تأثیر دانش های استراتژیک بر موقعیت جمهوری اسلامی

این مقاله رابطه بین دانش های استراتژیک و موقعیت جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار داده است

این مقاله رابطه بین دانش های استراتژیک و موقعیت جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار داده است. فناوری هسته ای، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، فناوری ارتباطات و اطلاعات، دانش سلول های بنیادین و شبیه سازی، میکروالکترونیک، لیزر، ربوتیک، هوافضا و پزشکی مولکولی براساس شاخص ها و ملاک هایی همچون جایگاه آنها در توسعه و سایر علوم و نقش آنها در موقعیت نظامی و دفاعی، مصادیق دانش های استراتژیک به شمار آمده اند.

جمهوری اسلامی ایران تلاش های قابل توجهی در دستیابی دانش های فوق داشته و رشد وتوسعه ی اکثر دانش های موصوف در ایران، امنیت و قدرت جمهوری اسلامی ایران را در منطقه افزایش داده است.

● مقدمه

از دیدگاه جامعه شناسی در عصر جدید، دانش و فنّاوری به عنوان پدیده اجتماعی و فرهنگی که از شرایط محیطی متأثر است و به نوبه خود بر آنها تأثیر می گذارد، مهم ترین مؤلفه قدرت جوامع در عرصه بین المللی محسوب می شود. آنچه در آغاز دوران مدرن زمینه را برای استعمار جوامع غیر اروپایی از جانب غرب فراهم کرد، جهت علمی و فنی اروپایی و قدرت فزاینده حاصل از آن بوده و امروز هم یگانه عامل تداوم برتری وتسلط جویی قدرت های غرب به ویژه آمریکا در جهان می باشد.

از این رو با توجه به این که جمهوری اسلامی ایران براساس چشم انداز بیست ساله می بایست به قدرت اول منطقه تبدیل شود. این سئوال مطرح می شود که رابطه دانش های استراتژیک با انقلاب اسلامی ایران چگونه است؟

پیش از این سئوال و کنکاش در رابطه با آن، سئوالات دیگری نیاز به پاسخ دارد، از جمله:

- دانش استراتژیک به چه معنایی است و چه ویژگی هایی دارد؟

- مهم ترین مصادیق دانش استراتژیک کدام اند؟

- سیاست کشورهای توسعه یافته درباره فناوری های برتر چگونه است؟

- موقعیت ایران در دانش و فناوری چگونه ارزیابی می شود؟

- آیا جمهوری اسلامی ایران در زمینه دانش استراتژیک سرمایه گذاری دراز مدتی دارد؟

- چشم انداز جایگاه ایران در دانش های استراتژیک چگونه است؟

- برخورداری از دانش برتر چه تأثیری بر جایگاه ایران در سیاست بین المللی دارد؟

- پاسخ هر یک از سئوالات مزبور محتوای این نگارش را تشکیل می دهد.

● تعریف مفاهیم

▪ دانش: علم و دانش مجموعه ای نظام دار از داده هایی است که در یک زمینه مشخص قرار گرفته و هدف غایی آن ادراک از یک سو و توسعه فناوری به عنوان واسطه و ابزار تسلط انسان بر محیط، از سویی دیگر است.

▪ استراتژی: تعاریف مختلفی از استراتژی ارائه شده است. (۱) برخی از تعاریف بر محور جنگ و طرح ریزی های جنگی و رسیدن به اهداف جنگی جهت پیروزی تأکید دارند. به عنوان نمونه «کلاوزویتس» استراتژی را فن تدارک جنگ ها و ترسیم طرح ها و نقشه های کلی برای جنگ می دانست. (۲)

عده ای استراتژی را با عنون بهره گیری از توان و امکانات نظامی و مؤلفه های قدرت درجهت رسیدن به اهداف سیاسی یا ملی معنا کرده اند.

«آندره بوفر» در کتاب خود استراتژی را هنر به کار بردن زور و جبر می داند به گونه ای که این مسائل بتواند تا حد امکان بیشترین نتیجه را در رسیدن به اهداف سیاسی به بار آورد. (۳)

همان طور که ملاحظه شد، وجه مشترک تعاریف فوق تأکید بر عنصر به کارگیری سخت افزاری قدرت است. اما در حال حاضر این واژه در گستره وسیع تری به کار برده می شود.

گاه از موقعیت استراتژیک یک کشور، گاه به نوعی تفکر و اندیشه سازمان یافته و هدفمند در قالب تفکر استراتژیک یا نوع خاصی از تحقیقات با عنوان تحقیقات استراتژیک و یا انواعی از برنامه ها یا الگوهای توسعه تحت عنوان استراتژی های توسعه و مجموعه ای از کالاها تحت عنوان کالاهای استراتژیک و یا از مدیریت نیز به عنوان مدیریت استراتژیک نام برده می شود که لزوماً واجد خصلت های نظامی نیستند.

▪ دانش استراتژیک: با توجه به تعاریف فوق، دانش استراتژیک دانشی است که به دارنده آن مزایای قاطع اقتصادی، نظامی، سیاسی و توسعه ای داده می شود.

● ابعاد مختلف نقش دانش استراتژیک

دانش استراتژیک ویژگی ها و شاخص هایی دارد که آن را از سایر دانش ها متمایز می کند. در واقع، استراتژیک بودن سایر دانش ها به جایگاه آنها در توسعه و پیشرفت و در توانمند کردن یک واحد سیاسی و همچنین نقش آنها در موقعیت نظامی و دفاعی یک کشور و جایگاه آن در سایر علوم برمی گردد.

۱) نقش دانش های استراتژیک در توسعه

یکی از مختصات مهم دانش های استراتژیک، تأثیر و نقش آنها در رشد و توسعه یک کشور است. بررسی کشورهای پیشرفته نشان می دهد که نقطه فارق آنها با کشورهای عقب نگه داشته شده، برخورداری از دانش های برتر در هر مقطع از تاریخ است.

توسعه با شاخص ها متعددی در ارتباط است. دانش و تکنولوژی از ابزارهای اساسی و مؤثر دستیابی به توسعه است. توسعه و گسترش امکانات بهداشتی، درمانی، رفاهی، آموزشی، ارتباطی، امنیتی و... با دستاوردهای تکنولوژیکی قابل تصور و تحقق می باشد. البته این اصل پذیرفتنی است که تکنولوژی به تنهایی قادر به رشد و توسعه یک کشور نیست. با این حال، بحث در مورد تکنولوژی اهمیت و نقش آن در رشد و پیشرفت اقتصادی یکی از مباحث اساسی و مهم اقتصادی بین المللی و توسعه اقتصادی است و این حقیقت که تکنولوژی در فرآیند رشد اقتصادی نقش تعیین کننده دارد مورد تردید هیچ کس نیست.

