اهداف نظام اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری

نظام های سیاسی به منظور دستیابی به اهداف خاص طراحی می شوند هدف ها از بطن جهان بینی, انسان شناسی و عقاید سیاسی مبتنی بر آن دو استخراج و جریان می یابد

نظام های سیاسی به منظور دستیابی به اهداف خاص طراحی می‌شوند. هدف ها از بطن جهان بینی، انسان شناسی و عقاید سیاسی مبتنی بر آن دو استخراج و جریان می‌یابد. هر تفکر سیاسی برای تحقق آرمان های خود به تشکیل نظام سیاسی دست می‌زند و نظام های سیاسی به عنوان ابزار و وسیله‌ای برای تحقق اهداف تعیین شده در تفکر سیاسی نقش ایفا می‌نماید. در تفکر اسلامی حکومت برای تحقق اهداف معینی شکل می‌گیرد و اهداف خاصی را دنبال می‌نماید. نه تنها هدفمندی برای هر نظام سیاسی امری لازم است بلکه طراحی راه های وصول به آن اهداف نیز از اهمیت خاصی برخوردارند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در فرمایشات خود هم به اهداف نظام اسلامی پرداخته اند و هم راه های وصول به آن را ترسیم نموده‌اند.

ایشان می‌فرمایند:

"اهداف نظام اسلامی عبارتند از:

۱) ایجاد حیات طیبه

۲) تامین رفاه مادی

۳) تامین عدالت، معنویت و اخلاق" (۱)

در فرازی دیگر می‌فرمایند:

"آنچه مردم در سایه اسلام باید برخوردار باشند عبارتند از:

۱) معیشتی شایسته

۲) آسودگی و امنیت خاطر و آزادی فکر و اندیشه

۳) زندگی عادلانه

۴) تعالی روحی و معنوی" (۲)

با توجه به دو بیان نقل شده از ایشان به تشریح اهداف نظام اسلامی می‌پردازیم:

۱) ایجاد حیات طیبه: حیات طیبه حیاتی است که از ایمان و عمل صالح نشأت گرفته و مبتنی بر بهره مندی از دنیا و آخرت در پرتو عمل صالح است. بر این مبنا نظام اسلامی باید شرایطی را فراهم کند که انسان ها بتوانند در سایه آن شرایط از حیات طیبه برخوردار باشند. تعلیم و تربیت مبتنی بر آموزه‌های دینی مناسبات و سیستم های صالح، قوانین و مقررات و مدیران صالح می‌توانند حیات طیبه را به وجود آورند.

۲) تامین رفاه مادی و معیشتی شایسته: رفاه مادی و معیشت شایسته، تریسم دورنمای جامعه‌ای است که در آن نیازهای حیاتی انسان همچون شغل، مسکن، بهداشت، آموزش و هر آنچه به تناسب پیشرفت زمان جزئی از اسباب رفاه محسوب می‌شود فراهم گردد. بین وضعیت اقتصادی مردم و وضعیت فرهنگی جامعه رابطه تاثیر و تاثر برقرار است. اقتصاد در فرهنگ و فرهنگ در اقتصاد موثر است. ساماندهی معیشت و تأمین رفاه مادی برای حفظ هدف نهایی حکومت اسلامی که رساندن انسان ها به حیات طیبه و کمال معنوی و اخلاقی است امری ضروری و لازم است.

۳) تامین عدالت و زندگی عادلانه: عدالت پایه تعالی و قوام جامعه است. در پرتو عدالت شکوفایی استعدادها بهره مندی به جا از توانمندی ها، سپردن امور به صاحبان شایستگی و فضیلت، افزایش بهره وری، تامین رضایت، تعدیل ثروت، کاهش شقاق اجتماعی و طبقاتی،‌ افزایش امنیت، آرامش روحی، نزدیکی دل ها به یکدیگر و در نهایت وحدت و همگرایی اجتماعی میسر خواهد شد.

۴) تعالی روحی و معنویت و اخلاق: هدف نهایی حکومت اسلامی تأمین شرایطی است که منجر به تعالی روحی و اخلاقی و رشد معنویت مردم شود. حکومت هماهنگ با هدف خلقت باید اسباب تهذیب نفس انسان و رشد معنوی و اخلاقی او را فراهم کند.

