد داشت.

همان‌طور که خدمات جدید به پیشنهادات فروشندگان نظام‌های یکپارچة کتابخانه‌ای افزون می‌شوند، ائتلاف‌های کتابخانه‌ای موجود نیز در طیف وسیع‌تری از خدمات کتابخانه‌ای با یکدیگر سهیم می‌شوند. این خدمات نوین همانند انگیزة کتابخانه‌ها برای پیوستن به ائتلاف‌ها به شمار می‌روند. بدیهی است در مورد خدماتی چون تحویل مدرک مستقیم به کاربر و مرجع مجازی، چنان‌چه گروه گسترده‌تری از کتابخانه‌ها با یکدیگر همکاری کنند از مزایای بیشتری برخوردار خواهند شد. اشتراک خدمات در میان کتابخانه‌ها سطحی از خدمات را میسر می‌سازد که از طریق یک کتابخانه به تنهایی میسر نخواهد شد. عجیب نیست که مارشال بریدینگ اظهار می‌کند همان‌طور که گروه‌های بزرگ‌تری از کتابخانه‌ها، منابع متمرکزی از دستة فزاینده‌ای از خدمات پیوسته را سهیم می‌شوند یکپارچه‌سازی مجددی نیز در محیط نظام‌های یکپارچه کتابخانه‌ای قابل مشاهده است (Breeding,۲۰۰۴).

۳) استانداردها، راهگشای اشتراک منابع

توسعه و استفاده از استاندارد‌های مشترک یکی از مهم‌ترین کارهایی است که کتابخانه‌ها به صورت گروهی انجام می‌دهند. کتابخانه‌ها پیش از توسعة نظام‌های رده‌بندی دهدهی دیویی و کنگره، تاریخچه‌ای طولانی در توسعة استانداردها دارند (Straw,۲۰۰۳). با تبعیت از استانداردها، شبکه‌های جهانی بدون نیاز به گفتگوهای میان دفاتر شرکت‌کننده، منابع را با موفقیت به اشتراک می‌گذارند. کتابخانه‌ها مواد را از طریق امانت بین کتابخانه‌ای مبادله می‌کنند. این امر تنها با تبعیت از پیش‌نویس‌های پذیرفته شده و بدون نیاز به مکاتبه‌‌های اضافی صورت می‌پذیرد. به‌ همین صورت نیز، تبعیت از استاندارد «۵۰/۳۹ z» کتابخانه‌ها و کاربرانشان را قادر می‌سازد تا بدون نیاز به هرگونه رابطة مستقیم و تنها با تکیه بر استاندارد جستجوی مشترک، اطلاعات فهرست‌هایشان را در سطح جهانی تسهیم کنند. استاندارد‌ها در محیط پیوسته اهمیت تازه‌ای می‌یابند. خدمات اطلاعاتی شبکه‌ای به نحو فزاینده‌ای بر قابلیت کارکرد متقابل خودکار ـ جایی‌که تراکنش‌های بین کتابخانه‌ها می‌تواند با کم‌ترین اقدام ممکن، با دخالت اندک انسان و با سرعت انتقال رایانه اتفاق افتد ـ پایه‌گذاری می‌شوند. روش‌های خودکار به منظور کاهش هزینه‌های خدمات کتابخانه‌ای و ارائة سرعتی که کاربران انتظار دارند، به امری ضروری تبدیل می‌شوند. از این رو ایجاد استانداردهای رویه‌ای، داده‌ای و قالبی نوین اجتناب‌ناپذیر خواهند بود. استانداردهای کاربردی بیشتری برای اینکه قابلیت کارکرد متقابل خودکار مطمئن‌تر و اثربخش‌تر انجام شوند، ضرورت می‌یابند.

نظام‌های رده‌بندی کتابخانه‌ای و فهرست‌نویسی ماشین‌خوان، مارک[۱۲]، دستاوردهای مهمی در زمینة استانداردسازی برای کتابخانه‌ها به شمار می‌روند. استاندارد جستجوی «۵۰/۳۹ z» نخستین استانداردی بود که پیوندهای خودکار میان کتابخانه‌ها، که امروزه عنصری اساسی برای خدمات شبکه‌ای به شمار می‌روند، را امکان‌پذیر ساخت. عرضة استاندارد «۵۰/۳۹ z» در سال ۱۹۸۸ گام بسیار مهمی به شمار می‌رفت، اما ایجاد «پروفایل بت»[۱۳] در سال ۲۰۰۰، در پیشرفت شبکه‌سازی به همان اهمیت ایجاد استاندارد «۵۰/۳۹ Z» بود (Lunaun,۲۰۰۳). پیاده‌سازی‌های پراکنده «۵۰/۳۹ Z» مزایای آن را محدود می‌کرد. کارکرد یک شکل و یک‌دست آن با استفاده از «پروفایل بت» به همان اهمیت کاربرد خود استاندارد بوده است. این مسأله در مورد مارک هم مصداق دارد. یک‌دست‌سازی هر چه بیشتر کاربرد مارک یک فرایند مداوم خواهد بود (of Congress, Network Development and Marc Standard Office,۱۹۹۸ Library).

سازمان ملی استانداردهای اطلاعات[۱۴]، «NISO»، منبع بسیار مهمی برای یکپارچه‌سازی خدمات کتابخانه‌ای به شمار می‌رود. «NISO» درتوسعة بسیاری از استاندارد‌های مهم که یکپارچه‌سازی نزدیک‌تر خدمات کتابخانه‌ای را میسر می‌سازند، راهگشا بوده است. استاندارد جستجوی «۵۰/۳۹ z» و استانداردهای زیر بنایی مارک همگی استانداردهای «NISO» بوده‌اند. استانداردهایی چون استاندارد پیونددهی مکان‌یاب منبع جهانی باز[۱۵] و پیش‌نویس مبادلة امانت[۱۶] که چندی است توسعه یافته‌اند، نیز در این گروه قرار می‌گیرند. NISO,۲۰۰۵))( .(NCIDدر حال حاضر «NISO» گروه‌های ضربتی دارد که بر روی استانداردهای جدید جستجوی فدراسیونی و جستجوی متقابل در بین پایگاه اطلاعاتی فعالیت می‌کنند.

