ابتذال در موسیقی مداحی تقصیر من نیست

ذاتاً آهنگرانی است اما او را آهنگران می نامند زاده جنوب است و همین عامل او را همچنان یک اهوازی با لهجه جنوبی نگاه داشته است هر از چند گاهی به بهانه برگزاری مراسمی مذهبی یا ایام محرم به تهران می آید و دوباره به زادگاهش بازمی گردد به گفته خودش از ۱۲ سالگی در هیات های مذهبی نوحه خوان بوده و مرور زمان او را به یک ادعیه خوان و روضه خوان تبدیل کرده است

ذاتاً آهنگرانی است؛ اما او را آهنگران می‌نامند. زاده جنوب است و همین عامل او را همچنان یک اهوازی با لهجه جنوبی نگاه داشته است. هر از چند گاهی به بهانه برگزاری مراسمی مذهبی یا ایام محرم به تهران می‌آید و دوباره به زادگاهش بازمی‌گردد. به گفته خودش از ۱۲ سالگی در هیات‌های مذهبی نوحه‌خوان بوده و مرور زمان او را به یک ادعیه‌خوان و روضه‌خوان تبدیل کرده است. شاید شانس بزرگش این بود که در زمان جنگ، در کنار افرادی قرار گرفت که او را به محضر رهبر کبیر انقلاب بردند و باعث جاودانه ماندن صدایش شدند. افرادی مثل علی شمخانی و حسین علم‌الهدی. همان‌هایی که باعث پخش صدایش از صدا و سیما شدند و همین عامل حال و هوای جنگ را تغییر داد. خودش تمام این‌ها را از برکات جنگ و رزمنده‌ها می‌داند و اعتراف می‌کند که بسیاری بودند که می‌توانستند بهتر از او برای رزمندگان بخوانند. او زمانی بلبل امام خمینی(ره) لقب گرفت؛ اما هیچ‌گاه از این موضوع رنجور نشد.

خصلت جنوبی‌اش هم باعث شد تا در اولین زمانی که برای ایام محرم به تهران ‌آمد از ما برای دقایقی پذیرایی کند و پنج دقیقه وقتی که از قبل وعده داده بود را تا بیش از نیم ساعت به ما ببخشد. وقتی قرار بود از او عکس بگیریم بدون ترس و واهمه‌ای گفت که ما جنوبی‌ها اهل این بازی‌ها نیستیم. اما سرانجام تمام آنچه ما می‌خواستیم را انجام داد. چون دقیقاً بعد از ذکر مصیبت به سراغش رفته بودیم و با آن‌که دقایقی از نیمه شب باقی مانده بود و هنوز گرسنه بود، خستگی در صدایش موج می‌زد اما با روی باز به سوالات ما پاسخ می‌دهد.

ـ با توجه به انحرافاتی که در سال‌های اخیر وارد نوحه‌خوانی‌ها شده، تصور نمی‌کنید که کیفیت نوحه‌خوانی‌های ما کاهش یافته است؟

بگذارید با صراحت آن‌چه را که زمانی تصور می‌کردم و بعدها شاهد صحت آن بودم بیان کنم. نوحه موضوعی بود که باعث پیروزی شکوهمند انقلاب‌اسلامی شد. در هشت سال دفاع مقدس این نوحه بود که باعث پیروزی ایران شد.

ـ اما منظور من از کاهش کیفیت نوحه‌خوانی، سال‌های اخیر است.

اجازه بدهید، توضیح می‌دهم. در بعد از جنگ همین نوحه‌ها و عشق امام حسین بود که خیل عظیم جوان‌ها را به تکایا می‌کشید. به همین دلیل دشمنی که از سال‌ها پیش،‌ در زمان رضاشاه به دنبال برداشتن روضه‌ها بود و موفق نشده،‌ سعی کرد تا در راستای هجمه تهاجم فرهنگی خود،‌ انحرافاتی در نوحه‌ها به وجود آورد. دشمن،‌ علاقه ایرانیان به نوحه‌ها را دید و به همین منظور روی این موضع برنامه‌ریزی کرد. آنها برنامه ریزی کردند تا با استفاده از این حربه فرهنگ عاشورا را از ما بگیرند. بر همین اساس زیرکانه در دل این موضوع نفوذ کردند. همین اتفاق باعث شد تا پس از جنگ،‌ شاهد تغییر سبک‌ها بودیم. شعرها یه یک‌باره محاوره‌ای ضعیف شدند. سبک‌هایی که بسیاری از مداح‌های جوان شروع کردند سبک‌های غربی بود.

