نگاهی به مناسبات ایران و ژاپن در دوران خاتمی

روابط و مناسبات جمهوری اسلامی ایران و ژاپن از بعد ازانقلاب اسلامی, به دلایل مختلفی, سیری نسبتا هموار و كم تنشی را تجربه كرده است

عدم تعارض‌های جدی در عرصه‌های سیاسی و امنیتی، وابستگی‌ها و تمنیات اقتصادی، نگاه نسبتا مثبت متقابل مقامات دو كشور و اشتراكات فرهنگی از علل اصلی این مساله بشمار می‌آیند.هر چند در این میان، میزان مراودات سیاسی و سطح مبادلات اقتصادی دو كشور در دوران یاد شده، یكدست و متوازن نبوده است. ژاپن پس از پیروزی انقلاب اسلامی با اعزام نماینده ویژه‌یی برای گسترش روابط توكیو - تهران ابراز علاقه كرد و در زمره شمار اندك كشورهای قدرتمند صنعتی بود كه هرگز روابط سیاسی‌اش را با ایران از سطح سفارت كاهش نداد. به‌دنبال اشغال سفارت آمریكا در تهران و تیره شدن روابط ایران‌و آمریكا، كشور ژاپن به تدریج میزان خرید نفت از ایران را كاهش داد و در تحریم اقتصادی ایران شركت كرد اما با توجه به حساسیت و نیاز شدید ژاپن به نفت و نیز لزوم دنبال كردن و یا حل و فصل طرح‌های صنعتی دو جانبه، پس از آزادی گروگان‌های آمریكایی بلافاصله تحریم اقتصادی را لغو كرد. مقام‌های توكیو در دوران جنگ تحمیلی نیز بارها كوشش كردند تا نقش میانجی را ایفا كنند اما زمینه انجام آن برای دولتمردان ژاپنی فراهم نشد. در این دوران سرمایه‌گذاری ژاپن در دو طرح پتروشیمی بندر امام و سد كارون نیز كه شاید می‌توانست گامی مثبت در این مسیر باشد، بنا به دلایلی كه قانع كننده نبود از سوی طرف ژاپنی نیمه كاره رها شد. ژاپن در بهار سال ‪ ۱۹۹۳‬نخستین بخش از وام برای ساخت نیروگاه سد كارون كه ‪ ۳۸/۶‬میلیارد ین بود را به ایران پرداخت كرد اما پرداخت قسطهای بعدی این وام نیز به‌خاطر فشار آمریكا بر ژاپن متوقف شد. نگاهی گذرا به تبادلات مقامات ارشد دو كشور و نیز میزان حجم مبادلات تجاری ایران و ژاپن از سال ‪ ۱۹۸۲‬تاكنون، نیز موید همین مساله به شمار می‌آید. تا قبل از سفر خاتمی در یازده آبان ماه ‪ ۳۱) ۱۳۷۹‬اكتبر ‪ ،(۲۰۰۰‬بالاترین مقام سیاسی ایران كه از توكیو دیدار كرده بود، هاشمی رفسنجانی ریاست وقت مجلس شورای اسلامی در اواسط تیرماه ‪ ۱۳۶۴‬بود. حجم مبادلات تجاری دو كشور نیز از سال ‪ ۱۹۸۲‬تا سال ‪ ،۲۰۰۰‬از ‪ ۱‬میلیارد و ‪ ۹۷۰‬میلیون دلار(‪ (۱۹۸۸‬تا ‪ ۷‬میلیارد و ‪ ۴۰‬میلیون دلار (‪ (۱۹۸۳‬دارای نوسان بوده است. میزان نفت وارداتی ژاپن از ایران نیز از سال ‪ ۱۹۸۲‬تا سال ‪ ،۲۰۰۰‬از ‪۱۸۹‬ هزار بشكه در روز (‪ (۱۹۸۸‬تا ‪ ۵۱۱‬هزار بشكه در روز (‪ (۱۹۹۹‬متغیر است. به اذعان مقامات و كارشناسان سیاسی و اقتصادی دو كشور، انتخاب خاتمی به عنوان رییس جمهوری و متعاقب آن سفر وی در آبان ‪ ۱۳۷۹‬به ژاپن كه نخستین سفر یك رییس دولت ایران به توكیو طی ‪ ۴۲‬سال قبل از آن محسوب می‌شد، نقطه عطفی در روابط دو كشور شمرده می‌شود. افزایش مراودات و دیدارهای مسوولان ارشد سیاسی و اقتصادی دو كشور، روند صعودی و منظم حجم مبادلات اقتصادی دو كشور، برقراری پوشش بیمه‌ای‌برای تسهیل در امر سرمایه‌گذاری ژاپن در ایران و نیز افزایش سرمایه‌گذاری ژاپنی‌ها در طرح‌ها و بخش‌های مختلف صنعتی ایران، و نیز گسترش همكاری‌های فرهنگی از جمله مسایلی است كه متعاقب این سفر تحقق می‌پذیرد. اتكای سیاست دولت خاتمی به اصول تنش زدایی واعتمادسازی و گفت‌وگوی تمدن‌ها سبب می‌شود كه افزایش مناسبات ایران و ژاپنی در طول دوران دولت وی از یك روند مناسب و پایداری برخوردار باشد.