«NISO» سازمان استانداردهای اطلاعات متعلق به سازمان عمومی‌تری تحت عنوان «مؤسسة ملی استانداردهای آمریکا»[۱۷]، می‌باشد. «NISO» هم‌چنین بازیگر اصلی گروه استانداردهای فنی (T۴s) سازمان استانداردهای بین المللی است (NISO,۲۰۰۵b).

هر مرحله از فرایند استانداردها به نوبة خود فعالیتی گروهی است. سازمان‌های استاندارد از طریق فرایند گستردة مشورت با نمایندگان صنعت اطلاعات و کتابخانه‌ها فعالیت می‌کنند. تأیید نهایی استانداردهای «NISO» در میان اعضای سازمان به رای گذاشته می‌شود. کتابخانه‌ها و سایر سازمان‌ها داوطلب می‌شوند تا به عنوان دفاتر نگهداری یک استاندارد فعالیت کنند. به‌طور مثال، کتابخانة کنگرة آمریکا، مقر اصلی «۵۰/۳۹ z» است و «NISO ILL» توسط او. سی. ال. سی نگهداری می‌شود. افزون بر فرایند سازمان یافتة استانداردها، گروه‌های علاقه‌مند و جوامع تحقیقاتی حول محور استانداردهای موجود و استانداردهای در حال ایجاد شکل می‌گیرند. این گروه‌های غیر رسمی به همان اهمیت فرایند رسمی پیاده‌سازی و توسعة استانداردها هستند.

افزون بر نظام استانداردهای بین‌المللی «ISO/NISO/ANSI»، بسیاری از سازمان‌های کتابخانه‌ای در گسترش استانداردها فعال هستند. سازمان شمارش استفادة پیوسته از منابع الکترونیکی شبکه‌ای[۱۸]، نمونة یک سازمان تک‌منظورة تنظیم استاندارد به شمار می‌رود و سازمان غیرانتفاعی بین‌المللی است که در سال ۱۹۹۲ شکل گرفت. این سازمان نمایندة گروه بزرگ‌تری از سهام‌داران شامل کتابخانه‌ها و شرکت‌های اطلاعاتی است. این گروه به صورت مشترک بر روی به‌کارگیری آمارهای استفادة استاندارد از پایگاه‌های مجله‌های پیوسته کار کرده است. این سازمان اقداماتی که تاکنون در این حوزه انجام شده (شامل دستورالعمل‌های توسعه یافته توسط اتحادیة بین‌المللی ائتلاف‌های کتابخانه‌ای[۱۹] و انجمن‌های کتابخانه‌های تحقیقاتی[۲۰]) را پایه گذارده است (COUNTER nd) (ARL). فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسه‌های کتابداری (ایفلا)[۲۱]، به صورت اختصاصی در ایجاد و گسترش بهترین دستورالعمل‌ها و کارها فعال است. انجمن‌های کتابخانه‌های تحقیقاتی و بخش‌های مختلف آن در میان سازمان‌های کتابخانه‌ای بسیاری گسترش یافته که در توسعه و پیشرفت استانداردها و علمیات مشترک در طیف وسیعی از حوزه‌ها، مشغول به کارند.

۴) استانداردهای غیر رسمی

کتابخانه‌ها هم‌چنین با استفاده از طیف وسیعی از استانداردهای غیر رسمی، منابع مهمی را با یکدیگر سهیم می‌شوند. البته فرایند استانداردسازی منحصر به صنعت کتابخانه نیست. سامانة ویندوز و یا رایانه‌های شخصی، نمونه‌های متعارف استانداردهای غیر رسمی به شمار می‌روند.

یک نمونه از استانداردهای غیر رسمی در کتابخانه‌ها نرم‌افزار «Ezproxy» است. «Ezproxy» که مربوط به شرکت خدمات سودمند[۲۲] است، یکی از محبوب‌ترین ابزارها برای کتابخانه‌هاست که آنها را قادر می‌سازد تا به کاربرانشان دسترسی از راه دور به پایگاه‌های اطلاعاتی مجله‌های الکترونیکی و سایر منابع الکترونیکی، که امتیاز آنها را در اختیار دارند، ارائه دهند. این نرم‌افزار استانداردی برای این هدف به شمار می‌رود. بیش از ۱۵۰۰ دفتر کتابخانه‌ای در بیش از ۳۵ کشور جهان از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند. چندی است چین نیز به این مجموعه استفاده‌کننده پیوسته است.

, personal communication, April, ۲۰۰۵) Chris Zagar). این استاندارد به استانداردی برای ارائة دسترسی از راه دور به محتوای الکترونیکی کتابخانه‌ها مبدل شده است. نمونة دیگر، نرم‌افزار «Infotreive Ann.۰۳۹;s Ariel» است که به استانداردی برای انتقال مدارک پیوستة الکترونیک تبدیل شده است. در حال حاضر در حدود ۶۰۰۰ کتابخانه در سراسر جهان «Ariel» را به فهرست تارنمای کتابخانة خود اضافه کرده‌اند (Infotrieve,۲۰۰۵). همگام با استانداردهای رسمی، جوامع علاقه‌مند نرم‌افزارها، روش‌ها و خدمات مشترک مورد استفاده را شکل می‌دهند. استفاده‌کنندگان «Ezproxy» یا «Ariel» برای حل مشکلات یا تسهیم اطلاعات و بهترین عملکردها با یکدیگر تبادل اطلاعات می‌کنند. به همین صورت نیز کتابخانه‌های استفاده‌کننده از یک کاربرد مشترک و یا نظام خاص یکپارچه‌سازی کتابخانه‌ای، نرم‌افزار تحویل مدرک، ابزار ابرجستجو و یا تفکیک‌کنندة پیوند[۲۳] شبکه‌های اشتراک منابع غیر رسمی ولی بسیار ارزشمندی را تشکیل می‌دهند.

