بیماری ایکس

سال‌ها قبل ما فقط بیماری‌هایی را می‌شناختیم که باعث اختلال واضح در سلامتی افراد می‌شد. با پیشرفت علم پزشکی اکنون بیماری‌هایی شناخته شده‌اند که بدون این‌که فرد از آن باخبر …

سال‌ها قبل ما فقط بیماری‌هایی را می‌شناختیم که باعث اختلال واضح در سلامتی افراد می‌شد. با پیشرفت علم پزشکی اکنون بیماری‌هایی شناخته شده‌اند که بدون این‌که فرد از آن باخبر باشد و از نظر ظاهری برای او مشکل ایجاد کند، به طور مخفی سلامتی او را بتدریج تخریب می‌کند و در نهایت باعث مرگ او می‌شود.

سندرم متابولیک یا بیماری ایکس سردسته این‌گونه بیماری‌هاست، که در ظاهر هیچ‌گونه اختلالی در سلامتی ایجاد نمی‌کند، اما به مرور باعث تخریب ارگان‌های حیاتی بدن می‌‌شود.

بیماری ایکس را می‌توان مربع مرگ نامید. در ۴ گوشه این مربع ۴ بیماری خفیف شامل چاقی شکمی، فشار خون، زیادی انسولین خون و زیادی چربی‌های نابجای خون جای گرفته است و در قلب این مربع تنگ‌شدن رگ‌های قلبی و مغزی که عامل سکته‌هاست، قرار دارد، اما چگونه این مربع شکل می‌گیرد؟

وقتی غذا می‌خوریم هورمون انسولین از غده لوزالمعده ترشح می‌شود تا بتواند مواد مغذی را به مصرف سلول‌های بدن برساند. حال تصور کنید که غذا بیش از حد نیاز مصرف شود و فعالیت بدن آنقدر نباشد که بتواند قند حاصل از آن را مصرف کند. به این ترتیب غده لوزالمعده مجبور می‌شود انسولین بیشتری ترشح کند تا این مواد غذایی اضافی را ذخیره کند.

ذخیره مواد غذایی به صورت چربی در نقاط مختلف بدن از جمله شکم است. یکی از معیارهای وجود بیماری متابولیک بزرگی شکم است، به طوری که اگر اندازه دور شکم در مردان بیش از ۱۰۲ سانتی‌متر و در زنان بیش از ۸۹ سانتی‌متر باشد یا این که نسبت دور شکم به دور باسن در مردان بیش از یک به یک و در زنان بیش از ۸ به ۱۰ باشد چاقی تنه‌ای به عنوان یکی از زوایای مربع مرگ مطرح خواهد شد.

اکنون فرض کنیم این فرد به خوردن غذا بیش از نیاز و بی‌تحرکی ادامه دهد؛ انسولین باید مرتب ترشح شود تا مواد غذایی اضافی را به مصرف رساند، بتدریج سلول‌های بدن به این انسولین که مرتب ترشح می‌شود مقاومت پیدا می‌کنند و سطح انسولین در خون زیاد می‌شود. زیاد شدن سطح انسولین در خون در اکثر مواقع هیچ علامتی ندارد و فقط با آزمایش مشخص می‌شود، البته به‌تدریج با زیاد شدن این مقاومت قند خون شروع به بالا رفتن می‌کند و به این ترتیب گوشه دوم مربع مرگ هم ایجاد می‌شود.

زیادی انسولین موجب می‌شود نوعی چربی به نام تری‌گلیسیرید در خون زیاد شود و نوعی چربی به نام لیپوپروتئین متراکم که چربی مفید خون است کم شود. از طرفی ال‌دی‌ال نیز به فرمی کوچک و اکسیده‌شده تبدیل شود. همه این اتفاقات باعث می‌شود که چربی‌ها تمایل بیشتری برای رسوب در رگ‌ها داشته باشند و گوشه سوم یعنی چربی‌های نابجای خون ایجاد شود. اکنون نوبت به گوشه چهارم که همان فشار خون است می‌رسد. یکی از دلایل فشار خون ناتوانی انسولین در باز کردن رگ‌هاست که در بیماران دچار مقاومت به انسولین و دیابت رخ می‌دهد و به این ترتیب رگ‌ها در بیماران دیابتی خوب باز نمی‌شود و استعداد برای ابتلا به فشار خون بالا می‌رود.

ناگفته پیداست که دلیل اصلی ایجاد مربع مرگ، خوردن غذا بیش از نیاز سلول‌های بدن و کم‌تحرکی است. اگرچه داروهایی برای بهبود این وضع وجود دارد، اما به هیچ عنوان جایگزین پرهیز از پرخوری و ورزش نمی‌شود.

دکتر رضا کریمی

متخصص بیماری‌های داخلی