دکتر محمد توکل در این زمینه می نویسد: در کشورهای توسعه نیافته که علم و تکنولوژی در برابر یک نیاز اقتصادی- اجتماعی به وجود نیامده و شکل نگرفته و امکانات داخلی هم مولد نبوده است، انتظار مشکل گشایی از آن نمی رود. (۴)

واگو می نویسد: نوآوری های تکنولوژیکی بر ثروت، قدرت، الگوهای فرهنگی، کار و روابط افراد اثر می گذارد. (۵) در همین راستا، گرهارد لنسکی نیز تکنولوژی را یکی از معیارهای توسعه یافتگی در جوامع انسانی می داند. او در معرفی جوامع انسانی از شاخص های تکنولوژی بهره می برد و برپایه میزان رشد تکنولوژی، جوامع را طبقه بندی می کند. (۶)

اگر بر مبنای نظریه «آلوین تافلر» تاریخ تمدنی را به سه ابر تمدن تقسیم کنیم، در ابر تمدن کشاورزی، کشورهای پیشرفته به آن دسته از کشورهایی اطلاق می شد که صاحب دانش برتر در این دوره بودند. به همین ترتیب در ابر تمدن صنعتی کشورهای صنعتی و توسعه یافته انحصار دانش های برتر مربوط به تمدن صنعتی را در اختیار داشتند و قرن کنونی که از نظر تافلر حاکمیت ابر تمدن دانش است، باز واحدهای سیاسی پیشرفته دانش روز و بنیادین را در دست دارند. (۷)

از سوی دیگر وقتی علوم استراتژیک مورد کنکاش و کالبد شکافی قرار می گیرند، به این نتیجه می رسیم که این علوم در توسعه کشورهای پیشرفته در ابعاد گوناگون تأثیر تعیین کننده داشته اند.

۲) محوری و فرا رشته ای بودن دانش های استراتژیک

دانش های استراتژیک عمدتا فرا رشته ای و ثأثیرگذار بر سایر رشته های دانش اند. در واقع دانش های استراتژیک به مثابه دانش های «مادر» هستند. به گونه ای که نوع تحول در آن ها انقلاب علمی را به دنبال می آورد. به عبارت دیگر، پیشرفت سایر علوم تا حدود زیادی به آنها وابسته اند. به عنوان نمونه گفته می شود که صنعت هسته ای دویست رشته صنعتی و پانصد رشته علمی را با خود همراه دارد.

۳) نقش دانش استراتژیک در قدرت ملی

دانش های استراتژیک، حفظ کننده و افزایش دهنده ی قدرت ملی اند. اساسا سطح تکنولوژی مورد استفاده یک کشور نسبت به سطح تکنولوژی دیگر کشورها (به ویژه کشورهای بالقوه دشمن) یک عامل عمده برای ارزیابی قدرت ملی است.

حقیقت امر اینکه میزان توسعه و رشد اقتصادی، معیار توانمندی دولت هاست. این امر، خود، مرهون عوامل مختلفی است که یکی از آنها تکنولوژی و تحقیقات علمی و فنی است. تکنولوژی، به ویژه تکنولوژی استراتژیک، بهره وری در سطح مطلوب از منابع را هموار ساخته و دست یابی به اهداف و مقاصد را آسان می کند. نقش تکنولوژی در زمان جنگ و صلح برکسی پوشیده نیست و کافی است در این مورد به تاریخ جهان در قرن بیستم نظری افکنده شود تا پیروزی صاحبان تکنولوژی در شرایط صلح و جنگ را مشاهده کنیم. (۸)

۴) نقش دانش های استراتژیک در امنیت ملی

اکثر دانش های استراتژیک دو وجه صلح آمیز و غیرصلح آمیز دارند. به عبارت دیگر، دانش های استراتژیک علاوه بر دارا بودن کاربردهای غیرنظامی، برای امور نظامی نیز قابل بهره برداری هستند.

فناوری هسته ای، نانو - تکنولوژی، فناوری اطلاعات، و زیست فناوری ، همه دارای کاربرد ویژه ی نظامی هستند. از این زاویه، دانش های استراتژیک تأثیر شگرفی در قدرت نطامی و دفاعی کشور دارد. توجه دولت ها در بهره گیری از دانش های استراتژیک در حوزه نظامی نگرانی های جهانی را برانگیخته است. براساس چنین نگرانی هایی شاهد ظهور کنوانسیون ها و پیمان های بین المللی پیرامون ممنوعیت کاربرد این نوع دانش ها در فناوری نظامی هستیم. پیمان هایی مانند منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT)، منع سلاح های شیمیایی و بیولوژیک (CBW)، منع گسترش سلاح های شیمیایی (CWC) و....

از سوی دیگر امروزه امنیت کشورها تنها با مفاهیم سنتی حفاظت از مرزها تأمین شدنی نیست، بلکه امنیت غذایی، دارویی و اطلا عاتی و... از فاکتورهای امنیت ملی محسوب می شوند. بر این مبنا دانش های استراتژیک نقش تععین کننده ای در تأمین شرایط جدید امنیتی دارند. مصادیق دانش استراتژیک

مهم ترین مصادیق دانش های استراتژیک در عصر کنونی عبارتند از: فناوری هسته ای، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، فناوری و اطلاعات(ICT)، دانش سلول های بنیادین و شبیه سازی، میکروالکترونیک، لیزر، ربوتیک، هوافضا و پزشکی مولکولی.

کمیسیون تدوین استراتژی امنیت ملی آمریکا ضمن برشمردن دانش های فوق به عنوان فناوری های برتر یادآور شد که چشم گیرترین نو آوری های بیست و پنج سال آینده در سه مقوله ی پایه و ترکیباتی از آنها صورت خواهند پذیرفت.

این سه مقوله عبارتند از: فناوری اطلاعات، فناوری زیستی و میکروالکترومکانیک.(۹)

اهمیت این فناوری و کاربردهای آن در ابعاد مختلف تحول بزرگی را در علوم و فناوری های جهان ایجاد نموده و در تمام ابعاد زندگی و نیازهای اساسی بشر دخیل شده و در اهمیت اجتماعی، اقتصادی، و بهداشتی و ملی کشورها مؤثر می باشد.

۱) فناوری هسته ای

علی رغم پیشرفت همه جانبه و فنون هسته ای در طول نیم قرن گذشته هنوز این تکنولوژی در اذهان عمومی ناشناخته مانده است.

افکار عمومی عمدتاً فناوری هسته ای را در بمب هسته ای و یا راکتور اتمی تعریف می کند و کمتر کسی را می توان یافت که بداند چگونه جنبه های دیگر از علوم هسته ای در طول نیم قرن اخیر زندگی روزمره انسان را دچار تحول نموده است.