استاندارد زبان نشانه‌گذاری «XML» مورد دیگری از استانداردهای ظهورکننده است. روی تنت (۲۰۰۲) در مقالة خود تحت عنوان « XMLدر کتابخانه‌ها» بررسی بسیار مفیدی بر روی راه‌حل‌های مختلفی که چگونه «XML» می‌تواند در کتابخانه‌ها مفید باشد، ارائه کرده است. کارگزاران بزرگ نظام‌های کتابخانه‌ای مثل «اکس لیبریز»[۲۴]،«سیریز»[۲۵]و «الزویر»[۲۶] ویژگی‌های مبادله‌ای «XML» را در نرم‌افزارهای خود گسترش داده‌اند تا به عنوان وسیله‌ای برای مبادلة اطلاعات میان دیگر نظام‌ها، مورد استفاده قرار گیرد. فروشندگان محتویات الکترونیکی مثل «پروکوست»[۲۷] و «الزویر» میانجی‌های مبتنی بر «XML» را گسترش داده‌اند. استفاده از این زبان نشانه‌گذاری استاندارد غیر رسمی کتابخانه‌ها را قادر می‌سازد تا روش‌ها و خبرگی در برنامه‌نویسی «XML» را با یکدیگر تسهیم کنند. این مسأله هم‌چنین امکاناتی را برای ایجاد و ارتقای استانداردهای مبادلة رسمی جدید فراهم می‌کند.

متداول است که گسترش‌های مهم جدید در عملیات اطلاعاتی به عنوان استانداردهای غیر رسمی آغاز به کار کنند و سپس توسط دفاتر استاندارد حمایت شده و به استانداردهای رسمی‌تری تبدیل شوند. این مسأله در مورد استاندارد پیونددهی مکان‌یاب منبع جهانی باز نیز صادق بود که در ابتدا در «دانشگاه گنت»[۲۸] ایجاد شد و سپس توسط نرم‌افزار پیوند دهی «SFX» مورد استفاده قرار گرفت (Grogg & Ferguson,۲۰۰۴).

استانداردهای نرم‌افزاری غیر رسمی بیشتر موقتی‌اند. نرم‌افزار استاندارد یا روش انجام یک کار خاص ممکن است در طول سال‌ها تغییر کند. هم‌چنین بسیار متداول است که بسیاری از استانداردهای غیر رسمی با یکدیگر رقابت کنند.

۵) منابع رایگان و کتابخانه‌ها

نرم‌افزار منبع رایگان، نمونة دیگری از همکاری میان کتابخانه‌ها به شمار می‌رود. اثر اریک ریموند[۲۹] (۲۰۰۱) مقدمة سودمندی بر جامعة منبع رایگان و روش تسهیم و نگهداری مشارکتی نرم‌افزار رایگان را به دست می‌دهد. جامعة کتابخانه با اشتیاقش برای همکاری ثابت کرده است که به کار روش مشارکتی توسعة نرم‌افزارها می‌آید. جنبش نرم‌افزاری منبع رایگان، طرفدران پروپا قرصی در کتابخانه‌ها دارد. هزاران کتابخانه در سراسر جهان به نرم‌افزارهای کاربردی مثل سامــــانة لینوکس، نــرم‌افــزار «Apache Web Server» و یــا «My-SQL» و یا ابزارهای پایگاه «PHPweb» که با منابع رایگان گسترش پیدا کرده‌اند، تکیه دارند. این نرم‌افزارهای کاربردی منبع رایگان، به استانداردهای غیر رسمی چه در کتابخانه‌ها و چه در جاهای دیگر تبدیل شده‌اند.گسترش نرم‌افزارهای منبع رایگان ویژة کتابخانه‌ها نیز فراگیر شده است. نظام یکپارچه‌سازی خدمات کتابخانه‌ای «Koha» نمونة بسیار خوبی از طرح منابع رایگان کتابخانه‌ای به شمار می‌رود.(Koha Open Source Library System, nd). این نرم‌افزار کاربردی در سال ۱۹۹۹، در استرالیا گسترش پیدا کرد و هم اکنون در بیش از پنجاه کشور جهان در سراسر دنیا مورد استفاده است. مجموعة نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای «Researcher»، گسترش‌یافته توسط شورای کتابخانه‌های دانشگاهی اقیانوس آرام و هامون[۳۰] در غرب کانادا، یکی از جاه‌طلبانه‌ترین و موفق‌ترین طرح‌های کتابخانه‌ای منبع رایگان بوده است (COPPUL,n.d). شبکة «PINE» متشکل از ۲۴۹ کتابخانة عمومی در ایالت جورجیا، چندی است اعلام کرده که برنامه‌هایی برای گسترش نظام یکپارچة کتابخانه‌ای منبع رایگان جدید دارد (Kenny,۲۰۰۴). «قابلیت‌ها برای نرم‌افزار منبع رایگان در کتابخانه‌ها» اثر اریک لیز مورگان[۳۱] (۲۰۰۲) مقدمة سودمندی بر روش‌های استفاده از نرم‌افزارهای منبع رایگان در کتابخانه‌ها ارائه می‌دهد. تارنمای نظام‌های منبع رایگان برای کتابخانه‌ها (OSS۴Lib,۲۰۰۵) منبع بسیار مهمی برای کسب اطلاعات دربارة فعالیت‌های در دست اقدام در زمینة منبع رایگان به شمار می‌رود. به‌طور کلی جنبش منبع رایگان ابزار مهمی برای کتابخانه‌ها به منظور اشتراک منابع نرم‌افزاری به حساب می‌آید. هر طرح منابع رایگان، شبکة اشتراک منابع خودش را خلق می‌کند.

