مساله مرگ و سلامت روان

نحوه واکنش ما به مرگ, بستگی به شرایط آن و باورهای شخصی و تاثیرات فرهنگی مان دارد

فکر کردن راجع به مرگ خود یا مواجه شدن با واقعیت مرگ عزیزان کار بسیار دشواری است اما به هر حال باید بپذیریم که روزی همه ما با این دشواری‌ مواجه می‌شویم و بنابراین دانستن مطلبی در این خصوص به حفظ سلامت روان ما کمک می‌کند...

نحوه واکنش ما به مرگ، بستگی به شرایط آن و باورهای شخصی و تاثیرات فرهنگی‌مان دارد. از آنجایی که مرگ، درک ما از راز حیات را به چالش می‌کشد، همیشه در برابر آن نوعی حس بیم و احترام داریم. خود فرآیند مردن هم چالش‌برانگیز است. کشفیات جدید علمی و پیشرفت‌های پزشکی مرگ و مردن را به دلیل الزام بیشتر افراد به تصمیم‌گیری در مورد گزینه‌های درمان که در گذشته‌ها در دسترس نبودند، بیش از پیش پیچیده ساخته‌اند.

درک این موضوع بسیار مهم است که مرگ یک موضوع کاملا متفاوت از فرآیند مردن است. مرگ نقطه پایان حیات است اما مردن، بخش پایان زندگی است. مردن می‌‌تواند سخت و عذاب‌آور باشد و شکل آن بستگی به تاریخچه پزشکی فرد، واکنش وی به فشارهای عصبی، ماهیت بیماری و تعامل او با دیگران حین مردن دارد. تاثیرات فرهنگی و سامانه‌های اعتقادی فرد هم در این مساله نقش مهمی بازی می‌کنند.

برای بسیاری از افراد در حال احتضار، تجربیات زندگی هنوز هم دارای معنا و اهمیت قابل ملاحظه‌ای هستند. درک فرآیند مردن می‌تواند به افراد مبتلا به بیماری‌های لاعلاج و خانواده و دوستان آنها در کنار آمدن با این اوقات بسیار دشوار کمک‌کند.

● ابتلا به بیماری لاعلاج

راه‌هایی که به مرگ ختم می‌شوند به اندازه زندگی‌های قبل از آن با هم متفاوت هستند. گاهی اوقات مرگ به طور ناگهانی و بدون هر گونه هشدار قبلی روی می‌دهد. در موارد دیگر، افراد بخشی از زندگی خود را با یک مرگ قریب‌الوقوع پشت سر می‌گذرانند. در مورد بیماری لاعلاج، فرد در حال مرگ، پزشک بیمار و مجموعه‌ای از دوستان و آشنایان به اندازه کافی فرصت دارند تا خود را برای مرگ آماده کنند. آنها می‌توانند راجع به موضوعات مهمی از جمله: آغاز یا توقف حمایت‌های تغذیه‌ای، احیا و درمان‌هایی مثل دارو، سرم یا دیالیز به بحث و گفتگو بپردازند. در خلال یک بیماری لاعلاج، فرد در حال مرگ، اغلب می‌تواند نظر خود را در مورد موضوعاتی مثل کالبدشکافی، اهدای عضو، مراسم کفن و دفن، از جمله به خاک‌سپاری و مسایل حقوقی روشن کند.

حقیقت مردن می‌تواند برای بسیاری، رعب‌آور باشد اما با حمایت و دلگرمی، افراد در حال مرگ و خانواده‌های آنها می‌توانند به فرصت‌ها و امکانات قابل‌ملاحظه‌ای دست یابند که تنها در چنین لحظاتی از زندگی وجود دارند.

خانواده‌ها هم در مواقعی که یکی از عزیزان‌شان دچار بیماری لاعلاج می‌شود، مجبور به چیره شدن بر واکنش‌های عاطفی پیچیده و دردناک هستند. هر کسی به شیوه‌ای مخصوص به خود، از پس این معضل برمی‌آید. در برخی موارد، فرد سوگوار ممکن است سعی کند مرگ حتمی عزیز خود را به فراموشی سپرده یا انکار کند و از هر گونه صحبت راجع به آن، حتی با شخص در حال مرگ امتناع ورزد. اگر چه مردن و حال احتضار برای افرادی که به نوعی درگیر آن هستند می‌تواند زجرآور و ناراحت‌‌کننده باشد اما از زاویه دیگر فرصتی است برای کنار آمدن و پذیرفتن واقعیتی به نام پایان زندگی. روزها و لحظه‌های پایانی عمر می‌تواند سرشار از یادآوری خاطرات خوشایند و مفاهیم امیدوارکننده باشد.