تکنولوژی هسته ای از تمام شاخص های ذکر شده برخوردار است، یعنی هم نقش محوری در سایر علوم ایفا می کند و هم جایگاه ممتازی در توسعه و رشد و پیشرفت جوامع دارد و هم برخورداری از آن تأثیر بنیادینی در قدرت ملی یک کشور می گذارد. حدود بالغ بر نیم قرن است که ماهیت بازدارندگی را در حوزه دفاعی کشورها نیز به خود گرفته است.

در واقع، دانش و فناوری هسته ای، دانشی هم پیوند و یکپارچه است و هیچ گونه تمایز واقعی میان دانش صلح آمیز و غیرصلح آمیز هسته ای وجود ندارد. دانش هسته ای از این بابت استراتژیک است که دارای کاربردهای مختلفی در تولید انرژی، پزشکی، کشاورزی و دامپزشکی و در زمینه صنعت و تحقیقات مربوط به این بخش، پروژه های فضا و هوا، باستان شناسی و... دارد.

فناوری هسته ای اکنون به عنوان یک مؤلفه مؤثر قدرت ملی محسوب می شود و کشورها براساس این مؤلفه، به دارا و ندار و توسعه یافته و یا کشورهای هسته ای و غیرهسته ای تبدیل شده اند.

۲) نانوتکنولوژی

نانو از لغت یونانی (نانوس) به معنای کوتوله گرفته شده است. لذا معادل فارسی نانوتکنولوژی، «ریز فناوری» است و در اصل علمی است که درباره اجسام بسیار کوچک مطالعه می کند. به عبارت دیگر نانوتکنولوژی توانمندی تولید مواد، ابزارها و سیستم های جدید با در دست گرفتن کنترل در سطوح مولکولی و اتمی و استفاده از خواص است.

نانوتکنولوژی را به عنوان یک زمینه فرارشته ای و فرابخشی مطرح نموده اند، زیرا برای این دانش کاربردهای مختلفی در حوزه های مختلف از غذا، دارو، تشخیص پزشکی، بیوتکنولوژی تا الکترونیک، کامپیوتر، ارتباطات، حمل و نقل انرژی، محیط زیست، مواد، هوا و فضا و امنیت ملی برشمرده اند.

بسیاری از صاحب نظران و محققان، نانوتکنولوژی را مساوی آینده دانسته اند. شکوفایی بسیاری از فناوری های مهم از جمله فناوری اطلاعات و بیوتکنولوژی به عنوان دو دستاورد بسیار عظیم قرن بیستم بدون بهره گیری از نانوتکنولوژی دچار اختلال خواهند شد. از این نظر این دانش برای هر کشور امری «حیاتی» است.

از نظر دفاعی نانوتکنولوژی برای کشورها هم فرصت است و هم تهدید. به لحاظ کاربردهای بسیار زیادی که این فناوری می تواند در امور نظامی داشته باشد، گرایش های زیادی در بخش دفاعی کشورها به بخش تحقیق و توسعه نانوتکنولوژی صورت گرفته است.

این کاربردها از لباس های مانع خطر تا پرنده های بسیار کوچک و تجهیزات اطلاعاتی و بسیاری موارد دیگر را در برمی گیرد که هم اکنون با حمایت وزارتخانه های کشورهای ژاپن، آمریکا و برخی کشورهای اروپایی به صورت پروژه تحقیقاتی انجام می شود.

از این جهت این فناوری برای کشورها یک تهدید محسوب می شود، اما اگر کشورها بتوانند از این تکنولوژی جایگاهی را به دست آورند یک فرصت خواهد بود.

از سوی دیگر شواهد موجود نشان می دهد که درصد بالایی از بازارهای محصولات مختلف جهانی وابسته به نانوتکنولوژی خواهد بود. برمبنای پیش بینی «روکو» رئیس کمیته علوم و فناوری نانو در آمریکا، در ده الی پانزده سال آینده نانوتکنولوژی بازار نیمه هادی ها را به طور کامل تحت تأثیر قرار خواهد داد.

در بخش دارو نیز پیش بینی می شود تا ده الی پانزده سال آینده، نیمی از این صنعت، به نانوتکنولوژی متّکی خواهد بود.

لذا حیاتی بودن یا استراتژیک بودن این دانش باعث شد تا بسیار ی از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه (حدود سی کشور) برنامه هایی را در سطح ملی برای پشتیبانی از فعالیت های تحقیقاتی و صنعتی نانوتکنولوژی تدوین و اجرا نمایند، زیرا این روش به عنوان انقلابی در شرف وقوع برای آینده اقتصادی کشورها است و جایگاه آنها را در جهان تحت تأثیر جدی قرار خواهد داد. براساس آمارهای موجود میزان سرمایه گذاری دولت ها در زمینه دانش ریز فناوری به قرار زیر است:

۳) بیوتکنولوژی

کمیته ملی زیست فناوری کشور ما بیوتکنولوژی (زیست فناوری) را این گونه تعریف می کند: «بیوتکنولوژی عبارت است از کاربرد علوم مختلف در استفاده مستقیم یا غیرمستقیم از موجودات زنده، قسمتی از بدن و یا فراوردهای آنها در اشکال طبیعی یا تغییر یافته، به عبارت دیگر زیست فناوری شامل عضوی از فناوری هاست که در آن از موجودات زنده یا اجزای آنها بهره گرفته می شود. (۱۰)

همان طور که ملاحظه شد، این تعریف گستره وسیعی از رشته های مختلف علوم و فنون را در برمی گیرد. لذا کاربردهای این فناوری را می توان در بخش های کشاورزی، دام و آبزیان، فراورده های غذایی، دارویی، صنعت، محیط زیست و صنایع نظامی مشاهده کرد.

پیشرفت های چشم گیر زیست فناوری در دهه های اخیر (به ویژه پس از دستیابی به روش های نوین مهندسی ژنتیک در جداسازی، دستکاری و انتقال آنها از موجودی به موجود دیگر) آن را به عنوان یکی از مهم ترین فناوری های مولد در حال و آینده معرفی کرده است.

بسیاری از صاحب نظران، قرن حاضر را قرن مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی می نامند. (۱۱)

به طور کلی زیست فناوری در جهان امروز به عنوان یکی از محورهای اساسی توسعه پایدار به شمار می آید.

در حال حاضر برخی از کشورهای جهان سرمایه گذاری ها و برنامه ریزهای گسترده و دراز مدتی برای بهره گیری از پتانسیل های بی شمار آن انجام داده اند.

برای مثال، دولت کره جنوبی سالهای ۲۰۰۱ و۲۰۰۲ را به ترتیب سال بیوتکنولوژیک و نانوتکنولوژیک نام گذاری کرده برطبق یک برنامه ریزی ملی تا سال ۲۰۱۰ مبلغی در حدود دومیلیارد در این صنعت سرمایه گذاری می کند. (۱۲)

اهمیت این موضوع در اقتصاد کشورها باعث گردیده که دولتمردان بسیاری از این کشورها به سرمایه گذاری در صنعت بیوتکنولوژی روی آوردند. سودآوری این دانش در جهان ارقام نجومی را نشان می دهد.