۶) خدمات اطلاعاتی متمرکز

مدت‌های طولانی خدمات متمرکز هم‌چون تسهیلات کتابشناختی و فهرست مشترک، نقطه عطف تلاش‌های مشترک کتابخانه‌ای بوده‌اند. در حالی‌که بعضی از خدمات متمرکز، هم‌چون امکانات نسخه‌برداری فهرست برگه اهمیت خود را از دست می‌دهند، خدمات متمرکز دیگری در حال ظهور هستند. پهنای افزایش یافته باند اینترنت، توانایی‌های در حال افزایش نرم‌افزارهای خدمات وب و کاهش هزینه‌های فناوری خدمت دهندة تسهیم گستردة خدمات کتابخانه‌ای را امکان‌پذیر می‌سازد. توانایی‌های رو به رشد و اشتیاق برای فعالیت مشترک عواملی هستند که به این گسترش کمک می‌کنند. در موقعیت‌های در حال افزایش، خدمات متمرکز ملی و بین‌المللی هم‌زمان در حال توسعه هستند. موتورهای کاوشگر اینترنت به ویژه «گوگل» در حال حاضر، به خدمات اطلاعاتی متمرکز بسیار مهمی تبدیل شده‌اند. اقدامات گوگل در توسعة محتوای عمومی اینترنت توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این اقدامات شامل موتور کاوشگر مواد علمی گوگل، گوگل اسکولار[۳۲] و مشارکت گوگل در رقومی‌سازی مجموعه‌های کتابخانه‌های مهم می‌باشد ((Carlson &Young,۲۰۰۵. گوگل با گروه بزرگی از فروشندگان محتویات الکترونیکی و طرح‌های نمایه‌سازی، که برای دسترس‌پذیر کردن دستة رو به رشدی از اطلاعات مجله‌ها از طریق جستجوی عمومی وب فعالیت می‌کنند، مشارکت می‌کند. طرح‌های رقومی‌سازی گوگل بحث‌های قابل توجهی را ایجاد کرده است. تلاش آنها برای توسعة محتوای دسترس‌پذیر وب بر تلاش‌های مشارکتی که مدت‌ها پیش انجام شده است به ویژه «طرح گوتنبرگ»[۳۳] بنا نهاده شده است. جدیدترین خبر، تلاش بسیار مهم رقومی‌سازی توسط نوزده کتابخانه ملی در سطح اروپا، به ویژه برای جهان غیر انگلیسی زبان، قابل ذکر است (Farrel,۲۰۰۵). سایر موتورهای کاوشگر از جمله «یاهو» و «msNet» نیز در توسعة محتوای وب فعال هستند. خدمات متمرکز وب نیز به‌طور معمول در حوزة رقابت تجاری بوده‌اند Vogelsteinn,۲۰۰۵)). بدون شک بازیگران جدید و خدمات محتوای جدید بر روی شبکة جهانی وب به سرعت متحول خواهند شد. موتورهای کاوشگر وب به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی متمرکز شکل خواهند گرفت. مدت‌های طولانی است که «او.سی.ال.سی» تهیه‌کنندة اصلی خدمات کتابخانه‌ای مشترک بوده است. خدمات رایگان «WorldCat» آنها، توسعة مهم و نوینی در خدمات کتابخانه‌ای متمرکز به شمار می‌رود.

«او.سی.ال.سی» با یاهو، «MSN» و گوگل در طرح «Worldcat» رایگان، که بیش از پنجاه میلیون پیشینة فهرست کتابخانه‌ها را از فهرست مشترک «OCLC Worldcat» و از طریق موتورهای کاوشگر وب جستجوپذیر می‌سازد، مشارکت داشته است. «او.سی.ال.سی» هم‌چنین ابزاری را برای برقراری پیوند از کتابشناسی کتاب بازیابی شده، به کتابخانة جستجوگر وب فراهم می‌کند (Mattison,۲۰۰۵). افزون بر آن، هم «او.سی.ال.سی» و هم گوگل در حال گسترش خدمات متمرکزی هستند که کتابخانه‌های منفرد را قادر می‌سازد تا به موجودی مجله‌های خود پیوند برقرار کنند. از طریق این خدمات استفاده‌کنندگان به تفکیک‌کنندة پیوند مناسب و یا فهرست کتابخانه متصل می‌شوند تا تعیین کنند که آیا ارجاعات منبعی که بر روی وب پیدا شده از طریق کتابخانة محلی دسترس‌پذیر است یا خیر؟ (OCLC, nd; resolverShelf,۲۰۰۵).

«Crossref» خدمت متمرکز مهم دیگری است. «Crossref» سازمانی غیرانتفاعی با عضویت کتابخانه‌هاست که مخزنی مرکزی از اطلاعات مکان‌یابی برای دسترسی به مجله‌های الکترونیکی به شمار می‌رود و از طریق۱۴۰۰ ناشر و انجمن در دسترس می‌باشد. این خدمت، از شناسگرهای اشیای رقومی[۳۴] استاندارد پیونددهی مکان‌یاب منبع جهانی باز، برای روزآمد نگه داشتن اطلاعات پیوند‌های بیش از پانزده میلیون مقاله در بیش از یازده هزار مجله (که به صورت الکترونیکی در دسترس هستند) استفاده می‌کند (Crossref,۲۰۰۵). «Crossref» می‌تواند شناسگرهای اشیای رقومی را در سطح مجله‌ها و مقاله‌ها ارائه دهد و چندی است پیوندهایی به مواد مورد استفادة مقالة بازیابی شده ارائه می‌دهد. هدف «Crossref» آن نیست که ابزاری برای جستجوی مستقیم توسط کاربر باشد، بلکه در عوض این خدمت می‌تواند توسط نرم‌افزار نظام یکپارچة کتابخانه‌ای و نرم‌افزار جستجوی مجله‌های الکترونیکی، به عنوان یک پیشینه استفاده شود تا از استنادهای بازیابی شده به محتوای تمام متنی که توسط ناشران مختلف نگه داشته می‌شود، پیوند برقرار کند. «Crossref» نشانه‌ای است از اینکه فروشندگان محتویات پیوسته و ناشران، منفعت را در همکاری با یکدیگر می‌بینند تا اینکه خدماتشان را به صورت مستقل ارائه کنند.