مناسبات سیاسی:

به گفته آگاهان سیاسی، دستاوردهای دولت سیدمحمد خاتمی در عرصه سیاست خارجی و موفقیت‌های بدست آمده در این زمینه در بعد از دوم خرداد سال ‪ ۷۶‬با هیچ دوره‌ای در پس از انقلاب قابل مقایسه نیست. دستاوردهای حاصله همانطور كه اشاره شده بیش از هر چیزی ناشی از دو اصل تنش‌زدایی و گفت‌وگوی تمدنها بود كه خاتمی پس از دوم خرداد آنها را بنیان گذاشت و به عنوان پایه‌های سیاست خارجی دولتش انتخاب شد. اهمیت گفت وگو تمدنها بدان سطح بود كه در سال ‪ ۲۰۰۱‬میلادی از سوی سازمان ملل به عنوان سال گفت وگو تمدنها نام‌گذاری شد. به‌گفته دست‌اندركاران امر، نتایج بدست آمده در روابط ایران و ژاپن ناشی از مبنا قرار گرفتن اصل سیاست خارجی دولت خاتمی یعنی اصل تنش‌زدایی و اعتمادسازی بوده است. به گفته آنان می‌توان گفت كه در حال حاضر دو كشور توانسته‌اند به مرحله اعتمادسازی برسند و حتی آن را پشت سرگذارند. در این راستااست كه رایزنی‌ها و ترددهای مقام‌های دو كشور كه‌نشانه تمایل آنها برای ارتباط و رایزنی در خصوص مسایل مختلف است در بعد از دوم خرداد روند افزایشی زیادی داشته است. یكی از مهمترین رویدادها در این چارچوب، دیدار تاریخی محمد خاتمی رییس جمهوری ایران از ژاپن در آبان ماه ‪ ۱۳۷۹‬بوده است. درجریان این سفر، خاتمی و"یوشیرو موری" نخست وزیروقت ژاپن در پایان نشست رسمی یك بیانیه مشترك همكاریهای ایران و ژاپن در قرن بیست ویكم را امضا كردند كه این بیانیه سر فصلی در تمام دوران خاتمی شمرده می‌شد. در این بیانیه گفته شده بود كه"سران دو كشور براین نكته‌اتفاق نظر داشتند كه این سفر نقطه عطفی در ارتقای گفت‌وگو و مفاهمه در جامعه بین‌المللی و دو جانبه پی‌ریزی كرد."

سران ایران و ژاپن ، در این بیانیه گفت وگوی شفاف وسازنده را در پی ریزی روابط دوستانه، صادقانه و مبتنی بر همكاری با دو كشور موثر دانسته و بر افزایش بیش ازپیش گفت‌وگوها در زمینه‌ها و سطوح محتلف دولتی تاكید كردند. در بیانیه مشترك توسعه همكاریهای فرهنگی، تبادل جوانان ، روزنامه‌نگاران دانشگاهیان و روشنفكران و جهانگردی مورد تاكید قرار گرفته بود. طرف ژاپنی در این بیانیه از ابتكار ایران در ترویج "سال سازمان ملل برای گفت‌وگوی تمدنها"قدردانی كرد و رییسان دو دولت ابراز امیدواری كردند كه جامعه بین‌الملل تلاش برای ارتقای مفاهمه متقابل در جهان به عمل آورد. از سوی دیگر خرازی وزیر خارجه ایران نیز تاكنون شش بار و حسن روحانی دبیر وقت شورایعالی امنیت ملی دو دیدار از توكیو داشته‌اند. در نقطه مقابل نیز یوریكو كاواگوچی وزیر خارجه وقت ژاپن نیز ‪ ۲‬بار و نمایندگان ویژه دولت این كشور نیز تاكنون چندین دیدار از ایران داشته‌اند. به طور نمونه، سال ‪ ۸۲‬سال پرتردد در رفت وآمدهای دو كشور محسوب می‌شود، در این سال شاهد دو بار سفر سید كمال خرازی وزیر امور خارجه كشورمان و یك بار سفر آقای روحانی دبیر وقت شورای امنیت ملی ایران به ژاپن بوده‌ایم. آخرین سفر خرازی به توكیو در بهمن ماه سال ‪ ۸۳‬و همزمان با روز ‪۲۲‬ بهمن بود كه‌این مساله نشانگر اهمیتی است كه ایران برای روابطش با ژاپن قایل است. در سال‌های‌اخیر همچنین ما شاهد دیدارهای دوره‌ای معاونان وزیرامور خارجه دو كشور بوده‌ایم. دیدارهای متناوب معاونان وزیران امور خارجه دو كشور تحت عنوان كمیته مشورتی وگفت وگوهای سازند میان دو كشور در زمینه خلع سلاح و حقوق بشر صورت گرفته است. سیزدهمین و آخرین نشست دوره‌ای معاونان وزارت امور خارجه‌ایران وژاپن در اردیبهشت ماه گذشته در توكیو برگزار شد. بدین ترتیب در دوران دولت آقای خاتمی مقامات خارجه دو كشور علاوه بر مسایل روابط دوجانبه در خصوص مسایل جهانی نیز مثل حقوق بشر و خلع سلاح كه بیشتر در سطوح كارشناسی و مدیران كل انجام می‌شد نیز با یكدیگر گفت وگو و رایزنی داشته‌اند. این مسایل نشانگر این است كه ایران و ژاپن می‌توانند بخوبی با هم گفت - وگو و همكاری كنند. این گفت وگوها و مذاكرات نشان‌دهنده این است كه دو كشور به مرحله‌ای رسیده‌اند به رایزنی علاقه‌مند هستند و مورد مشورت یكدیگر در مسایل مختلف قرار می‌گیرند. به گفته دست‌اندركاران امر مذاكرات دو جانبه و هم سطح تماس‌های سیاسی گویای روابط سیاسی خوب میان ایران و ژاپن است و الان مانع سیاسی در سر راه توسعه روابط اقتصادی وجود ندارد.

---