ـ مثلا چه سبک‌هایی؟

به یک‌باره سبک‌های ترکی، آرژانتینی،‌ مکزیکی و برزیلی به نوحه‌های ایران نفوذ کرد. در کنار این موضوع، ‌بعضی از هیات‌ها حرکات ناموزونی که مخالف شان اهل‌بیت بود را به نمایش گذاشتند و متاسفانه این موضوع روز به روز افزایش پیدا کرد. از طرفی، ‌از آنجایی که جوان امروز به دنبال شور و هیجان بود ناخودآگاه به سمت این سبک‌ها کشیده شد و همین موضوع سبب شد تا سبک‌های منحرف در مدت زمان کوتاهی در بین جوان‌ها فراگیر شود. با کمال تاسف باید بگویم که در بعضی موارد ترانه‌های غربی هم وارد نوحه‌های ما شد و همین موضوع شعرها را بی‌محتوا کرد. به عنوان مثال فردی در یک هیات بیش از نیم ساعت فقط حسین حسین می‌گفت. این قبول که نام حسین(ع) مقدس است و ذکر محسوب می‌شود اما ما باید برای مستمع اهداف حسین(ع) را بیان کنیم. اصلاً نفس برگزاری این مجالس هم همین است. برای اهدف امام حسین(ع) که با مظلومیت کشته شد و فرزند زهرا بود باید اهداف‌مان را پیاده کنیم. حسین حسین گفتن دردی را دوا نمی‌کند. همین عوامل سبب شد تا علما زمانی که متوجه این مشکل شدند به سرعت احساس خطر کردند و وارد صحنه شدند. در پی این عمل خبرگان و بعد هم مقام معظم رهبری،‌ شخصاً وارد عرصه شدند خطری که از این جناح در کمین بود را تذکر دادند و اعلام کردند. از آن موقع صدا و سیما و بزرگان و پیشکسوتان حساس شدند و در حال اصلاح و تغییر انحرافات هستند.

ـ برای اصلاح این انحرافات، چه پیشنهادی دارید؟

من جوانان را به اعتراض دعوت می‎کنم. اعتراض در مقابل افراد و سبک‌هایی که می‌خواهند فرهنگ عاشورا را تغییر دهند. جوانان متفکر امروزی باید در مقابل افرادی که می‌خواهند با وارد کردن سبک‌های غربی و استفاده از مدارک غیر مستند و شعرهایی که مطابق شان اهل بیت نیست،‌ بایستند تا همان‌گونه که انقلاب و جنگ پیروز شد در این راه و در مقابل تهاجم فرهنگی دشمنان هم پیروز شویم.

ـ بسیاری از مردم، شما را علاوه بر نوحه‌سرایی‌، از دعای کمیلی که شب‌های جمعه می‌خواندبد، می‌شناسند. چرا در حال حاضر حضورتان کمرنگ شده است؟

این موضوع واضح است که مردم ایران مردمی معنوی هستند که در خانواده‌های سنتی و کنار منبرها بزرگ شده‌اند. تمام آنها نسبت به اهل‌بیت علاقه خاصی دارند و در هر جریان و حادثه‌ای به ذات باری‌تعالی مراجعه می‌کنند. شاید چهره‌ها متفاوت باشد اما هر کدام از آنها بر حسب طبقه خودشان حال و هوایی خاص با خدای خود دارند. بر همین اساس هر نغمه‌ و حرف و گفت‌و‌گویی که با خدا باشد آنها را به سمت خود روانه می‌کند. دعای کمیل هم از آنجایی که دعایی پرمحتواست و از لسان امیرمومنان بیان می‌شود این احساس را در آدمی به وجود می‌آورد که تمام حرف‌ها، ‌حرف‌های خودش است. از طرف دیگر باید بپذیریم که دعاهای کمیل،‌ ندبه، زیارت عاشورا و تمام ادعیه‌ای که امروز خوانده‌ می‌شود از برکات هشت سال دفاع مقدس است. کما اینکه رهبر عظیم‌الشان انقلاب فرمودند جنگ، نعمت است. بدون شک این ادعیه هم نعمتی بود که جنگ به ما ارزانی داشت.