«RedLightGreen» فهرست مشترک قابل دسترس از طریق وب گروه کتابخانه‌های تحقیقاتی[۳۵] است. این درگاه کاربرپسند کتابخانه که با بودجه «بنیاد ملون»[۳۶] ایجاد شده به عنوان همکاری میان «دانشگاه کلمبیا»[۳۷]، «دانشگاه نیویورک»[۳۸]، «کالج سوارت مور»[۳۹] و «دانشگاه مینه‌سوتا»[۴۰] گسترش پیدا کرد (Proffit,۲۰۰۴). «RedLightGreen» از اساس به جای اینکه به وسیلة موتورهای کاوشگر کار کند، جستجوی متمرکز بیش از چهل و پنج میلیون عنوان فهرست مشترک گروه کتابخانه‌های تحقیقاتی را امکان پذیر ساخت. «RedLightGreen» از طریق میانجی درگاه کاربرپسندش پیوندهایی را میان موجودی کتابخانه‌ها و استنادها برقرار می‌کند.

«موثق‌سازی شیبولت»[۴۱] نمونة دیگری از خدمات متمرکز است که تأثیر عمده‌ای بر کتابخانه‌ها به جا خواهد گذاشت. موثق‌سازی شیبولت به عنوان پروژة ۲ اینترنت آغاز به کار کرد. موثق‌سازی شیبولت روشی را برای فروشندگان محتویات الکترونیکی و مؤسسه‌هایی که اجازه‌نامة متون تمام متن را در اختیار دارند، ارائه می‌دهد تا استفاده‌کنندگان مجاز را برای تسهیم اطلاعات تأیید کنند. موثق‌سازی شیبولت در حین ارائة دسترسی مطمئن، امن و خصوصی به کاربران مجاز، امنیت موادی را که بر روی اینترنت سفر می‌کنند، تضمین می‌کند. این روش تأیید فدراسیونی، نیازمند کار گروهی و نزدیک به هم استفاده‌کنندگان و ارائه‌کنندگان محتویات الکترونیکی است تا روش‌های معمول تأیید و استانداردهای امنیت را با یکدیگر تسهیم کنند. این خدمت جایگزین امن‌تر و انعطاف‌پذیرتری برای روش‌های معمول مورد استفاده برای قانونی کردن استفاده از محتوا در اینترنت است (Neddleman,۲۰۰۴).

قابلیت‌های اطلاعاتی و خدماتی کتابخانه‌ای متمرکز بسیار زیاد است. در حال حاضر، خدمات اطلاعاتی رو به رشد بسیاری می‌تواند به عنوان خدمات متمرکز مشترک ارائه شوند. کتابخانه‌ها در سراسر جهان، بیش از پیش با این نوع منابع، از جمله منابع وب رایگان و خدمات پیشنهادی ائتلاف‌های کتابخانه‌ای درگیر هستند. اتصالات بیشتری بین منابع وب رایگان و خدمات و موجودی کتابخانه‌ها مورد نیاز است.

۷) خدمات مرجع مجازی

خدمات مرجع مجازی کاربردهای دیگری هستند که دارای وجه اشتراک خدمات فنی و بار کاری ارزشمندی می‌باشند. این خدمات به سرعت گسترش پیدا کرده و توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. کتابخانة کنگره و شبکة جهانی مرجع[۴۲]، به همراه «او.سی.ال.سی» بر روی گسترش‌ اولیة خدمات مرجع پیوسته کار کرده‌اند. این همکاری به توسعة نرم‌افزار محبوب مرجع مجازی «او.سی.ال.سی» تحت عنوان «QuestionPoint» منجر شد (Quint,۲۰۰۲). طیف دیگری از محصولات نرم‌افزاری نیز گسترش پیدا کرده‌اند. چندی است یک بررسی نشان داده که تنها هفت محصول مهم نرم‌افزاری مرجع مجازی، توسط بیش از ۲۸۰۰ کتابخانه در سراسر جهان استفاده می‌شوند (Olivares,۲۰۰۴).

میز مرجع مجازی نیز طرح امیدوارکننده‌ای است که توسط وزارت آموزش ایالات متحدة آمریکا حمایت می‌شود. این وزارت، در ایجاد شبکه‌ای شامل بیش از صد خدمت مرجع مجازی (از نوع پرسشی بپرسید[۴۳]) مشارکت داشته است. بسیاری از این خدمات طرح‌های غیر کتابخانه‌ای بوده‌اند که خدمات اطلاعاتی از نوع مرجع را، در طیف وسیعی از عنوان‌های اختصاصی ارائه کرده‌اند. میز مرجع مجازی طرح اشتراک منابع با دامنة دسترسی وسیع است که هم شامل کتابخانه‌ها و هم شامل سایر سازمان‌های عرضه‌کننده اطلاعات می‌شود (Virtual Reference Desk,۲۰۰۲). روند ایجاد استاندارد برای خدمات مرجع مجازی در دست اقدام است. سازمان‌های بسیاری اقدامات خوبی در این زمینه انجام داده‌اند. ایفلا طرح استانداردهای مرجع رقومی را در سال ۲۰۰۱، برای همکاری با طیف وسیع و متنوعی از گروه‌ها شامل انجمن خدمات استفاده‌کننده و مرجع[۴۴]، «او. سی. ال. سی»، «NISO» و طرح میز مرجع مجازی[۴۵] آغاز کرد.

