تعامل دین با توسعه فناوری اطلاعات

امروزه توسعه جوامع, یكی از ضروریات زندگی بشر محسوب می شود كه حوزههای علمیه از آن مستثنا نیست بلكه در جوامع علمی ـ فرهنگی به خصوص حوزه دین, نیاز بیشتری احساس می شود تا در راستای اهداف خود بتواند با فراسوی دنیای خویش به دور از موانع و چالش های حاصل از ساختارها و افكار سنتی ارتباط وسیع, سریع, عمیق و آسان تری برقرار كند

● جایگاه (۱)ICT در توسعه جوامع

امروزه توسعه جوامع، یكی از ضروریات زندگی بشر محسوب می‏شود كه حوزههای علمیه از آن مستثنا نیست؛ بلكه در جوامع علمی ـ فرهنگی به خصوص حوزه دین، نیاز بیشتری احساس می‏شود تا در راستای اهداف خود بتواند با فراسوی دنیای خویش به دور از موانع و چالش‏های حاصل از ساختارها و افكار سنتی ارتباط وسیع، سریع، عمیق و آسان‏تری برقرار كند و مخاطبان خود را به سطح بین الملل گسترش داده، اطلاع‏رسانی(۲) كاملی را به انجام رساند.

دو عامل اساسی و حیاتی «اطلاعات» و «ارتباطات»، توسعه را پایدار و پویا كرده و می‏تواند پیشرفت را در جوامع مختلف و به پایین‏ترین و ریزترین موقعیت‏های اجتماعی و علمی تسرّی دهد. ICT توسعه را از انحصار خواص در آورده، در معرض عموم جامعه قرار می‏دهد و ریشه‏های آن را در جامعه مستحكم كرد، توسعه را به صورت یك امر نهادینه برای آیندگان به ارمغان می‏گذارد و در یك جمله می‏توان گفت كه توسعه جوامع بدون ICTغیر ممكن و محال است.

جهت نیل به چنین جامعه توسعه یافته‏ای، باید تمامی ساختارهای موجود در جامعه را مجهّز به ICT و هماهنگ با آن نمود تا بتوان یك جامعه اطلاعاتی و ارتباطی(۳) ایجاد كرد. جامعه اطلاعاتی و ارتباطی به جامعه‏ای گویند كه تمامی فعالیت‏های اجتماعی جامعه به مقوله ICT وابسته باشد و مردم آن جامعه از ICT حداكثر استفاده را داشته باشند.

در چنین جوامعی، افراد خود را به یكسری اعمال و رفتارهای خاصی ملزم می‏كنند، كه گرایش به شبكه، همیشه در دسترس بودن، وابستگی به ابزار ICT و توانایی همیشه به روز بودن اطلاعات را می‏توان از آن موارد برشمرد. نیل افراد جامعه به توسعه در زمینه ICT اثراتی همچون: ارتقاء سطح آگاهی عموم، انحصار شكنی مخاطبان خاصّ مراكز علمی و فرهنگی، از بین رفتن فاصله‏ها، حذف محدودیت آزمون و جلسات مراكز علمی و آموزشی از راه دور و تبادل و ارتقاء فرهنگ اشاره نمود.

بنابراین، باید اذعان داشت كه باید بسترسازی مناسبی جهت استفاده از ابزار ICT انجام داد و استفاده مستمر از امكانات و اطلاعات جدید و به روز را سرلوحه كار قرار داد تا بتوان به جامعه‏ای توسعه‏یافته دست یافت.

● زمینه‏های نیاز حوزه دین به ICT

در عصر حاضر، ICT چنان تأثیری بر جوامع گذاشته است كه زندگی بشری بدون وجود آن بسیار مشكل و حتی در برخی عرصه‏ها غیر ممكن می‏باشد و در مواردی همچون ارتباطات قاره‏ای و كشوری و مبادلات تجاری و بازرگانی، بدون ابزار و سیستم‏های مخابراتی و ICT امكان‏پذیر نیست. در نیاز عادی جوامع از خطوط تولید و ارتقاء كیفیت محصولات صنعتی و كشاورزی گرفته تا مسائل پزشكی اتاق‏های عمل و یا مراكز بهداشتی روستاهای دور افتاده، همگی محتاج چنین فنّاوریای می‏باشند.

اگر بخواهیم خریدهای مهم را كه مستلزم هزینه‏كردها و سفرهای طولانی است انجام دهیم، اگر نیازمند بهره‏گیری از منابع پر حجم اطلاعاتی باشیم و اگر قصد ضبط اطلاعات در حجم زیاد و با عمر طولانی را داریم، بهترین مسیر كه كوتاه، سریع، مطمئن و ارزان میباشد، استفاده از ICTاست. همچنان كه در جدول نمایان است، همین خدمات و فواید گسترده ICT است كه باعث شده مردم جهان به سوی آن متمایل شوند.