۵) آسودگی و امنیت خاطر و آزادی فکر و اندیشه: آسودگی و امنیت خاطر در سایه تامین معاش، مشخص بودن حقوق انسان ها، وجود ضمانت برای حفظ حقوق انسانی، امکان تعالی و رشد اخلاقی، وجود امنیت و ثبات سیاسی و اجتماعی و ممانعت از شعله ور شدن حرص و آز و طمع میسر خواهد شد. آزادی فکر و اندیشه، زمینه بهره مندی از قدرت تفکر و خلایت افراد را فراهم می‌کند. باید امکان انتقاد و طرح نظرات گوناگون میسر شود تا بهترین نظریه‌ها و راهکارها به جامعه ارائه شود. جامعه زنده و پویا جامعه‌ای است که امکان بهره مندی از اندیشه آحاد جامعه را فراهم کند.

پس از مشخص شدن اهداف حکومت، اکنون به لوازم دستیابی به اهداف مذکور می‌پردازیم. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تبیین لوازم رسیدن به اهداف حکومت می‌فرمایند:

"لوازم تحقق اهداف نظام عبارتند از:

۱) تلاش خستگی ناپذیر

۲) ابتکار

۳) مهار کردن نفس

۴) پرهیز مسئولان از دل سپردن به دنیا و جمع آوری ثروت

۵) انضباط مالی

۶) مبارزه با فساد

۷) تلاش بی وقفه برای خدمت به مردم" (۳)

رسیدن به اهداف بلند نظام اسلامی به عوامل گوناگونی نیاز دارد که برآیند تحقق این عوامل و به کار بستن آنها محقق شدن اهداف نظام را در پی خواهد داشت. در فرازهای دیگری نیز رهبری معظم انقلاب به این لوازم تحت عناوین مختلف اشاره نموده‌اند که پس از ذکر آنها به توضیح و جمع بندی آن می‌پردازیم.

ایشان می‌فرمایند:

"عوامل زمینه ساز برای رسیدن به اهداف عبارتند از:

۱) تقویت اعتماد به نفس ملی

۲) همت

۳) مجاهدت

۴) اتحاد" (۴)

"لازمه حرکت نظام اسلامی به سوی حیات طیبه عبارت است از:

۱) پاسخگویی مسئولان

۲) ارائه کارنامه عملکرد به منظور اصلاح امور

۳) تلاش در جهت گسترش عدالت در جامعه

۴) قرار گرفتن مسئولان در معرض نقد منصفانه

۵) تجلی ایمان و عمل صالح در رفتار مسئولان

۶) تلاش در جهت خدمت به مردم

۷) تلاش در جهت آلوده نشدن به خواسته‌های حقیر اهل دنیا

۸) تلاش در جهت اجتناب از تبعیض و تضییع بیت المال" (۵)

"عوامل تحقق اهداف ملت ایران عبارتند از:

۱) ایمان اسلامی

۲) اتحاد کلمه

۳) امید و عزم ملی

۴) استفاده صحیح از ظرفیت های کشور

۵) تدبیر و تحرک و تلاش" (۶)

با توجه به آنچه رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین لوازم رسیدن به اهداف ترسیم نموده‌اند می‌توان این لوازم را به دو دسته تقسیم کرد:

۱) توانمندی‌های اعتقادی و فرهنگی

۲) توانمندی‌های مدیریتی

با تقسیم بندی دوگانه مذکور به توضیح هر یک از عوامل مربوطه در هر بخش می‌پردازیم:

الف) زمینه‌های اعتقادی و فرهنگی: برای رسیدن به اهداف نظام اسلامی همه آحاد مردم و همه مسئولان باید دارای یکسری ویژگی های اعتقادی و فرهنگی باشند یا در سایه وجود آنها رسیدن به هدف محقق شود. یقیناً رسیدن به هر هدفی بدون داشتن وضعیت متناسب اعتقادی و فرهنگی امکان‌پذیر نیست. رسیدن به هر هدفی وضعیت اعتقادی و فرهنگی خاصی را می‌طلبد که به شرح آنها می‌پردازیم:

۱) ایمان اسلامی: ایمان مردم و دولتمردان به لزوم تحقق اهداف موتور محرکی است که آنها را به سوی اقدام موثر برای رسیدن به هدف می‌کشاند. ایمان به اهداف و لزوم تحقق آنها بر مبنای وظیفه شرعی، مردم و مسئولین را در مسیر رسیدن به هدف ثابت قدم و استوار نگه می‌دارد. اگر ثبات قدم و استواری در دستیابی به اهداف نباشد معمولاً کارها به نتیجه نمی‌رسند. بنابر این هرچه ایمان قویتر، اساسیتر و هم جانبه‌تر باشد باوری را به وجود می‌آورد که دولتمردان و مردم را متلزم به پی گیری مجدانه برای رسیدن به هدف می‌کند.

۲) اتحاد کلمه: وحدت و هم آوایی و هم افزایی برای رسیدن به اهداف بسیار موثر است. باید در مبانی اعتقادی اهداف، نوع اهداف و راه رسیدن به اهداف به یک اتفاق نظر دست یافت تا در سایه این یکپارچگی اعتقادی روند رسیدن به اهداف سریعتر و سهلتر شود.

۳) امید و عزم ملی: امید همان باور به امکان تحقق هدف است. معمولاً رسیدن به اهداف همراه با مشخصات و موانعی است که در صورت احساس ضعف نسبت به حل این موانع ماشین زندگی و تحرک را متوقف کند اما امیدواری یعنی باور و ایمان به اینکه علی‌رغم همه مشکلات و موانع ما می‌توانیم به هدف برسیم، ماشین زندگی را به راه انداخته و ما را واقعاً به هدف می‌رساند. امیدواری ناشی از خودشناسی و شناخت قابلیت ها و توانمندی ها در بهره مندی سامان یافته از امکانات برای رسیدن به هدف است. امیدواری، ظرفیت سعه صدر و مقاومت را به وجود می‌آورد و مقاومت و عزم راسخ ما را به هدف خواهد رساند.

باور به اینکه هدف قابل وصول‌اند زمینه تحقق اهداف را فراهم می‌آورد.

نظام اسلامی برای رسیدن به اهداف خویش نیازمند کارگزاران و مدیران امیدوار همراه با عزم و پشتکار قوی است و از آنجایی که همه آحاد ملت در رسیدن به اهداف نظام نقش دارند روح امیدواری و عزم ملی نقش مهمی در موفقیت دارد.

۴) تقویت اعتماد به نفس ملی: تصویر ذهنی مثبت از قابلیت ها و توانمندی ها، دور کردن پیام های منفی و یاس‌آور، از بین بردن ترس و وحشت از عدم موفقیت، تکیه و توکل بر خداوند بزرگ، مرور ذهنی بر موفقیت های گذشته، باور به کارکرد موثر اداره آدمی در رسیدن به اهداف گوناگون، مطالعه احوال انسان های موفق، خودباوری و عزت نفس و دور کردن احساس حقارت می‌تواند اعتماد به نفس را به وجود آورد.

اعتماد به نفس شجاعت اقدام، استواری و پشتکار و بهره‌مندی از تمام توانمندی ها را به دنبال خواهد داشت. بدون اعتماد به نفس رسیدن به اهداف ممکن نخواهد بود. دست یافتن به اهداف ملی نیز بدون اعتماد به نفس در آحاد مردم و مسئولان میسر نیست. باید درجه اعتماد به نفس را در مسئولان و مردم به حد اعلای خود رساند تا رسیدن به اهداف میسر گردد.