۸) صنعت اطلاعات و مشارکت‌های کتابخانه

صنایع خدمات اطلاعاتی و انتشاراتی به سرعت در حال تغییرند. ادغام‌های تجاری و مشارکت‌ها منجر به اشتراک منابع از طریق وحدت آنها می‌شوند. ناشران مهمی هم‌چون «گیل»[۴۶]، «باوکر»[۴۷] و «آکادمیک پرس»[۴۸] به شرکت‌های بزرگ‌تر پیوسته‌اند. ادغام شرکت یکپارچه‌سازی خدمات کتابخانه‌ای «اندیور»[۴۹] با «الزویر» و یا شرکت خدمات پیایندهای الکترونیکی «سریال سولوشنز»[۵۰] با فراهم‌کنندة محتویات الکترونیکی «پروکوئست» نمونه‌های خدمات اطلاعاتی مجزایی بودند که به هم پیوسته‌اند. طیف فزاینده‌ای از خدمات یکپارچه و متحد در حال ارائه به کتابخانه‌ها هستند. فروشندگان خدمات پیوسته در دستة رو به رشدی از مشارکت‌ها، که «Crossref» تنها یکی از آنها است، درگیر هستند. خدمات جدیدی که در دسترس قرار می‌گیرند هم‌چون جستجوی فدراسیونی، استاندارد پیونددهی مکان‌یاب منبع جهانی باز و مرجع مجازی همگی منوط به استفاده از استانداردها و روش‌های مشترک و همکاری نزدیک بین فروشندگان محتویات الکترونیکی هستند. هم مدیریت برنامة «پروکوئست»، جان لا[۵۱] و هم معمار نظام‌های اصلی «ابسکو»، الیور پچ[۵۲] بر این باورند که حتی استانداردسازی و همکاری بیشتر بین شرکت‌های اطلاعات پیوسته مورد نیاز است .(Grogg & Ferguson, ۲۰۰۴) حیرت‌آور نخواهد بود که شرکت ابر جستجوی «میوز گلوبال» [۵۳] مشارکت خود را با فروشندگان مهم نظام‌های یکپارچة خدمات کتابخانه‌ای و ارائه‌کنندگان محتویات الکترونیکی به معرض نمایش می‌گذارد (Muse Global,۲۰۰۵). به همان صورت نیز فروشندة نظام یکپارچة خدمات کتابخانه‌ای «سیریز» هشت شریک خود را بر روی تارنمایش فهرست می‌کند (Siris, ۲۰۰۵).کارکرد موفق محصولات پیوسته به نحو فزاینده‌ای به مشارکت وابسته است.

ناشران و فروشندگان خدمات اطلاعاتی از طریق راه‌های مختلفی با یکدیگر مشارکت می‌کنند. در همان حین که فروشندگان خدمات جدید را به سرعت گسترش می‌دهند، مشارکت بین فروشندگان نرم‌افزار و جامعة کتابخانه‌ای برای آزمایش و ارزیابی محصولات جدید ضروری می‌شود. شرکت «اندیور» رویکرد مشارکتی مورد استفاده در توسعة نرم‌افزارش را با همکاری استفاده‌کنندگان کتابخانه ترغیب می‌کند. این شرکت هم‌چنین بیش از شصت کتابخانه را که در گروه ضربت خدمات اطلاعاتی «اندیور»، جهت ارتقای جنبه‌های مختلف خدمات مشغول همکاری هستند را فهرست می‌کند. مشاوره و تعامل گسترده با کتابخانه‌ها تبدیل به فعالیت معمول شرکت‌های خدمات اطلاعاتی شده است. برای این شرکت‌ها مهم است که اشتراک علاقه را در مورد محصولات خود به وجود آورند. اطلاعات پیوسته، انتشارات مربوط به یک محصول ویژه، گروه‌های استفاده‌کننده و فهرست‌های پستی روش‌های معمول آموزش استفاده‌کنندگان و ارائة اطلاعات است. این موارد هم‌چنین جهت ایجاد توانایی در استفاده‌کنندگان برای تسهیم دانش و پیوستن به مباحثاتی که منجر به نوآوری‌ها و ارتقای محصولات فروشندگان می‌شود، ضروری است. شبکه‌های غیر رسمی حول قلمرو نرم‌افزاری عمومی و تجاری رشد می‌کنند. فهرست پستی محصول بیشتر به منابع ضروری مبدل می‌شود. جامعة استفاده‌کننده به نیرویی مهم در توسعة نرم‌افزارهای کاربردی تبدیل شده است. طیف مشارکت‌های مربوط به کتابخانه و ارتباطات شبکه‌ای متنوع و گسترده است. ارتباطات میان سازمان‌های غیرانتفاعی، فروشندگان اطلاعات و کتابخانه‌ها در توسعة زیرساخت‌های اطلاعات پیوسته در بسیاری از قسمت‌های جهان کارگشا بوده است. اطلاعات الکترونیک برای کتابخانه‌ها[۵۴] نمونة بسیار خوبی است. اطلاعات الکترونیک برای کتابخانه‌ها در سال ۱۹۹۹ به عنوان طرح مشترک «بنیاد مؤسسة جامعه باز سوروس»[۵۵] و انتشارات ابسکو و با هدف رشد و پرورش ائتلاف‌های کتابخانه‌ای و خدمات محتویات الکترونیکی در کشورهای با زیر ساخت‌های اطلاعاتی پیوستة محدود، شکل گرفت. اطلاعات الکترونیک برای کتابخانه‌ها به ائتلاف مستقلی که خدمات محتویات الکترونیکی را در بیش از چهل کشور در حال توسعه، به ویژه اروپای شرقی و آفریقا ارائه می‌دهد، تبدیل شده است Electronic Information for Libraries, nd)).

۹) مشارکت‌های حفاظت و نگهداری

حوزة دیگری که صنعت اطلاعات و مشارکت کتابخانه در آن فعال بوده‌اند، رقومی‌سازی مجموعه‌های چاپی بوده است. نمونة مهم چنین همکاری، تلاش مشارکتی «الزویر» برای مکان‌یابی، رقومی‌سازی و محافظت کامل آرشیو کامل مجله‌های چاپی می‌باشد. «الزویر» با «کتابخانة ملی هلند»[۵۶] و «دانشگاه ییل»[۵۷] افزون بر کتابخانه‌های ارائه دهندة محتویات در طول یک دورة سه‌ساله با یکدیگر همکاری داشته‌اند (ElsevierCoopereation, ۲۰۰۲).