ـ شما نوحه‌خوانی را از چه زمانی آغاز کردید؟

نوحه خوانی را از سنین کودکی، به لطف امام حسین، دعای پدر و مادر و جو سنتی خانواده‌ای که در مسیر ائمه اطهار بودند آغاز کردم. آن زمان در هیاتی به نام علی‌اصغر اولین نوحه‌های خودم را خواندم و همین عامل باعث شد تا هیاتی بزرگ که طی مسیر داشتند برای نوحه‌خوانی در روز عاشورا من را دعوت کرد. آن روزها به جهت سن پایین و تجربه کم فقط در نوحه‌خوانی که مخصوص سینه و زنجیرزدن بود شرکت می‌کردم و توانایی روضه‌خوانی را نداشتم. کار رسمی‌ام را هم از زمانی که ای شهیدان به خون غلطان خوزستان را در محضر حضرت امام خمینی(ره) خواندم و از صدا و سیما پخش شد آغاز کردم.

ـ اولین نوحه‌ای که خواندید را به یاد می‌آورید؟

نوحه علی‌اصغر(ع) با این مضمون که رود بی شیرم، داغت کرد پیرم، گهوارت خوالی می‌بینم می‌میرم بود که بعدها بر همین اساس شعر دستغیب صد پاره شد دیگر نمی‌آید را در زمان جنگ خواندم.

ـ اولین شعری که برای دفاع مقدس خواندید چطور؟

همان ای شهیدان به خود غلطان خوزستان بود که در محضر رهبر کبیر انقلاب در سال ۵۹ و چند روز مانده به شهادت حسین علم‌الهدی و شهدای هویزه خواندم. شعری که به سبب کمک این شهید در جوار امام خوانده شد و باعث شد تا به شهرت برسم.

ـ شعر آن را چه کسی سروده بود؟

بیش از ۹۰ درصد شعرهای آن دوره را آقای معلمی برایم سروده بودند.

ـ ملودی‌هایش چطور؟

بعضی از ملودی‌ها را به تنهایی می‌ساختم. بعضی دیگر در جمع دوستان و با حضور آقای معلمی ساخته می‌شد. گاهی خود ایشان می‌نوشت. گاهی هم بعضی از سبک‌های قدیمی که بعضاً به ۲۰ سال پیش از آن زمان برمی‌گشت را مجدداً زنده می‌کردیم.

ـ آنچه در این شعرها زبانزد بود و باعث زنده‌ماندن آنها تا امروز شده،‌ شور و هیجانی بود که در ـ تک‌تک‌شان دیده می‌شد. این شور از کجا نشات گرفت؟

صفایی که در آن روزها دیده می‌شد دلایل زیادی داشت. اولین علت آن این بود که در آن روزگار دنیا مطرح نبود. در آن زمان این فقط و فقط خدا بود و زمزمه کربلا. هیچ علاقه‌ای به زر و زیور دنیا نبود. آن موقع چون شهادت،‌ اسارت و جانبازی در راه خدا در پیش بود و هیچ فردی از آینده خود خبر نداشت دل به دنیا نمی‌بست. فضای تمام بسیجیان جنگ باعث شده بود که همه کارهای خود را برای خدا می‌کردند و احساس آن را داشتند که لحظه به لحظه به خدا نزریک می‌شوند. در شرایطی که آن روزها صحبت از شهادت و کشته شدن بود، اما همه حال و هوای خوبی داشتند چرا که همه، همه چیز را برای خدا می‌دانستند و این فضا،‌ حال و هوایی معنوی را به جنگ می‌بخشید. شاید اگر بخواهیم آن دوران را به جنگ امام حسین مثال بزنیم باید به این نکته اشاره کنیم که آن دوران و لحظاتی که در جبهه می‌گذشت همانند زمانی بود که حضرت زینب(س) در کنار تمام داغ‌هایی که دیده بود، در مقابل تازیانه‌های ابن‌زیاد و طعنه‌های او که می‌گفت خدا شما را کشت ایستاد و اعلام کرد که من در صحنه کربلا چیزی جز شور و نشاط ندیدم. واقعاً از آن‌جایی که جبهه‌ها هم به تبعیت از یاران امام حسین و فرهنگ عاشورا تشکیل شده بود،‌ هیچ فردی احساسی جز شور و نشاط نداشت. از طرف دیگر مقبول شدن این شعرها به جهت تازگی آن بود. در فضایی که کشور با جنگ دست و پنجه نرم می‌کرد، بستری آماده شد تا این نوحه‌ها خودنمایی کنند. این در حالی است که در آن دوران بسیاری از همکاران بودند که بسیار بهتر از من می‌خواندند اما لطف الهی و نفس گرم امام(ره) باعث شد تا قرعه این اتفاق به نام من بیافتد.