براساس آخرین آمارها، ارزش بازار جهانی محصولات بیوتکنولوژی در سال ۲۰۰۳ میلادی حدود ۳۰۰ میلیارد دلار بود. پیش بینی می شود این رقم تا ۲۰۱۰ به بیش از ۷۰۰ میلیارد دلار افزایش یابد. (۱۳)

درآمریکا که ۷۰ درصد کل تولیدات بیوتکنولوژی دنیا را در اختیار دارد، تا سال ۲۰۰۰ بیش از هزار فرصت شغلی در قالب ۱۵۰۰ شرکت بیوتکنولوژی فراهم آمده است و درآمد حاصل از فروش فرآوردهای بیوتکنولوژی آمریکا تنها در سال ۲۰۰۰ بیش از ۳۰ میلیارد دلار بوده است. (۱۴)

گفته شد که بیوتکنولوژی ماهیت چندرشته ای و مالا کاربردهای وسیع در سایر علوم و فناوری ها دارد؛ لذا در هر یک از این جنبه ها می تواند فرصت ها و مزایای بی شماری در جهت رشد و توسعه یک کشور فراهم سازد.

برای مثال: حوزه زیست فناوری پزشکی پتانسیل های بسیار بالایی را به عنوان یکی از عوامل توسعه، پیشرفت و خودکفایی اقتصادی کشورهای در حال توسعه دارا می باشد.

براساس آمار موجود بازار جهانی داروهای ترکیبی حاصل از بیوتکنولوژی در سال ۲۰۰۲ معادل سی و چهار میلیارد دلار بوده است که تا سال ۲۰۱۰ به بیش از پنجاه و هفت میلیارد دلار خواهد رسید. (۱۵)

۴) فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT)

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) (۱۶) از فناوری ارتباطات و اطلاعات تمایز مناسبی را میان ابعاد «تولیدی» و «خدماتی» فناوری اطلاعات ارائه می نماید.

در سال ۱۹۹۸ کشورهای عضو OECD برای تعریف فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان ترکیبی از صنایع تولیدی و خدماتی که داده ها و اطلاعات را به صورت الکترونیکی دریافت، انتقال و ارائه می نمایند، به توافق دست یافتند.

عامل مهم در این تعریف جامع این است که همان گونه که فناوری ارتباطات و اطلاعات دوگانگی سنتی میان تولید و خدمات را در هم می ریزد، فعالیت هایی را که منجر به تولید و بخش محصولات فناوری ارتباطات و اطلاعات می گردد می توان در هر جایی از اقتصاد یافت.

از این رو، تعریف فوق راه درک ابعاد چندگانه فناوری ارتباطات واطلاعات و کارآمد بودن آن را، در توسعه و پیشرفت کشورها هموار می سازد. چنان که محققانی مانند «یول» و «هانا» بر این عقیده اند که فناوری اطلاعات یک عامل اساسی برای رشد و توسعه اقتصادی است. (۱۷)

در عصر حاضر اطلاعات نقش بسیار تعیین کننده ای را در ایجاد، توزیع و انحصار قدرت بازی می کند. نظام اطلاعات جدید در سالهای اخیر به چنان نقطه عطفی ازحیات خود رسیده که در حقیقت باید آن را یکی از منابع عمده قدرت در کلیه زمینه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، نظامی و جنگ روانی قلمداد کرد.

فناوری اطلاعات در فرآیند خود به عاملی قدرتمند باکارایی بسیار پیچیده، متنوع و سریع تبدیل شده است و بسیاری از کانون های سنتی قدرت، در مسیر انحصاری نمودن آن گام برمی دارند. (۱۸)

برهمین اساس بسیاری از اندیشمندان معتقدند بین فناوری ارتباطات و اطلاعات و فقر و توسعه، ارتباط نزدیکی وجود دارد. سرعت شگفت آور انتقال اطلاعات در دهه های اخیر به گونه ای است که قرن حاضر را عصر «انقلاب اطلاعات» نامیده اند.

گستره انفجار اطلاعات همه جوانب زندگی انسان را باسرعت چشمگیری در برگرفته و تحت تأثیر قرار می دهد. توجه به سرعت در کسب اطلاعات، انتقال و تصمیم گیری و اقدام، لازمه زندگی انسان در ابعاد گوناگون است. به عقیده برخی از صاحب نظران، قدرت در جایی متمرکز می شود که بیشترین اطلاعات در آنجا وجود دارد. بنابراین هر کشوری که در تولید، جذب و انتقال اطلاعات از سرعت بیشتری برخودار باشد بااتخاذ تدابیر و برنامه های مناسب، از توانایی بالاتری برای مهار و انتقال اطلاعات خود، برنامه ریزی و تأثیرگذاری بر مردم خود و سایر ملل برخوردار خواهد شد.

در جهان کنونی و آینده، هر اندازه جامعه ای از ارتباطات پیشرفته تر و وسیع تر برخوردار باشد، توان تأثیرگذار بیشتری خواهد داشت. (۱۹)

۵) دانش سلول های بنیادین

سلول بنیادی سازنده بدن انسان و حیوان است. سلول های بنیادین درون جنین در نهایت به سلول، بافت و اندام های مختلف بدن جنین تبدیل می شود. برخلاف یک سلول معمولی که قادر است باتکثیر شدن، چندین سلول از نوع خود را به وجود آورد، سلول بنیادی همه منظوره و بسیار توانمند است و وقتی تقسیم شود، می تواند به هر یک از سلول های بدن تبدیل شود.

سلول های بنیادی از قابلیت خود نوسازی هم برخوردارند. در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی دانشمندان نحوه قرار گرفتن سلول های بنیادی جنینی از موش و کشت آنها را در آزمایشگاه فرا گرفته اند و در سال ۱۹۹۸ برای اولین بار سلول های بنیادی جنین انسان را در آزمایشگاه تولید کردند.

کشف دانش سلول های بنیادی، در علوم انقلاب بیولوژیکی ایجاد کرده است. از این رو گفته می شود که سلول های بنیادین انقلاب دوم تکنولوژیک است.

فناوری سلول های نوین در تمامی رشته های پزشکی قابل استفاده است. و بسیاری از بیماریهای غیر قابل درمان و صعب العلاج از این طریق درمان می شوند. اساساً آینده پزشکی در دست سلول های بنیادین است.

در خصوص مطالعات و تحقیقات پیرامون سلول های بنیادین سه نظام در دنیا وجود دارد. نظام های ساکت، نظام های منع مطلق، نظام های منع نسبی.

در بعضی از کشورها مثل آمریکا، تحقیقات در خصوص سلول های بنیادین، منع طلق می باشد و کسی حق ندارد در این زمینه تحقیقی داشته باشد.