تار دانش[۵۸] تامپسون نیز چنین فرایند را برای شناسایی و نمایه‌سازی صد سال از مجله‌های تاریخی برای طرح قرن علم طی کرده است ( Thompson Scientific, ۲۰۰۴).شرکای تامپسون در فراهم‌آوری مواد برای این طرح، «کالج ترینیتی»[۵۹] در دابلین و «کالج کورک»[۶۰] و هشت کتابخانه و مؤسسة مهم دیگر بوده‌اند. طرح محاورة سنتی جالب دیگر مشارکت درایجاد متون پیوستة کتاب‌های کهن انگلیسی[۶۱] است که «پروکوئست» و «چادویک هیلی»[۶۲] به همراه بیش از ۱۳۰ دانشگاه در رقومی‌سازی آثارکهن انگلیسی در آن درگیرند (EEBOTCP, ۲۰۰۵). هم شرکای غیرانتفاعی و هم شرکای تجاری در این فرایند همکاری دارند. این مشارکت‌ها حفاظت و نگهداری مجموعه‌ها در سطح جهان، چه به صورت چاپی و چه به صورت الکترونیک به روشی که پیش از آن غیرممکن بود را، عملی می‌سازند.

۱۰) نتیجه‌گیری

کتابخانه‌ها بیش از همیشه با یکدیگر، با شرکت‌های اطلاعاتی و حتی با دفاتر فرهنگی دیگر همکاری نزدیک دارند. کتابخانه‌ها به نحو فزاینده‌ای زیرساخت‌ها و منابع انسانی را برای طیف وسیعی از خدمات متعارف با یکدیگر تسهیم می‌کنند. آنها هم‌چنین در خدمات متمرکز که به صورت گسترده‌ و از طریق وب دسترس‌پذیرند، مشارکت دارند. کتابخانه‌ها از طریق استانداردهای رسمی و غیر رسمی با یکدیگر همکاری و منابع را مبادله می‌کنند. آنها هم‌چنین در فرایند مشارکتی توسعة این استانداردها با یکدیگر فعالیت مشترک دارند.

کتابخانه‌ها به صورت گروهی در نوآوری‌های مستمر در نرم‌افزارها و خدمات اطلاعاتی هم به صورت تجاری و هم به صورت رایگان با یکدیگر مشارکت دارند. آنها به صورت روزمره اطلاعات استفاده از نرم‌افزارهای کاربردی مشترک کوچک و بزرگ را با یکدیگر تسهیم می‌کنند. تسهیم عقاید، خبرگی و منابع گروه‌های با علایق مشترک عوامل اساسی است که بر مبنای آنها کتابخانه‌ها خدمات پیوسته را ارائه و توسعه می‌دهند.

نویسنده: پیتر وبستر

مترجم: نیلوفر برهمند

کارشناس ‌ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی

پست الکترونیکی: nilofar_barahmand@yahoo.com

۱۱. فهرست منابع

Breeding, M. (۲۰۰۴). "The trend toward outsourcing the ILS: Recognizing the benefits of shared systems". Computers in Libraries, ۲۴(۵), ۳۶–۳۸.

Breeding, M. (۲۰۰۵). "Re-integrating the “integrated” library system". Computers in Libraries, ۲۵(۱), ۲۸–۳۰.

Carlson, S., & Young, J. (۲۰۰۵). "Google will digitize and search millions of books from ۵ top research libraries". Chronicle of Higher Education, ۵۱(۱۸).

Council of Prairie and Pacific University Libraries (COPPUL). (n.d.). reSearcher. Retrieved September ۱۵, ۲۰۰۵, from http://researcher.sfu.ca/index.php/plain/about.

Counting Online Usage of Networked Electronic Resources (COUNTER). (n.d.). About Counter. Retrieved April ۲۴, ۲۰۰۵, from http://www.projectcounter.org/about.html.

Crossref. (۲۰۰۵). Crossref Newsletter. Retrieved May ۱, ۲۰۰۵, from http://www.crossref.org/۰۱company/۱۰newsletter.html.

Early English Books Online Text Creation Project (EEBOTCP). (۲۰۰۵). Participating Institutions. Retrieved May ۴, ۲۰۰۵, from http://www.lib.umich.edu/tcp/eebo/proj_stat/ps_partners.html.

Electronic Information for Libraries (eIFL). (n.d.). About eIFL.net. Retrieved May ۴, ۲۰۰۵,from http://www.eifl .net/about/about.html.

Elsevier Corporation. (۲۰۰۲). Elsevier Editors Update. Issue ۲, Nov. ۲۰۰۲. Retrieved April ۲۲, ۲۰۰۵,from http://www.elsevier.com/wps/find/editorsinfo.editors/editors_update/issue۲c.

Endeavor Information Systems. (n.d.). Advisory boards. Retrieved May ۴, ۲۰۰۵, from http://www.endinfosys.com/support/advisory.htm.

Farrell, N. (۲۰۰۵). "European librarians march against Google". Inquirer, April ۲۸, ۲۰۰۵. RetrievedApril ۲۸, ۲۰۰۵, from http://www.theinquirer.net/?article=۲۲۸۶۵.

Fullerton, V. (۲۰۰۲). IFLA digital reference standards project. Retrieved May ۴, ۲۰۰۵, from http://www.ifl a.org/VII/s۳۶/pubs/drsp.htm#۱.Grogg, J., & Ferguson, C. (۲۰۰۴). Oh, the places linking will go. Searcher, ۱۲(۲), ۴۸–۵۸.

Hyman, K. (۲۰۰۰)." Struggling in a one-stop shopping world, or people want what they wantwhen they want it". In Sara Laughlin (Ed.), Library networks in the new millennium: Top ten trends (pp. ۹۳–۹۷). Chicago: Association of Specialized and Cooperative Library Agencies.

Infotrieve, Inc. (۲۰۰۵). Ariel address list. Retrieved May ۱, ۲۰۰۵, from http://www۴.infotrieve.com/ariel/fi les/wariadr.txt.