۵) مهار کردن نفس: پیروی از هوای نفس، یعنی اسیر خودپرستی و منفعت جویی شخصی شدن آفت بزرگ برای رسیدن به هدف است. رسیدن به اهداف حاصل برآیند یک اقدام جمعی از سوی افرادی است که متولی اداره کشورند. مسئولین کشور در صورتی می‌توانند به خوبی در خدمت اهداف نظام درآیند که توانسته باشند با تسلط بر نفس، منافع ملی را بر منافع شخصی ترجیح دهند. رسیدن به اهداف که در سایه تعامل تقوامدارانه مجموعه عوامل انسانی شکل می‌گیرد درصورتی محقق خواهد شد که خودپرستی ها، حسادت ها، تنگ نظری ها و رقابت های منفعت جویانه به تعاون و همکاری دوستی، یک رنگی و صداقت، اتحاد، گذشت و یاری متقابل تبدیل شود. در چنین وضعیتی روند دستیابی به اهداف، کم هزینه تر، سریعتر و همه جانبه‌تر خواهد شد.

۶) پرهیز مسئولان از دل سپردن به دنیا و جمع آوری ثروت: دنیاگرایی و دنیاطلبی مسئولان و روی آوردن به ثروت‌اندوزی، مانعی دیگر برای دستیابی به اهداف نظام اسلامی است. در فرهنگ سیاسی اسلام، قدرت وسیله‌ای برای خدمت است. کسانی که در نظام اسلامی مسئولیتی را می‌پذیرند باید تمام توان و قدرت خویش را صرف انجام اثربخش و کارآمد وظایف محوله نمایند.

مشغله ثروت اندوزی و دل سپردن به دنیا از سوی مسئولین کشور، باعث خواهد شد از تمام توان خود در جهت ایفای نقش و انجام مسئولیت محوله استفاده ننمایند و حتی پست و مقام و مسئولیت را پلکان ترقی مادی و ثروت‌اندوزی قرار دهند. سیاست در خدمت ثروت و به کارگیری ثروت در جهت دهی سیاسی به نحو مورد نظر آسیب بزرگی استکه ضمن کاهش کارآمدی نظام، زمینه فساد مسئولین و انحراف آنان را فراهم آورده و در نهایت به حیثیت و آبروی نظام و اعتماد عمومی لطمه وارد خواهد کرد.

لذا مراقبت در این امر، همراه با تعریف یک معیشت منطقی و آبرومند، براساس شئونات و نیاز مدیران کشور امری لازم و ضروری است.

ب) توانمندی های مدیریتی: دستیابی به اهداف علاوه بر زمینه‌های اعتقادی و فرهنگی به توانمندی های مدیریتی نیاز دارد. بدون اجرایی نمودن ارزش های مدیریتی و توجه به راهبردها و سیاست های مربوطه نمی‌توان به نحو شایسته‌ای به اهداف رسید. لذا، رهبر معظم انقلاب اسلامی تعدادی از اصول مدیریتی مورد نیاز برای دستیابی به اهداف را بیان داشته‌اند که ضمن درج عناوین این اصول به تبیین و توضیح آن می‌پردازیم.

۱) تلاش خستگی ناپذیر (مدیریت جهادی): اهداف بلند نظام اسلامی و ساماندهی امور مردم در دو حوزه دنیا و آخرت هدف بسیار والایی است که تنها در سایه تلاش مستمر و داشتن انگیزه‌ای قوی امکان پذیر خواهد بود.

باید مدیران و مسئولان کشور، اقدام در جهت ساماندهی امور دنیا و آخرت مردم را جهادی بزرگ و طاعتی پر ثواب دانسته و با این انگیزه در مقابل مشکلات و سختی های دستیابی به اهداف بایستند. پشتکار، کوشش مستمر و تلاش موثر لازمه دستیابی به اهداف است.

۲) ابتکار: ابتکار یا خلق راهکار جدید برای حل مسائل و مشکلات، نقش مهمی در رسیدن به اهداف دارد و دسترسی به اهداف را تسریح می‌نماید. برای بهره گیری از ابتکار و خلاقیت، شناسایی افراد خلاق و مبتکر و میدان دادن به عناصر خوش فکر و متفکر، تشویق تفکر و خلاقیت، ساماندهی حلقه‌های مشاوران زبده و خلاق در کنار مدیران اجرایی و انتصاب و به کارگیری عناصر خلاق و مبتکر در پست های مدیریتی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

۳) پاسخگویی: پاسخگو بودن مدیران در قبال تصمیمات متخذه موجب پویایی و فعالتر شدن بدنه مدیریت کشور می شود. هرگاه مدیران احساس کنند در قبال عملکردشان مورد سئوال واقع شده و سیستم نظارتی هوشمند عملکرد آنان را رصد می‌کند این احساس و باور منجر به انجام اثربخش و کارآمد وظایف محوله شده و در نتیجه بهره وری افزایش یافته و هرگونه رخوت و سستی از حوزه مدیریت کشور دور خواهد شد. بنابراین پاسخگویی سبب افزایش بهره وری شده و این امر به طور مستقیم در دستیابی به اهداف نقش موثری خواهد داشت.