در کشوری مثل انگلستان منع نسبی است. یعنی از سلول های بنیادین در درمان بعضی از بیماری ها مثل پارکینسون، آلزایمر و چند بیماری دیگر جواز صادر کرده است و در همین محدوده می توان فعالیت کرد.

در بعضی کشورها مثل بلژیک و هلند، قانون، پیرامون سلول های بنیادین مربوط به انسان، ساکت است، ولی استفاده از سلولهای بنیادین در سایر علوم به وفور دیده می شود. (۲۰)

● موقعیت ایران در دانش

از آنجا که نوآوری و خلاقیت راه پیروزی در جهان امروز است و تجربه کشورهای توسعه یافته و صاحب نوآوری نیز مؤید این نکته می باشد، هر کشوری باید بتواند به دانش درون زا دست یافته و دانش حاصله را در جای مناسب به کار گیرد.

تجربه تاریخی نشان داده است غرب و کشورهای توسعه یافته اروپایی همواره سعی کرده اند که مانع از رشد دانش های درون زا شوند. از همین رو، همیشه در جوامع توسعه نیافته «مدیریت دانش» در دست غربی ها بوده است و این جوامع را همواره مصرف کننده تولیدات فکری خود کرده اند.

اما، جمهوری اسلامی ایران، از آغاز شکل گیری خود و به ویژه در یک دهه اخیر حرکتی را آغاز کرده که می توان از آن به عنوان «مدیریت دانش» یادکرد. در واقع جنبش نرم افزاری که رهبر معظم انقلاب مطرح کرده بودند، تلاش ملی در جهت نهادینه کردن فرهنگ علمی و هدایت و حمایت از فرایند زایش بومی علم و بهره گیری بهینه از آن بود.

جمهوری اسلامی در پرتو نهضت علمی و جنبش نرم افزاری، سرمایه گذاری های قابل توجه در جهت ارتقاء دانش در کشور انجام داده است. به دنبال این توجه و سرمایه گذاری اکنون شاهد موفقیت قابل ملاحظه ای در تولید علم هستیم. یکی از شاخص های رشد و توسعه علمی در هر کشور کمیت و کیفیت آثار علمی تولید شده از آن است.

آماری که توسط پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران منتشر شده نشان می دهد که رشد علم در جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۹۹۹تا ۲۰۰۴ روند روبه افزایش داشته است. (۲۱)

● موقعیت ایران در دانش استراتژیک

جمهوری اسلامی ایران مدتی است که دانش های استراتژیک از جمله فناوری هسته ای، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی (زیست فناوری)، فناوری اطلاعات، و دانش سلول های بنیادین را به عنوان اولویت های توسعه علم وفناوری ملی انتخاب کرده است. رهبر معظم انقلاب توصیه های اکیدی در این ارتباط داشته و دائماً پیگیر روند آن بوده اند. شکی نیست که تأکید و اصرار رهبر معظم انقلاب از مهمترین و عوامل رشد و توسعه علم به ویژه علوم استراتژیک تاکنون بوده است.

جمهوری اسلامی ایران اکنون در حوزه دانش هسته ای به موقعیت بسیار ممتازی رسیده و به جرأت می توان گفت که ایران جزء «کشورهای هسته ای» می باشد.

جمهوری اسلامی از اواخر دهه ۱۳۶۰ عزم خود را جهت دست یابی به دانش صلح آمیز هسته ای جزم کرد و علی رغم تمامی محدودیت ها و فشارهای بین المللی، اکنون موفق شده اکثر فناوری هسته ای را طی نماید.

ایران اسلامی اکنون بادستان مهندسین خود موفق شده است تمامی مراحل چرخه سوخت که شامل کشف و استخراج اورانیوم، آسیاب کردن و کنستانتره اورانیوم (کیک زرد)، فراوری (تبدیلات اورانیوم به اکسید اورانیوم، (UF۴ و UF۶) و غنی سازی اورانیوم و بخشی از فناوری باز فراوری را کسب نماید.

علاوه بر این مهندسین ایرانی اکنون قادرند تجهیزات و امکاناتی که برای غنی سازی نیازمند است خود، تولید و مونتاژ نمایند. از جمله، مونتاژ و تولید ماشین های سانترویفیوژ است که در عمل همه مراحل چرخه سوخت هسته ای (در مقیاس نیمه صنعتی) را دارد.

علاوه بر این، جمهوری اسلامی موفق شد فناوری آب سنگین را به دست آورده و دومرحله از کارخانه آب سنگین را راه اندازی نماید که هر یک سالانه ۸ تن آب سنگین تولید می کنند.

در حال حاضر ایران هنوز محصولی را به صورت تجاری تولید نکرده است. ولی در سطح آزمایشگاهی، چند مرکز پژوهشی و دانشگاهی موفق به تولید شده اند.

در ابعاد آزمایشگاهی و نیمه صنعتی، کشور دست آوردهایی را در زمینه های زیر داشته است:

تولید چند نوع نانو پودر، تولید نانو لوله های کربنی، استفاده از نانو ذرات در عروق مصنوعی، تولید مکمل روغن، تولید چند نوع کامپوزیت، تولید مواد و سیالات مغناطیسی، لایه نشانی نانومتری، ساخت یک نمونه دستگاه stm و تولید مواد آنتی باکتریال.

در برنامه طرح های کوتاه مدت ستاد نانو در سال ۱۳۸۳ در شش وزارتخانه ی عضو ستاد، در مجموع حدود ۱۸۰ طرح پژوهشی و صنعتی به تصویب رسید که حدود ۶۰۰ نفر از محققین کشور در آنها درگیر هستند.

تاکنون حدود ۳۴ مرکز فعال به طور ویژه و با رسالت فعالیت در فناوری نانو تأسیس شده اند که از این بین ۶ مورد، شرکت خصوصی بوده، درکنار این موفقیت، نیروگاه تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی آب سنگین نیز طبق برآوردهای انجام شده تا پایان سال ۱۳۸۷ به بهره برداری خواهد رسید.

جمهوری اسلامی ایران در خصوص راههای غنی سازی، علاوه بر استفاده از ماشین های سانتریفیوژ گازی، روش لیزری را نیز مورد آزمون قرار داده و باموفقیت از آن عبورکرده است. (۲۲)

در زمینه نانوتکنولوژی نیز جمهوری اسلامی ایران به موفقیت های قابل ملاحظه ای رسیده است.

براساس تازه ترین اطلاعات مؤسسه اطلاعات علمی (ISI)، محققان ایرانی در سال ۲۰۰۵ باانتشار ۱۲۵ مقاله، از لحاظ تعداد مقالات علمی نانو به هفت پله صعود نسبت به سال ۲۰۰۴ و پشت سر گذاشتن چندین کشور اروپایی به رتبه ۳۶ جهان دست یافتند.