ـ نوحه‌های حماسی، که می‌خواندید شعرهای ساده و روانی داشت. فکر نمی‌کنید یکی از دلایل استقبال از نوحه شما، اشعار آن بوده است

دقیقا یکی از دلایل مقبول شدن این نوحه‌های حماسی، شعرهای ساده و روانی بود که توسط آقای معلمی سروده می‌شد. اشعاری همانند ای لشکر صاحب زمان آماده باش آماده باش، یا با نوای کاروان بار بندید همرهان،‌ همگی از شعرهایی بود که با سربندهای بسیار جذاب، حال و هوای خوبی به این شعرها می‌داد. از طرف دیگر سبک خوبی هم در این شعرها استفاده شد. سبک جنوبی شعرها از قدیم نفوذ و جذابیت دیگری برای مردم داشت و این موضوع باعث شد تا شعرهای حماسی دوران جنگ جذاب شود.

ـ اما چه شد که شما پس از هشت سال دفاع مقدس،‌ بعضی از شعرهایتان را همراه با آهنگ خواندید. این موضوع ضرورت خاصی داشت؟‌

بعد از پایان جنگ امکان این‌که بسیاری از پیام‌ها به سبک سنتی ارائه شود وجود نداشت. شاید مهم‌ترین علل این کار تقاضای نوآوری در چارچوب مسائل شرعی بود. از طرف دیگر بعضی از پیام‌ها بود که امکان ارائه آنها از طریق سبک سنتی گذشته وجود نداشت. به عنوان مثال ارائه حماسه مرگ بر آمریکا به هیچ عنوان با سینه‌زنی هم‌خوانی نداشت و بی‌شک دراین راستا امکان ارائه آن در مجالس عزاداری نبود. باید بپذیریم که سینه‌زنی علامت سوگ و عزاداری است و هیچ ارتباطی به فضای جنگ و حماسه ندارد. در این شرایط بدیهی است که در کنار احترام و علاقه‌ای که به فعالیت و سبک‌های سنتی دارم و می‌دانم که این سبک جلوه دیگر و پیام بهتری دارد باید قبول کنیم که به جبر نوآوری و رساندن پیام به نسل جدید باید از موسیقی استفاده می‌شد.

ـ اما هم‌چنان بسیاری از افراد با وارد کردن موسیقی به این اشعار مخالفند.

این را باید بپذیریم که موسیقی این روزها در تمام دنیا حکم فرما شده است. باید در جواب افرادی که می‌گویند چرا این اشعار را با موسیقی می‌خوانید اعلام کنم که برای پاسخ به سوال‌تان به سراغ سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی بروید و موسیقی را از آنها خارج کنید. آن‌موقع خواهید دید که هیچ کدام از حرکات بازیگران معنا و مفهوم مشخصی نخواهد داشت. حتی بالاتر از این؛ در صدا و سیمای خودمان وقتی بزرگی از دنیا می‌رود در مواقع نشان دادن مراسم تشییع جنازه او از موسیقی استفاده می‌کنند و همین عامل است که حزن و اندوه موضوع را نشان می‌دهد.

ـ به نظر شما موسیقی مبتذل و بد چه تعریفی دارد؟

به نظر من موسیقی که در چارچوب شرع نباشد، موسیقی بد و مبتذلی است. اما می‌توان از تمام ابزارهایی که شرع اجازه استفاده از آنها را می‌دهد برای انقلاب و رساندن پیام اسلام استفاده کرد. باید بپذیریم که می‌توانیم حماسه ایثار ۸ سال دفاع مقدس را با استفاده از موسیقی مشروع به بهترین نحو ارائه کنیم. باید قبول کنیم که موسیقی سنگین و وزین بهترین گزینه برای القای مفاهیم است. من وارد این عرصه شدم و خوشبختانه نتیجه هم گرفتم. تجربه این را ثابت کرده است. تمام موسیقی‌هایی که من خواندم در کاروان‌های کربلا استفاده شد و صدا و سیما هم پخش کرد. اما این را هم قبول دارم که هر موضوعی آفتی هم دارد. ممکن است کسی از من تقلید کند و مبتذل باشد. این به گردن من نیست. کما اینکه در بعضی از موارد نوحه‌های سینه‌زنی هم به انحراف کشیده شده است. سبک‌های مبتذلی وارد عرصه شدند. شکی نیست که اگر برای کاری خط قرمز نگذاریم آفت و انحراف آن را طعمه می‌کند. اما این که تقصیر من نیست. چرا که نیت من قربت است برای خدا. از این کاری که نه حرام است و نه به زعم مرجع تقلید من کراهت دارد بهره می‌برم و استفاده می‌کنم.

سید محمد حسین هاشمی