● درباره مرگ با هم حرف بزنید

اغلب افراد در حال مرگ را می‌توان (و اصلا بهتر است) از مرگ قریب‌الوقوع‌شان مطلع ساخت. به جز در مواردی که یک آیین فرهنگی خاص، تاکید بر بی‌خبر نگاه داشتن فرد در حال مرگ از مرگ خویش دارد، به‌طور کلی افرادی که دچار بیماری لاعلاج هستند، مایل‌اند صادقانه و بی‌پرده راجع به وضعیت خود آگاه شوند. در اغلب موارد، آگاه ساختن فرد به شکل صحیح از بیماری‌ لاعلاجی که دارد، نه تنها او را تضعیف نمی‌کند که باعث تقویت بهداشت روان او هم می‌شود. به علاوه، این کار ممکن است به فرد در حال مرگ این فرصت را بدهد تا دیگران را ببیند و با آنها صحبت کند. کارهای ناتمامش را به انجام برساند و خاطراتش را به رشته تحریر درآورد یا فرایض مذهبی را به شکل کامل‌تری برگزار کند. البته منظور این نیست که دادن چنین اخباری یا هضم آن کار ساده‌ای است. افراد در حال مرگ اغلب از تنها ماندن، تحقیر شدن و دلتنگی‌های لحظات پایان زندگی سخت در هراس هستند.

برخی هم از مردن در بیمارستان یا زیر دستگاه‌های قلب و ریه مصنوعی بیم دارند. یک سری هم از اینکه آخر عمری سربار و وبال گردن عزیزان خود شوند، احساس نگرانی می‌کنند و عده‌ای هم معتقدند در این دوران روابط فردی آنها خدشه‌دار می‌گردد و با آنها دیگر مثل یک انسان طبیعی رفتار نمی‌شود. این نگرانی‌ها، اغلب چنانچه به فرد در حال مردن، فرصت صحبت کردن راجع به احساس ترس و حیرت در هنگام مواجهه با مرگ داده نشود، تشدید می‌گردند. شخصی که مبتلا به یک بیماری لاعلاج است، ممکن است با افراد غیرفامیل راحت‌تر صحبت کند. فرد در حال مردن و خانواده او نیازمند بحث و گفتگو در مورد مسایل علمی هم هستند. آگاهی از مدت تقریبی فرآیند مردن، در صورت مشخص بودن، کمک شایانی می‌کند. آیا چند روز، چند هفته یا چند ماه به پایان زندگی فرد مانده است؟ آگاهی از این موضوع این امکان را به خانواده فرد می‌دهد تا کارهای خود را برنامه‌ریزی کنند یا از پیش، در فکر گرفتن مرخصی باشند.

● فرآیند مردن

به طور کلی درد، چه جسمی و چه روحی، مهم‌ترین عامل ترس فرد از مردن است. خوشبختانه، روش‌های مختلف کنترل درد، این امکان را فراهم می‌سازند تا با تسکین فرد، بدون عوارض جانبی قابل ملاحظه، از در مخاطره قرار گرفتن عظمت و آرامش مرگ جلوگیری شود. برخی از بیمارستان‌های بزرگ دارای درمانگاه‌های ویژه درد هستند یا آسایشگاه‌هایی دارند که در آنجا افراد متخصصی در زمینه کنترل درد فعالیت می‌کنند.داروهای مسکن قادرند با موفقیت بیشتر دردهای جسمانی را کنترل کنند. درمان‌های دیگری مثل بیوفیدبک (پس خوراند زیستی) یا شل کردن عضلات از طریق تمرکز فکر هم می‌توانند موثر واقع شوند. این رویکردها به تنهایی ممکن است قادر به تسکین کامل درد نباشند، به ویژه دردهای عمیق روانی که برخی، هنگام مردن تجربه می‌کنند.

● خبر مرگ

وقتی به کسی گفته می‌شود که او دچار یک بیماری لاعلاج است، ایجاد یک سری حالات متفاوت مانند شوکه شدن، خشم، انکار و افسردگی در وی پدیده ناشایعی نیست. فرد در حال مرگ ممکن است نوعی احساس تنفر نسبت به همه انسان‌ها پیدا کند و از کامیاب شدن از باقی‌مانده عمر خود بی‌بهره بماند. او ممکن است بپرسد «چرا من»؟ برخی از افراد سعی می‌کنند راجع به این امر اجتناب‌ناپذیر به مذاکره پرداخته یا آن را به تعویق بیندازند. شاید بتوان آن را نوعی چانه زدن با خدا یا سرنوشت قلمداد کرد. اغلب اوقات، این معامله و چک و چانه زدن نتیجه مطلوبی هم در پی دارد و آن نوعی احساس آرامش و بی‌دردی است که فرد در طی این دوره پیدا می‌کند. بعضی‌ها هم در کمال آرامش، اهمیت و ارزش روزهای باقی‌مانده را درمی‌یابند و مهم نیست که این دوره چه‌قدر طول بکشد.

فخری‌السادات خلیفه‌سلطانی

روانشناس