براساس آمار مؤسسه اطلاعات علمی (ISI)، رشد تعداد کل مقالات ایران در سال ۲۰۰۵ میلادی ۴۱ درصد بود، در حالی که رشد تعداد مقالات فناوری نانو در کشور بیش از سه برابر و معادل ۱۳۵ درصد بوده است.

به گفته رئیس کمیته منابع انسانی ستاد ویژه توسعه فناوری نانوتکنولوژی ریاست جمهوری، کل بودجه متمرکز تخصیص یافته در کشور برای توسعه فناوری نانو در سال ۱۳۸۳، پنجاه میلیارد ریال بوده که معادل یک هزارم بودجه های متمرکز دولت های دنیاست.

براساس راهبرد ده ساله توسعه فناوری نانو در جمهوری اسلامی ایران که مرداد ماه سال ۱۳۸۴ باعنوان «راهبرد آینده» به تصویب هیأت وزیرات رسیده است، تا سال ۱۳۹۳ ایران باید جزء ۱۵ کشور اول دنیا در فناوری نانو باشد. (۲۳)

جمهوری اسلامی ایران بیوتکولوژی یا زیست فناوری را که یکی از سه صنعت برتر دنیا محسوب می شود که نیز به عنوان یکی از اولویت های توسعه علم و فناوری انتخاب کرده است.

دکتر نسرین معظمی، رئیس منطقه ای بیوتکنولوژی برای منطقه آسیای شرقی و آسیای میانه گفت که جمهوری اسلامی ایران، از جایگاه ویژه ای در علم بیوتکنولوژی در منطقه برخوردار بوده و هم اینک یکی از ۳۶ کشور مرجع بیوتکنولوژی در جهان است.

با توجه به حمایت های وزارت بهداشت از این صنعت، ایران توانست در میان کشورهای آسیایی رتبه سوم را به دست آورد.

بنابر اظهارات رئیس شبکه بیوتکنولوژی پزشکی کشور، با اینکه کمتر از ۱۰ سال از پایه گذاری این علم و فناوری در کشور ایران گذشته است، امروزه صاحب بیشترین مقاله های منتشر شده در حوزه علوم پایه پزشکی در زمینه بیوتکنولوژی است و فراورده های متعددی بااستفاده از این فناوری به بازار داخل کشور عرضه و در برخی موارد به کشورهای دیگر نیز صادر کرده است. (۲۴)

در حال حاضر محققان کشور ۵۷ طرح تحقیقاتی در زمینه «ذخایر ژنتیک» را در ۳۱ مرکز تحقیقات و ستادی استان های مختلف کشور در دست اجرا دارند. این طرح ها در زمینه های مختلف ارزیابی و جمع آوری گیاهان مختلف در حال اجراست. (۲۵)

«ژول کوهن» یکی ازمحققین مؤسسه تحقیقات غذایی آمریکا در اظهار نظری اعلام کرد که دست یابی به تکنولوژی غنی سازی، تنها دستاورد ایران در زمینه تکنولوژی های پیشرفته نیست بلکه علم ژنتیک یکی دیگر از حوزه هایی است که ایران پیشرفت های قابل توجهی در آن داشته است. وی افزود که تولید برنج اصلاح شده ژنتیکی توسط ایران دستاورد بزرگی برای جهانیان محسوب می شود. (۲۶)

با این حال پیشرفت این دانش در سال های اخیر مرهون توجهات تصمیم گیران به آن می باشد. براساس درک صحیح از نقش این دانش های در توسعه کشور، دولت ایران سند ملی زیست فناوری را به تصویب رسانده است. در صورت تحقق این سند، کشور ایران یکی از فعالان جهانی را در عرصه درآمد زایی بیوتکنولوژی به شمار خواهد آمد.

براساس آمار منتشره یک شرکت داروسازی کوچک در آمریکا ۵۴ میلیارد دلار درآمد داشته است. بنابراین توسعه این دانش در ایران تأثیر قابل توجهی را در درآمد ملی کشور ایجاد خواهد کرد.

براساس سند ملی بیوتکنولوژی برآورد شده که تعداد نیروهای متخصص این رشته علمی از بیست نفر در یک میلیون (۱۴۰۰ نفر کنونی) به پنجاه نفر در میلیون در انتهای هر برنامه برسد. همچنین طبق سند فوق پیش بینی شده که میزان تولید از ۴۰۰ میلیون دلار فعلی به ۱۲۰۰ میلیون دلار برسد.

دست یابی به دانش کشت سلول های بنیادین نیز یکی از افتخارات جمهوری اسلامی ایران است.

علی منتظری رئیس سابق جهاد دانشگاهی در خصوص جایگاه علمی ایران در خصوص تولید، تکثیر و انجماد سلول های بنیادین جنینی در جهان گفت که ایران حائز رتبه دهم جهانی است. پژوهشکده «رویان» نقش راهبردی در هدایت تحقیقات تولید سلول های بنیادین و شبیه سازی و درمان ناباروری داشته است. (۲۷)

این مرکز در سال ۱۳۷۷ مجوز مرکز تحقیقات علوم سلولی را از شورای گسترش دانشگاه های علوم پزشکی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی دریافت کرد. محققان این پژوهشکده از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵ میلادی در مجموع ۱۲۷۴ مقاله ارائه شده در کنگره ایران، ۲۰۹ مقاله ارائه شده در کنگره بین المللی، ۱۷۱ طرح خاتمه یافته و ۷۶ طرح در حال انجام داشته اند.

یکی از موفقیت های چشمگیر دانشمندان این دانش شبیه سازی گوسفند «رویانه» بوده است.

همچنین پزشکان ایرانی برای نخستین بار موفق شدند سلول های بنیادین قلب را ترمیم کنند. در همین راستا پزشکان ایرانی توانستند چهار نابینا را با پیوند سلول های بنیادین به طور کامل درمان کنند.

ترمیم ضایعات نخاعی از طریق سلول های بنیادین موفقیت دیگری است که دانشمندان ایرانی به آن دست پیدا کردند.

علاوه بر دانش های ذکر شده جمهوری اسلامی ایران در زمینه های فناوری اطلاعات (IT)، هوافضا، لیزر و ربوتیک گامهای خوبی برداشته است.

● فناوری های برتر و امنیت و قدرت جمهوری اسلامی

تردیدی نیست که فناوری های برتر از جمله دانش هسته ای، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی، فناوری اطلاعات و هوافضا و... موقعیت جمهوری اسلامی ایران را در منطقه فوق العاده افزایش داده و خواهد داد.