Kenney, B. (۲۰۰۴). "Georgia’s ۲۵۰ PINES libraries to create an ILS their way". Library Journal,۱۲۹(۱۴), ۲۹.

Koha Open Source Library Systems. (n.d.). About Koha. Retrieved September ۱۵, ۲۰۰۵, fromhttp://www.koha.org/about-koha/.

Laughlin, S. (Ed.). (۲۰۰۰). Library networks in the new millennium: Top ten trends. Chicago: Associationof Specialized and Cooperative Library Agencies.

Library of Congress, Network Development and MARC Standards Offi ce. (۱۹۹۸). MARC ۲۱:Harmonized USMARC and CAN/MARC. Retrieved April ۲۱, ۲۰۰۵, from http://www.loc.gov/marc/annmarc۲۱.html.

Lunau, C. (۲۰۰۳). "The Bath Profile: What is it and why should I care?" Library and ArchivesCanada. Retrieved September ۱۵, ۲۰۰۵, from http://www.collectionscanada.ca/bath/ap-bathnew-e.htm.

Mattison, D. (۲۰۰۵). "RedLightGreen and Open WorldCat". Searcher, ۱۳(۴), ۱۴–۲۳.۳۹۳

Morgan, E. (۲۰۰۲). "Possibilities for open source software in libraries". Information Technologyand Libraries, ۲۱(۱), ۱۲–۱۵.

MuseGlobal. (۲۰۰۵). Partner showcase. Retrieved May ۴, ۲۰۰۵, from http://www.museglobal.com/partner/showcase.html.

National Information Standards Organization (NISO). (۲۰۰۵a). About NISO. Retrieved April۲۴, ۲۰۰۵, from http://www.niso.org/about/index.html.

National Information Standards Organization. (NISO). (۲۰۰۵b). Standards development pipeline.A quick summary of all NISO standards that are in development, approved, published or withdrawn.Retrieved April ۲۴, ۲۰۰۵, from http://www.niso.org/creating/creating_process.html.

Needleman, M. (۲۰۰۴). "The Shibboleth authentication/authorization system". Serials Review,۳۰(۳), ۲۵۲–۲۵۳.

OCLC. (n.d.). Enable deep links to your online catalog from Open WorldCat. Retrieved May ۲۱, ۲۰۰۵,from http://www.oclc.org/worldcat/open/deeplinking/.

Olivares, O. (۲۰۰۴). "Virtual reference systems". Computers in Libraries, ۲۴(۵), ۲۵–۲۹.

OSS۴Lib. (۲۰۰۵). Home page. Retrieved April ۲۰, ۲۰۰۵, from www.oss۴lib.org.

Proffi tt, M. (۲۰۰۴). ۰۳۹;RedLightGreen: What we’ve learned since launch". RLG Focus. Retrieved May ۱, ۲۰۰۵, from http://redlightgreen.com/librarianinfo/RFOCUSreprint-۶۶_۲.pdf.

Quint, B. (۲۰۰۲)." QuestionPoint marks new era in virtual reference". Information Today, ۱۹(۷),۵۰–۵۱.

Raymond, E. (۲۰۰۱). The cathedral and the bazaar: Musings on Linux and open source by an accidental revolutionary. Cambridge, MA: O’Reilly.

ResourceShelf. (۲۰۰۵). Google Scholar direct links to articles: Google Scholar is now open to all libraries.Retrieved May ۱, ۲۰۰۵, from http://www.resourceshelf.com/۲۰۰۵/۰۵/be-it-resolved-thatgoogle-scholar-is.html.

Sirsi. (۲۰۰۵). Complete alphabetical listing of all Sirsi partners. Retrieved May ۴, ۲۰۰۵, from http://www.sirsi.com/Partners/partner_alpha_list.html.

Straw, J. (۲۰۰۳). "When the walls came tumbling down: The development of cooperative service and resource sharing in libraries: ۱۸۷۶–۲۰۰۲". Reference Librarian, ۸۳/۸۴(۴۰), ۲۶۳–۲۷۶.

Tennant, R. (Ed.). (۲۰۰۲). XML in libraries. New York: Neal-Schuman.

Thomson Scientifi c. (۲۰۰۴). Announcing the century of science: Over one hundred years of ground breaking research now available via Web of Science. Retrieved April ۲۸, ۲۰۰۵, from http://www.thomsonscientifi c.com/centuryofscience/cos-backstory.html

Virtual Reference Desk. (۲۰۰۲). About VRD. Retrieved May ۴, ۲۰۰۵, from www.vrd.org.

Vogelstein, F. (۲۰۰۵). Search and destroy. Fortune, ۱۵۱(۹), ۷۳–۷۹.

Wilson, A. (Ed.). (۲۰۰۳). The ۲۰۰۳ OCLC environmental scan: Pattern recognition. Dublin, Ohio:OCLC Online Computer Library Center, Inc.

[۱]. Wilson

[۲]. Luaghlin

[۳]. Hyman

[۴]. Reg Carr

[۵]. Listserves

[۶]. Wikis: ویکی‌ها برنامه‌های خدمت دهنده‌ای هستند که استفاده‌کنندگان متعدد را قادر می‌سازند تا با یک تارنما همکاری کنند. یک ویکی، نرم‌افزار کاربردی وب است که به کاربران اجازه می‌دهد تا محتویاتی را به جلسات بحث و تبادل نظر اینترنت اضافه کرده و یا آنها را ویرایش نمایند (مترجم).

[۷]. Integrated Library Systems: ILS

[۸]. Breeding

[۹]. Open url Link Resolving

[۱۰]. Federated Searching

[۱۱]. Content Management Systems (CMS)

[۱۲]. MARC: MAchine Readable Cataloging

[۱۳]. Bath Profile

[۱۴]. NISO: The National Information Standards Organization

[۱۵]. Open url Linking

[۱۶]. Circulation Interchange Protocol

[۱۷]. ANSI:American National Standard Institute

[۱۸]. COUNTER: Counting Online Usage of Networked Electronic Resources