۴) ارائه کارنامه عملکرد به منظور اصلاح امور: ثبت و ضبط اقدامات انجام شده، و ارائه کارنامه عملکرد، فرصتی است که مدیران کشور را در معرض خود ارزیابی و دیگر ارزیابی قرار می‌دهد. ارائه کارنامه عملکرد، در بررسی و مرور بر گذشته و کشف میزان تطابق عملکرد با اهداف از پیش تعیین شده بسیار موثر است. در سایه تنظیم کارنامه عملکرد، با کشف نقاط ضععف و قوت امکان تقویت نقاط قوت و برطرف ساختن نقاط ضعف مهیا می‌شود.

با چنین اقدامی امکان اصلاح امور فراهم و امکان تطبیق بیشتر فعالیت ها با اهداف از پیش تعیین شده فراهم می‌آید.

۵) قرار گرفتن مسئولان در معرض نقد منصفانه: ایجاد فضای نقد منصفانه و مجاز دانستن نقادی از سوی آحاد مردم و نخبگان، کشور را در دستیابی به اهداف خود کمک می‌کند.

نقد همان بررسی و داوری خردمندانه، آگاهانه و عادلانه و منصفانه‌ای است که به دور از هوای نفس و صرفاً برای روشن شدن نقاط ضعف و قوت با هدف اصلاح امور و ارتقاء سطح فعالیت ها انجام می‌گیرد.

مسئولان کشور باید خود را در معرض نقد،‌ اندیشه‌های فکور و خردمند آحاد مردم و نخبگان قرار داده تا امکان اصلاح هر نوع تصمیم و عملکرد ناصواب به وجود آید.

در چنین وضعیتی است که عملکردها به سوی تعالی و رشد حرکت کرده و امکان دستیابی به اهداف سهلتر و آسانتر و با هزینه و زمان کمتر مهیا خواهد شد.

۶) استفاده صحیح از ظرفیت های کشور: ظرفیت های کشور، همان قابلیت های مختلفی است که در حوزه‌های گوناگون فرهنگی، عملی، سیاسی، اقتصادی، نظامی، صنعتی و ا‌داری وجود دارد. هرگاه بتوانیم این ظرفیت ها را به درستی شناخته و به شیوه معقولی از همه آنها، به طور هماهنگ بهره برداری نمائیم، گامی بزرگ در رسیدن به اهداف برداشته ایم. یکی از مهمترین ظرفیت هایی که نقش مهمی در دستیابی کشور به اهدافش دارد، چگونگی به کارگیری و چینش نیروی انسانی در پست های سازمانی است. هرگاه شایسته سالاری یا تعهد و تخصص در گزینش افراد ملاک عمل قرار گیرد وصول به اهداف آسانتر و سریعتر انجام خواهد شد.

سیدعلی قدمگاهی

پاورقی:

۱. رهبر معظم انقلاب اسلامی - روزنامه جمهوری اسلامی ۱۵/۱/۱۳۸۳

۲. رهبر معظم انقلاب اسلامی - روزنامه کیهان ۲۰/۲/۱۳۸۴

۳. رهبر معظم انقلاب اسلامی - روزنامه جمهوری اسلامی ۱۶/۵/۱۳۸۲

۴. رهبر معظم انقلاب اسلامی - روزنامه جمهوری اسلامی ۲۶/۲/۱۳۸۶

۵. رهبر معظم انقلاب اسلامی - روزنامه جمهوری اسلامی ۱۵/۱/۱۳۸۳

۶. رهبر معظم انقلاب اسلامی - روزنامه جمهوری اسلامی ۱۴/۱/۱۳۸۶