ایزنشتات که در دفتر وزیر دفاع آمریکا مسئول طراحی عملیات اطلاعات و نظامی بود، در یک بحث مفصل پیرامون نحوه برچیدن برنامه های هسته ای ایران، در خصوص هدف واقعی مخالفت های آمریکا در دستیابی به فناوری هسته ای نوشت: «اگر ایران به فناوری هسته ای دست یابد، ممانعت ایران هسته ای از تبدیل ظرفیت های هسته ای خود به نفوذ سیاسی، به چالش کلیدی سیاست آمریکا تبدیل خواهد شد. » (۲۸)

تجربه تاریخی نشان داده است که جمهوری اسلامی ایران به جهت برخورداری از ژئوپلتیک ویژه و داشتن ایدئولوژی الهام بخش همواره یک واحد سیاسی تأثیرگذار بر سیاست بین الملل بوده است.

اکنون بسیاری از کارشناسان غربی معتقدند در صورت توسعه و پیشرفت فناوری های نوین و تکامل توسعه درون زای علمی و تکنولوژیک در ایران، ظرفیت تأثیرگذاری ایران را فوق العاده افزایش خواهد داد. به عبارت دیگر این کارشناسان بر این باورند که ترکیب مثلث، ژئوپلتیک ویژه، ایدئولوژی الهام بخش و فناوری های برتر، جمهوری اسلامی ایران را به یک قدرت جهانی تبدیل خواهد کرد.

رئیس مؤسسه مطالعات استراتژیک فرانسه که تابستان سال ۱۳۸۴ سفری به تهران داشت، با تشریح استراتژی غرب در برخورد با ایران، اظهار داشت: «علت مخالفت های قدرت های برتر جهان به ویژه آمریکا با پیشرفت های علمی و تکنولوژیک از جمله فناوری هسته ای، ریشه در توان استراتژیک ایرانیان به عنوان قدرت برتر منطقه ای دارد.

ایالات متحده در مورد اتمی شدن کشورهای دیگر منطقه مانند پاکستان، هند و ترکیه، نگرانی استراتژیک ندارد، زیرا این کشورها ظرفیت رهبری منطقه ای را ندارد.

برای هموار کردن مسیر ارّابه تفوق بین الملل آمریکا به عنوان امپراتور جهانی، واشنگتن می بایست تمام ملت هایی را که ظرفیت رهبری و منطقه ای و جهانی را در سابقه تاریخی خود به عنوان ذات استراتژیک دارند، از قدرت هماوردی با ایالات متحده محروم کند. » (۲۹)

حقیقت امر اینکه توسعه و تعمیق دانش های استراتژیک در ایران چند اثر پیوسته در توسعه قدرت ملی نظام اسلامی ایران خواهد داشت:

اولین اثر آن، تحکیم بقاء نظام جمهوری اسلامی ایران است، آن هم در حالی که عمده استراتژیست ها و سیاستمداران آمریکایی و اروپایی دکترین تغییر رژیم جمهوری اسلامی را در برنامه های خود دارند و برای این هدف تاکنون هزینه ها و سرمایه های هنگفتی کرده اند.

اثر دوم، افزایش قدرت بازدارندگی جمهوری اسلامی است. از نظر صاحب نظران بین الملل، دانش های استراتژیک ماهیت بازدارندگی دارند.

سومین اثر، توسعه فناوری برتر در توسعه قدرت و افزایش نفوذ سیاسی و ایدئولوژیک ایران است. این در حالی است که افرادی مانند مایکل لیدن از نو محافظه کاران آمریکا معتقدند که در صورتی جنبش های اسلامی قابل مهار هستند که ایرا ن به عنوان سلسله جنبان جنبش های اسلامی کنترل و مهار شود.

چهارمین اثر دانش های استراتژیک ایران بر هم خوردن موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه است. امریکایی ها سالهاست که سعی دارند رژیم صهیونیستی را به عنوان محور منطقه ژئوپلتیک خاورمیانه تبدیل کنند. اما توسعه قدرت ایران موقعیت این رژیم را به شدّت متزلزل خواهد کرد.

اثر پنجم پیشرفت فناوری های برتر در ایران، خارج شدن جمهوری اسلامی از دور باطل توسعه نیافتگی است. غربی ها از همین منظر به پیشرفت های ایران نگاه می کنند و معتقدند خیزی که ایران در عرصه علم و دانش های استراتژیک برداشته این کشور را از دور مصرف کنندگان خارج خواهد ساخت.

مخالفت با ورود دانشمندان ایرانی به کنفرانس نانوتکنولوژی فرانسه یکی از اقدامات تأمل برانگیز کشورهای غربی در راستای مبارزه با توسعه علم و فناوری های برتر در ایران است.

کشورهای غربی به ویژه آمریکا بسیار تلاش دارند که جمهوری اسلامی ایران را به صورت «سیستماتیک» از دستیابی به دانش های برتر محروم سازند. به نظر می رسد مخالفت های غیرمنطقی با فناوری هسته ای ایران بهانه ای است جهت محروم سازی ایران از فناوری های برتر در چارچوب قطعنامه های سازمان ملل.

حرکت سه کشور اروپایی با حمایت آمریکا در ارائه پیش نویسی قطعنامه ای به شورای امنیت که در آن پیش نهاد شد « تا از تحصیل و آموزش اتباع ایرانی در علوم هسته ای و مرتبط با آن جلوگیری به عمل آید» گویای نگرانی آنها از نقش این نوع فناوری ها در قدرت استراتژیک ایران است.

در واقع آنها به وضوح شاهد پیشرفت های سریع و شتابان علوم و فنون مدرن در ایران هستند. براساس گزارش سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد، ایران جزء بیست و دو کشور دانشجویی جهان و چهاردهمین کشور دانشجویی جهان در رشته های فنی است.

براساس همین گزارش، ایران در سطح خاورمیانه پس از مصر در جایگاه دوم قرار دارد و در رشته های فنی از مصر هم پیشی گرفته است.

از سوی دیگر توجه به مفاد برنامه چهارم توسعه و آنچه در چشم انداز بیست ساله توسعه تدوین شده برهمگان آشکار ساخت که ایران باجدیت به دنبال جایگاه رفیع علمی در منطقه و جهان است.

● خلاصه و نتیجه

۱) دانش استراتژیک دارای مختصاتی است که آن را از سایر دانش ها متمایز می نماید. دانش استراتژیک اکنون در رده بندی علوم جزء دانش های «علیا» سابقاً به فلسفه اطلاق می شد، قرار می گیرد؛ زیرا دانش استراتژیک، «علم قدرت» و با مؤلفه های قدرت ملی یک واقعه سیاسی سر و کار دارد. در شرایط نوین جهانی هر کشوری که زودتر به یافته های بنیادین علمی دست یابد، می تواند از آن در جهت رشد فناوری و توسعه علوم دیگر استفاده کرده و «موازنه قدرت» در سیاست بین الملل را به نفع خود تغییر دهد.