تصویر نمودار تعداد سال‏هایی كه طول كشید تا استفاده‏كنندگان به تعداد ۵۰ میلیون نفر برسند(۴) در سال ۱۹۹۷م كاربران اینترنت در سطح جهان از ۸۲ میلیون نفر(۵) تجاوز نمی‏كرد؛ ولی در آغاز سال ۲۰۰۲ این آمار به ۴۸۰ میلیون كاربر می‏رسد و با محاسبه دو برابر شدن كاربران اینترنت در هر صد روز، پیش‏بینی می‏شود كه این تعداد در سال ۲۰۰۵ به ۷۲۰ میلیون نفر برسد. این سیر صعودی به زودی به جایی می‏رسد كه نیاز عمومی بشر به ابزار ICT یك امر بدیهی تلقی شود. و در این جهش، حوزه دین هم می‏تواند زمینه‏های بسیاری را برای خود تعریف كند و از این ارمغان قرن بیستم در راستای اهداف خود بهره‏ها ببرد و جایگاه خود را در گردونه اطلاعاتی و ارتباطی دنیا حفظ كند.

با بررسی و شناخت زمینه‏های ICT استفاده می‏توان علاوه بر ایجاد جذابیت و انگیزه‏های بهره‏وری، قدم‏های مطمئن‏تری برداشت و با بهینه‏سازی و منسجم كردن امكانات سرعت بیشتری به توسعه آن داد و بهصورت یك امر نهادینه تبدیل نمود. برخی از آن موارد، از قرار ذیل می‏باشد:

۱) تأمین پشتوانه تصمیم‏گیری

وجه تمایز انسان با سایر موجودات، تفكّر و تصمیم گرفتن بر مبنای آن می‏باشد. تصمیم‏گیری اساس كردار هوشمندانه است و در اصطلاح، به حركاتی هوشمندانه می‏گویند كه پشتوانه آنان تصمیمات درست و بجا بوده باشد. با تصمیم‏گیری مناسب می‏توان از فرصت‏ها بهره‏مند شد و معایب را برطرف نمود. در جامعه امروزی نیازهای زندگی بشری به‏سرعت در حال تغییر است كه شبهات، تردیدها، تهدیدات و در مقابل، فرصت‏های بسیاری را برای حوزه دین بوجود می‏آورد و با تصمیم‏گیری‏های مناسب می‏توان از حالت انفعالی درآمده بر شرایط موجود فائق شد. بدیهی است كه هیچ تصمیمی بدون پشتوانه اطلاعات مفید، فرجام مطلوبی ندارد و این اطلاعات است كه می‏تواند به تصمیمات درست و به‏موقع عینیت ببخشد.

ICT می‏تواند تأمین كننده چنین نیاز حیاتی و جایگاه و موقعیت حوزه دین باشد و در مواردی همچون: مدیریت بخش انسانی، مدیریت آموزشی، نظام مالی، نظام ساختار اداری، انتخاب و كشف ضرورت و اولویت مباحث مورد پژوهش، مخاطب‏شناسی، شناسایی ضعف‏ها و قوت‏ها بهوسیله مقایسه‏ها (comparisons)، می‏توان از ICT جهت رسیدن به تصمیمات صحیح و درست بهره‏مند شد.

۲) تأمین كمّی و كیفی اطلاعات پژوهشی

در گذشته كاربر جهت جمع‏آوری اطلاعات درباره پژوهش مورد نظر نیازمند صرف هزینه‏های بسیار و زمانی طولانی بود و چه بسیار تحقیقاتی كه به خاطر در دسترس نبودن اطلاعات كافی، در بین راه عقیم می‏ماند و یا از همان ابتداء شروع نمی‏شدند. اطلاعات مایه حیات تحقیقات و پژوهش است و حركت‏های علمی بدون اطلاعات لازم و مفید غیر ممكن می‏باشد. از طرف دیگر، سرعت و كیفیت دسترسی به اطلاعات دو عامل مهم در توفیق یك امر پژوهشی است و چه بسیار فعالیت‏ها و انگیزه‏های تحقیقاتی شخصی و گروهی كه به خاطر كندی دسترسی به اطلاعات كه آن هم نتیجه عدم كیفیت اطلاع‏رسانی است، رها و یا فراموش شده‏اند.

ICT می‏تواند تأمین كننده اطلاعات لازم و مفید با سرعتی بسیار بالا و با كیفیتی مطلوب و غیر قابل قیاس نسبت به طرق سنتی باشد و حوزه دین را در تأمین اطلاعات پژوهشی و پشتوانه تحقیقات یاری نماید. و زمینه تقویت انگیزههای پژوهشی را فراهم آورد. از آنجا كه در ICTاطلاعات به میزان فراوانی وجود دارد و این موضوع باعث می‏شود كه عطش دانایی و بیشتر دانستن را زیادتر كند، بنابراین این ابزار كارآمد می‏تواند نقش پژوهش‏زا بودن خود را ایفا نماید و به پرورش پژوهشگران بپردازد و این همان چیزی است كه حوزه‏های دینی به آن نیاز مبرمی دارند.

۳) جهانی‏سازی مخاطبان

یكی از پایه‏ها و اركان تبلیغ اصول و ارزش‏های دینی ـ مذهبی ایجاد ارتباط مطلوب با مخاطب می‏باشد. هرچه كیفیت رابطه بالاتر و راحت‏تر باشد، اثرگذاری آن عمیق‏تر می‏شود و نیز هرچه ارتباطات وسیع‏تر باشد، تعداد مخاطبان بیشتر شده، به تكلیف تبلیغی كامل‏تر عمل می‏شود.

نویسنده : مجید كافی امامی

پانوشت‏ها:

۱. Ssinformation and communications technlogy

۲. Informatic

۳. Information and communication society

۴. جزوه دبیرخانه شورای عالی اطلاع‏رسانی (تكفا)

۵. استفاده‏كنندگان و كاربران.

---