۲) از آن جایی که دانش های استراتژیک باقدرت (سخت افزاری و نرم افزاری) مرتبط است، قدرت های بزرگ و کشورهای صنعتی و توسعه یافته شرایط بسیار سختی در انتقال تکنولوژی های برتر ایجاد کرده اند. اساساً انتقال تکنولوژی، زنجیره به هم پیوسته ی فعالیت های هدفمندی است که طی آن مجموعه مؤلفه های تکنولوژی (اطلاع افزار، فن افزار، انسان افزار و سازمان افزار) در مکانی جز مکان اولیه ایجاد تکنولوژی در آموزش و جذب و همچنین توسعه و تکامل و در کابری اقتصادی هر چه گسترده تر مورد بهره برداری قرار می گیرد. براساس این تعریف، غرب در انتقال تکنولوژی برتر موانع جدی قایل است.

۳) در دهه اول انقلاب به واسطه درگیری ایران در جنگ تحمیلی و مشکلات و موانع بیرونی و مدیریتی توجه به دانش های استراتژیک در جمهوری اسلامی ایران نمود زیادی نداشت، اما پس از دفاع مقدس سرمایه گذاری بیشتری برای گسترش علم و دانش به طور کلی و تمرکز بر تکنولوژی های برتر به طور اخص انجام شد. زمانی که رهبر معظم انقلاب «جنبش نرم افزاری» را مطرح کردند، بر تحرک علمی در حوزه های دانش استراتژیک افزوده شد و به تدریج شاهد دستاوردهای علمی در شرایط کنونی هستیم که عمدتاً ریشه در سرمایه گذاریهای گذشته و التفات و همّت مسئولان عالی رتبه نظام جمهوری اسلامی دارد. با این وجود، به نظر می رسد سرمایه گذاری و توجه به دانش های روز دنیا و تکنولوژی برتر در حد مطلوب نباشد و نیاز به اهتمام بیشتر مسئولین نظام در این عرصه دارد.

۴) به مقداری که جمهوری اسلامی ایران به دانش و فناوری برتر دست پیدا کرد، توانست موقعیت ایران را ارتقاء دهد و قدرت ملی ایران به واسطه ی توسعه و پیشرفت تکنولوژی های برتر از جمله فناوری هسته ای، نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی و... افزایش یافته است. به نظر می رسد به هر میزان قدرت دانش ایران افزایش یافته، نفوذ ایران در معادلات قدرت منطقه ای و جهانی نیز گسترش پیدا کرده است. مهم ترین مصداق در این ارتباط، فناوری هسته ای ایران است که به تناسب زمان، هر قدر دولت های غربی به یافته های دانش هسته ای ما پی بردند، احساس نگرانی آنها افزوده شد. اما در عین حال تعامل ایران و غرب نشان می دهد که «قدرت چانه زنی» ما به واسطه موقعیت فناوری هسته ایران افزایش یافته است.

پی نوشت ها:

۱. رجوع به: آندره بوفر، مقدمه ای بر استراتژی، ترجمه مسعود کشاورز، دفتر مطالعات سیاسی بین المللی، تهران، ۱۳۶۶ و اشمیت هلموت، استراتژی بزرگ، ترجمه هرمز همایون پور، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۶۷ و حسین باستانی، تحول مفهوم استراتژی در قرن بیستم، فصلنامه دفاعی و امنیتی، سال هفتم، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۷۹.

۲. سعیده لطفیان، استراتژی و روش های برنامه ریزی استراتژیک، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، تهران، ۱۳۸۱، ص ۲۳.

۳. جان بیلیس و سایرین، استراتژی معاصر، ترجمه هوشمند میرفخرایی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۶۹، ص ۲۹.

۴. محمد توکل، مدیریت انتقال تکنولوژی باتکیه بر وضعیت ایرانی، رهیافت، شماره ۱۳، ۱۳۷۰، ص ۱۶.

۵. استفان، واگو، تغییرات اجتماعی، ترجمه احمدرضا نمرودی زاده، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۷۲، ص ۳۱۰.

۶. علیرضا محسنی، توسعه و تکنولوژی توسعه ای، سایت به نقل از:

Lenski, g and J. Kenski. human societives. newyork: mc grawhill. ۱۹۷۰.

۷. رجوع به: آلوین و هیدی تافلر، جنگ وپاد جنگ، (زنده ماندن در سپیده دم قرن بیست و یکم) ترجمه مهدی بشارت.

۸. علی اصغر کاظمی، نقش قدرت در جامعه و روابط بین الملل، انتشارات قومس، ص ۱۴۹-۱۵۶.

۹. کمیسیون تدوین استراتژی امنیت ملی آمریکا، استراتژی امنیت ملی آمریکا در قرن بیست ویکم، ترجمه جلال دهمشگی، بابک فرهنگی، ابوالقاسم راه چمنی، انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران، چاپ سوم، بهار ۱۳۸۲، ص ۲۸.

۱۰. http;//www.irannano. org.

۱۱. محمدرضا نوری دلوئی، ژنتیک بر بلندای سده بیست و یکم، سایت بانک مقالات کانون دانش، ۸۵/۸/۱۵.

۱۲. http;//www.irannano.org.

۱۳. http;//www.inhc.nrcgeac.ir.

۱۴سید محمدرضا گلستانه، نگاهی به کاربردهای بیوتکنولوژی در عرصه های مختلف علوم به گستردگی زندگی، سایت آینده نگر، ۸۵/۱۰/۳.

۱۵. http;//www.inhc-nrcgeac.ir.

۱۶.Orgonization for economic cooperation and development.

۱۷. بابک سیف، «فناوری اطلاعات در جهان امروز»، روزنامه شرق، ۳ / آذر/ ۱۳۸۴.

۱۸. رضا عاصف، عملیات و جنگ روانی(۲)، انتشارات معاونت اطلاعات ستاد مشترک سپاه دانشکده اطلاعات و معاونت فرهنگی و تبلیغاتی دفاعی ستاد کل نیروهای مسلح، تابستان ۱۳۸۴.

۱۹. همان، ص ۴۰.

۲۰. کیارش آرامش، سمینار بررسی اخلاقیات در تحقیقات سلول های بنیادین، بیمارستان شریعتی، ۸۵/۵/۲۱.

۲۱. http://www.irandoc.ac.ir.

۲۲. رجوع به سیامک باقری، ایران هسته ای، روندها و چالش ها، انتشارات اداره سیاسی حوزه نمایندگی ولی فقیه در سپاه ۱۳۸۳؛ همچنین کاظم غریب آبادی، آشنایی بامعاهده منع گسترش سلاح های هسته ای و پروتکل الحاقی، انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران، ۱۳۸۳؛ و رجوع به:

http://www.bionuclear. mihanblog. com/ port-۲AD.ASPX.

۲۳. http:/www.itca.ir.

۲۴. http://www.genetics.persianblog.com

۲۵. http://www.itca.ir.index.php?page=neastext.

۲۶. همان.

۲۷. http://www.p۳. word.com.

۲۸. همشهری دیپلماتیک، ۸۳/۹/۱۴.

۲۹. همان.

نویسنده:سیامک باقری